Ísafold - 19.10.1889, Blaðsíða 1

Kemur út á miðvikudögum 02
laugardögum. Verð árgangsins
(l04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstræti 8.
XVI 84
Reykjavik, laugardaginn 19. okt.
1889.
Nýir kaupendur að næsta ár-
gangi ísafoldar fá í kaupbæti p. árs
SÖGUSAFN BLAÐSINS sjerprentað (3
—400 bls.) eða LEIÐARVÍSIR ÍSA-
FOLDAR þ. á. sjerprentaðan i bókarformi
með registri.
Frelsisbarátta íra.
i.
J>að er merkilega sundurleitt, hin miklu
mök og samblendi milli írlands og Islands á
landnámsöld vorri, og hinn mikli ókunnugleiki
og gjörsamlegt samgönguleysi milli þessara
landa nú á tímum. Nú, á þessari öld, eru
samgöngur margfalt greiðari og hægri rneðal
fiestra menntaðra þjóða en áður hafa dæmi
til verið, fyr eða síðar, og Irar eru ein af
nágrannaþjóðum vorum ; en það er eins og
vjer höfum sarnt ekki meira af þeim að segja
en villiþjóðum, sem búa hinumegin á hnett-
inum.
»|>að eru varla öfgar«, segir Guðbr. Vigfús-
son í Tímatali sínu, »að nærfellt helmingur
lands er byggður vestan um haf, frá Eng-
landi, irlandi og Vestureyjum«; en þar af má
telja Irland einna fremst í flokki. jpaðan
komu ýmsir hinir göfugustu landnámsmenn,
norrænir að vísu að ætt og uppruna vel flestir^
en hófðu þó margir annaðhvort sjálfir blandað
kyn sitt íyrir vestan haf eða voru af írsku
kyni í aðra ættina. Mægðir þessar voru
tignar mjög. jpað voru dætur írskra kon-
unga, sem landnámsmenn þessir áttu eða for-
feður þeirra.
Eyvindur austmaður átti Eaförtu, dóttur
Kjarvals Irakonungs. þeirra son var Helgi
magri, er nam Eyjafjörð. Aðra dóttur Kjar-
vals, er Kormlöð hjet, átti Grímólfur af Ögð-
um, forfaðir Óxfirðinga. Höfða-þórður átti
dótturdóttur Kjarvals. Auðunn stoti átti
Mýrúnu, dóttur Maddaðar lrakonungs. Allir
kannast við Melkorku, dóttur Mýr-Kjartans
lrakonungs, föðurmóður Kjartans Olafssonar.
Nafnið Kjartan er írskt. Önnur mannanöfn
írsk frá landnamstíð eru Kjallakur, Konáll,
Kórmakur, Kalman, er Kalmanstunga er við-
kennd og Kalmanstjörn. Brjánsnafnið, sem
Brjánslækur er dregið af, er og írskt. —
Kristni kom fyrst hingað til lands frá ír-
landi, íneð landnámsmönnum þaðan. Síðat'
flutti Olafur konungur Tryggvason kristni
frá Irlandi til Noregs og ljet þaðan flytja
hana aptur til íslands til fullnustu.
Nágrannaeyjar þessar í Atlanzhafi norðan
og austan, írland og ísland, eru viðlíka stór-
ar, Irland nokkuð minna. Báðar eru nokk-
urs konar hjálenda eða dilkur annars ríkis,
og eiga báðar sammerkt í því, að sambúðin
við höfuðríkið gengur ekki að óskum. En
eins og England er margfalt voldugra og
meiri háttar ríki en Danmörk, eins er og ír-
land miklu meiri háttar land en ísland :
'miklu meiri landkostum búið og mörgum tug-
um sinnum fjölbyggðara. Sama verður og
•hlutfallið, er litið er á sambúðina milli heima-
ríkisins og hjálendunnar á báðum stöðununv.
svo misjöfn sem oss þykir hafa verið með-
ferðin á oss af Dana hálfu, má það hátíð
heita hjá þeim búsifjum, er írar hafa orðið
að þola af Englendingum að fornu og nýju ;
þótt fátt liafi verið milli vor og Dana stund-
um, þá má það bróðerni heita í samanburði
við hið megna þjóðarhatur, er drottnað hefir
lengst af milli Breta og íra. Yiðlíka sjálfs-
forræði og það, er vjer höfum haft qú í 15 ár,
og oss þykir ærið naumt xiti látið, það þykir
Englendingum enn ekki takandi í mál að láta
Irum í tje. |>að eru ekki nema fáein ár, 4 ár,
síðan að hinn langfrjálslyndasti stjórnvitringur
Breta, »hinn mikli, gamli maður», Gladstone,
tók fyrst í mál, að veita írum einmitt við-
líka sjálfsforræði og vjer höfum nú. En
fiokksmenn Gladstones sjálfs á þingi urðu ó-
kvæða við slíkar öfgar, og meiri hluti landa
harfs gjörðust honum fráhverfir fyrir bragðið
við næstu þingkosningar.
Á báðum þjóðum, Irum og Islendingum,
koma greinilega fram hinar sjálfsögðu afleið-
ingar af að vera eigi sjálfri sjer ráðandi, held-
ur undirlægja annarar þjóðar : örbirgð, vol-
æði, framfaraleysi, en allt þó í miklu meira
mæli á Irlandi, með því að ófrelsið er þar
miklu meira og illkynjaðra. Sjerstaklega mun
margan reka í rogastanz, er hann les hjer á
eptir um örbirgð þá og volæði, er írsk alþýða
á við að búa, þrátt fyrir frjóvsemi landsins
og langtum betri landkosti en hjer gerast.
þ>að er algeng ímyndun alþýðu hjer á landi,
aö engin þjóð eigi jafnslæma daga og fátæk-
ur íslenzkur almúgi. En það munu menn
ganga úr skugga um, að sældarkjör eru það
við hitt, sem gerist á Irlandi.
Eptir því sem nú hefir sagt verið, virðast
liggja mörg rök til þess, að almenningi ætti
að þykja fróðlegt að lieyra sagt nokkuð frá
frelsisbaráttu Ira. Er það dregið saman að
mestu leyti úr mjög vel sömdu smáriti eptir
danskan mann, er E. Staal heitir, og ferðazt
hefir um írland fyrir fám árum, og kynnt
sjer vandlega sögu og ástand þjóðarinnar og
sögu stjórnarbaráttu hennar nú á tlmum.
II.
Höfundurinn lýsir fyrst því, hvað sjer hafi
brugðið við, þegar hann kom til Dýflinnar frá
Englandi, að sjá hvað þar var allt verzlunar-
og atvinnulíf dauft og fjörlaust og tilkomu-
lítið, í samanburði við enska atorku, enskt
verzlunarfjör og enskt ríkilæti. það hafi verið
eins og maður færðist hálfa eða heila ökl
aptur í tímann. þ>eim, sem virði fyrir sjer
lífið í Dýflinni, verði þegar áþreifanlegt, að
útlent ofríki hafi lagzt eins og farg á staðinn
og flæmt burtu allt fjör þaðan. Staðarbúar
eru 250,000; en svo er lítið um ferða- og
flutningsös um bæinn, að margur mundi ætla
að hann væri meira en helmingi fámennari.
Borgarlýðurinn er smávaxinn og vesallegur út-
lits, mannrænulítill, garmalegur til fara og ó-
þrifinn að sjá. Jpeir brugðu varla svip nema
þegar þeir sáu tröllvaxna enska dáta eða lög-
regluliðsmenn bera fyrir; þá hvesstist augna-
ráðið snöggvast. f>ó vottaði margvíslega fyrir,
að vel lifði í glæðum hinnar öflugu þjóðfrels-
ishreyfingar í landinu. í bóksölubúðum voru
allir gluggar fullir af þjóðfrelsisritlingum.
Mjög víða mátti lesa prentaðar auglýsingar
með áskorun um, að styðja írskan iðnað,
kaupa ekki nema írskan vefnað og írska smíð-
isgripi og ekki nema hjá þjóðlyndum kaup-
mönnum, — og því hlýðir lýðurinn rækilega.
Iðnaðarsýning var nýbyrjuð í borginni ; sýn-
ingarskálinn var allur skrýddur írskum rnerk-
isblæjum, grænum, bæði utan og innan ; en
næsta lítið var varið í varning þann, er þar
var sýndur. Innlendur iðnaður lifnar seint
og á örðugt uppdráttar undir farginu enska.
Myndasafn lítils háttar þar í sama sýningar-
skálanum bar þess órækan vott, að málaralist
íra er enn í mestu bernsku.
Betur leizt mjer á mig, segir höfuudurinn,
er jeg ferðaðist suður um land og vestur,
suður á útsuðurodda landsins hjá ICillarney.
Með ströndum fram liggja víða fjöll og hæðir,
me<5 grænum hlíðum fögrum. þar eru og
málmar í fjöllum. Fjöllin eru hæst 3,500 fet.
Miðbik landsins er ölduvaxið flatlendi, skógi
vaxið víðast, og fullt af stöðuvötnum. Yest-
an til eru geysimiklir mýraflákar og gróður-
laus holt og hamrar á milli ; er þar hrjóstr-
ugt mjög. Ain Shannon er skipgeng 20 míl-
ur vegar í land upp, og mjög breið sum-
staðar.
Landslagi þar, sem jeg fór um, um suður-
byggðir landsins, svipaði mikið til þess, sem
er í Danmörku: mishæðir litlar og atlíðandi;
mikið af skógum af eik og álmi, og mann-
virki töluverð, svo sem girðingar og þesshátt-
ar. En það er meira gróðrarmagn í jörðu
þar en í Danmörku, enda er loptslag hvergi
betra um alla Norðurálfu. þar eru mikíl
þurrviðri fágæt á sumrum og frost kemur
þar varla nokkurn tíma. Eyrr á öldum, þeg-
ar landið var í blóma sínum, voru írar frið-
ir sýnum, hraustir og þróttmiklir. Sunnan á
landinu hafa þessir yfirburðir hins írska kyns
haldið sjer langbezt. þ>að má sjá það á börn-
unum. Jeg hefi aldrei sjeð fallegri börn en
þar, sunnan og vestan á Irlandi; þau eru
óvenjulega hávaxin og þróttmikil eptir aldri,
rjettvaxin og fagurlega limuð, og útlit allt
og limaburður nærri því fyrirmannlegt. Ó-
lagleg börn eru þar sjaldsjeð. þessi fríðleik-
ur, fjör og þróttur í börnunum er að þakka
þjóðdrykk íra, mjólkinni. par lifa menn
því nær eingöngu á kvikfjárrækt; góðar kýr
eru aðalbjörg almennings. Meðan börnin eru
svo ung, að loptið úti og mjólkin eru einhlít
til að lialda við heilsu og fjöri líkamans, þá
getur þessi mikla fegurð og lífafjör haldizt.
Gætu þau haldið áfram að hafa nokkurn
veginn þolanlegt viðurværi og mönnum bjóð-
andi,mundi úr börnum þessum verða hin gjörvi-
Iegasta þjóð í Evrópu. f>að má sjá það á
lögregluliðinu. |>að eru fátækir bændasynir,
sem hafa verið teknir í lögregluþjónustuna
kornungir og hafa haft almennilegt viðurværi.
Lögregluliðið írska, 12—14,000 manna, er
því einhver hin fríðasta og gjörvilegasta her-
sveit í Norðurálfu ; þeir eru tröll að vexti og
rammir að afli. En það verður annað úr
þeim, sem vilja heldur alast upp sem frjáls-