Ísafold - 23.10.1889, Side 2

388
I öðrum endanum liggja 3 til 6 kýr —öll áhöfn
jarðarinnar í nautpeningi— og kannske fá-
einar kindur og kálfar. í hinum endanum
eru opnar hlóðir, og þaðan leggur reykinn
—móreyk—- um allan kofann. Með fram
veggjunum standa tvö rúm, allbreið, með
hálmi f og ullarábreiðum yfir; í öðru rúminu
sofa hjónin; í hinu öll börnin. þegar fólkið
er inni og ekki í rúminu, situr það á strá-
stólum kringum hlóðin. Sje þetta efnaheim-
ili, sem kallað er, þá lýsir það sjer í fáguð-
um eldhúsgögnum og nokkrum diskum í skáp-
holu upp við vegginn, og í ullarábreiðum,
rekkjuvoðum og íverufatnaði, er hangir á
bitunum. A stöku bæjum hafa hjonin af-
þiljaðan klefa út af fyrir sig, og þar eru þá
mjólkurílátin höfð inni líka.
Allt er fólkið tötrum klætt í kotum þess-
um. En gestrisnin er takmarkalaus. f>að
sem bezt til á heimilinu, er borið fyrir gest-
inn, og opt er enginn vegur að fá að borga
greiðalaun. Sörn er og hjálpsemin og greið-
viknin við nágrannana, meðan nokkuð er til
í kotinu. Allt gengur heimilisfólkið berfætt,
nema bóndi hefir stundum einhverja skóredda
á fótunum. Börnin eru hálfnakin, en brein
og þvegin optastnær. þau ganga með leppa
úr fatagörmum foreldra sinna. Jeg hef sjeð
drengi skýla sjer með ræflum af pilsinu henn-
ar móður sinnar, og telpur með ullarklukkk-
garma yfir herðunum, í staðinn- fyrir sjal.
Karlmenn ganga optast á stuttri vaðmáls-
treyju mórauðri, með háan flókahatt á höfði
uppmjóan og barðamjóan, og slúta börðin
niður, mórauðum stuttbuxum og í gráum
sokkum hnjeháum. f>etta er þjóðbúningur-
inn ; en opt er hann svo rifinn og stagbætt-
ur allur, að þar sjer ekkert búningssnið á.
Fullorðið kvennfólk gengur í kjólum úr ýmis-
konar rýjum, striga, bómullardulum o. s. frv.
Svo sjást hjer og hvar innan um þessi fátæk-
legu hreysi skrautlegar hallir, með flæmis-
stórum skemmtigörðum umhverfis, prýðileg-
um hesthúsum og hundabúrum, snyrtilegurn
ráðsmannahýbýlum o. s. frv.; það eru höfð-
ingjasetur hinna ensku landsdrottna, innan
um þessa þjökuðu þjóð og í þessu rúða
landi.
Jafnvel í suðurhjeruðum landsins, sem bezt
eru talin og frjóvsömust, sjást ótal menjar
mikillar fólksfækkunar. Bændabýli liggja þar
í rústum tugum saman og jarðirnar í eyði;
hálf þorpin eru stundum í eyði og húsin
hrunin, en íbúarnir horfnir úr landi vestur
um haf. Jeg gekk um flóana fyrir sunnan
ána Shannon ; þar var aumlegt umhorfs.
þar stóðu kofarnir—bæirnir—á þúfum og
hnúskum innan um fenin. Stundum eru
húsin ekki annað gryfjur niður í jörðina og
riðið yfir viðjum eða stráum, eins og skyggni;
en samt er hár leigumáli á þessum kotum
til landsdrottins. |>ó kastar tólfunum þegar
kemur norður í Kunnaktir, vesturfjórðung
landsins ; það eru hrjóstugustu sveitirnar.
þ>ar er fullt af stórum, fögrum rústum af
gömlum höfðingjasetrum, klaustrum og kirkj-
um, er liðsmenn hinna ensku stóreignamanna
hafa brennt upp, eða hafa hrörnað og eyðzt,
er hinir innlendu eigendur þeirra voru burtu
flæmdir. En þó er það ekki neitt í saman-
burði við þau vegsummerki, er liggja eptir ár-
menn enskra landsdrottna á þessari öld.
|>ar er kot við kot í rústum. Fólkstalan er
þar ekki nema fjórði hluti þess, sem hún
var skömmu eptir aldamótin. Hvervetna
sjást menjar nytsamlegra mannvirkja frá
fyrri tímum. Landinu er skipt í reglulega
reiti og grjótgarðar umhverfis, hlaðnir úr því
sem tekið hefir verið upp til að hreinsa jarð-
veginn. j>ar hafa verið góðar kornekrur og
haglendi fyrir afbragðskúpening, sem enn eru
leifar eptir í suðurhjeruðum landsins. En
garðar og skurðir eru allir hrundir og signir
saman. Akrar og engi er allt orðið að fenj-
um og foræðum, og þar kafa hálfhoraðar beljur
og geitur innan um kviksyndið og tína í sig
sinu og mosa. Víða má sjá menjar góðra
þjóðvega með steinbrúm og grjóthleðslum;
en ár og lækir hafa jetið og spænt það allt
í sundur. Nú verður að vaða þar hverja
sprænu. Mílunum saman sjást ekki annað
en rústir. |>eir sem kreista fram lífið þar
eru allslausir. Enskur landsdrottinn ljet
einu sinni bera þar út 50 heimili í einu, og
selja allt, sem fólk þetta átti, á uppboði.
það sem hafðist upp úr því uppboði voru
36 kr. alls. Vilji bændur þar fá hey handa
skepnum sínum, verða þeir að kaupa það
dýrum dómum hjá landsdrottnum sínum.
Vilji þeir fá sjer þang til manneldis, verða
þeir að kaupa leyfið til að hirða það. Vilji
þeir reyna að fá sjer björg úr veiðivötnum,
verða þeir að greiða allt að 8 kr. á dag í
eptirgjald, þar sem góð er veiði, og 40 kr.
um vikuna. Fyrir að róa á sjó til fiskjar
verður hver heimilisfaðir að gjalda 54 kr. til
landsdrottins. Með því einu móti, að hætta
sjer langt frá landi, á haf út, á smáfleytum
þeim, er landsbúar hafa, geta þeir fengið að
reyna fyrir fisk eptirgjaldslaust.
|>eir sem búa upp til fjalla, verða stundum
að kaupa sjer mold niðri í dölum hjá höfð-
ingjunum, bera hana í körfum eða reiða upp
til sín, til þess að koma sjer þar upp ein-
hverri garðholu á svörtu berginu ; þegar það
er búið, verða þeir að gjalda eptir garðhol-
una og það mikið eptirgjald. þar er langt
til prests og langt til læknis, og lítið um
barnaskóla; í hinum betri hjeruðum landsins
eru þó barnaskólar algengir og þeir allgóðir.
A sumrum fara karlmenn flestir yfir- til Eng-
lands í kaupavinnu, til þess að geta aflað sjer
einhvers til vetrarins. Tóvinna er stunduð á
vetrum að góðum mun og önnur innivinna.
Kveinstafirnir og hatrið gegn höfðingjunum,
landsdrottnunum ensku, sem jeg heyrði þar
og varð var við, því verður ekki með orðum
lýst. Prestarnir — þeir eru kaþólskir—þola
súrt og sætt með alþýðu, enda eru þeirvirtir
og elskaðir af sóknarbörnum sínum. Prest-
urinn er foringi í sinni sveit í baráttunni gegn
höfðingjunum.
Tungu íra hina fornu hefir Englendingum
tekizt að uppræta að mestu leyti. Víðast er
töluð bjöguð enska. En nú er verið að reyna
til að endurlífga liina fornu tungu þjóðarinn-
ar ; alþýða gjörir sjer víða far um að tala
hana. Og fái Irar sjálfsforræði, verður óðara
tekið til að kenna írska tungu í öllum alþýðu-
skólum landsins.
I hverju smáþorpi sjest innan um kota-
fanzinn rammgjör bygging af steini, tvílopt-
uð. þar hafa 6—10 löggæzluhermenn að-
setur; þeir eru settir til höfuðs þeim 1—200
hræðum, er heima eiga í þorpinu, ef þeir
kynnu að taka upp á einhverjum óspektum.
það eru þetta frá 10—20 þús. slíkra lög-
gæzluhermanna í landinu ; stundum hafa þeír
verið fram undir 40,000. þar að auki er
reglulegt setulið í landinu, 30—50,000. það
liggur í herbúðum hingað og þangað um land-
ið ; það eru hermannaskálar af steini og vopna-
búr og vista, og virki umhverfis geysihátt
með skotsmugym á.
þrátt fyrir þetta mega yfirvöldin sín næsta.
lítils, af því að landslýðurinn er svo sam-
lyndur og samtaka. Mjer fannst einlægt
eins og jeg væri í hóp eintómra samsæris-
manna. eða vina þeirra. það var eins um
unga og gamla, kaupstaðarfólk og sveitamenn,
kaupmenn og daglaunamenn: það hýrnaði
svo hjartanlega yfir þeim öllum, er jeg minnt-
ist á, að einhver höfðinginu, einhver stór-
eignamaður eða ármaður hans hefði verði
skotinn. Menn hafa verið skotnir þar tugum
og hundruðum saman, og fjöldi manna helzt
þar eigi við öðruvísi en undir verndarvæng
löggæzlumanna. það er svo að skilja, að
stjórnin sendir þeim nokkra löggæzlumenn,
sem eru allt af með þeim. Fari þeir eitt-
hvað í vagni, sitja löggæzluhermenn við hlið-
ina á þeim eða fylgjast með þeim í öðrum
vagni. þeir fara ekki út fyrir dyr svo, að
löggæzlumaður fylgist ekki með þeim. Lög-
gæzlumentt standa á verði umhverfis húsið
eða sitja við gluggana inni á gægjum með
byssuna í hendinni. þó ber stundum við,
að slíkir menn eru skotnir mitt á milli varð-
engla sinna.
Menn venjast við þetta eins og annan
daglegan lífsháska, og .láta það ekki á sjer
festa. Jeg átti tal við son ármanns eins,
er hafði verið í 4 ár «undir vernd löggæzl-
unnar» og hafði margsinnis heyrt kúlurnar
þjóta um eyru sjer; og annað sinn við unga
ekkju, er hafði misst mann sinn þannig, að
«tunglskins-sveinar» höfðu skotið hann til
bana. þau töluðu bæði svo rólega um þetta,
eins og ekkert væri um að vera; þetta væri.
daglegt brauð.
Aðförunum, þegar verið er að bera bændur
út fyrir jarðarskuldir, hefir svo opt verið lýst
í blöðum, að hjer þarf ekki að fara frekara
út í það. Hin ljelegu hreysi kotunganna eru
ekki burðug vígi; en þó stendur bardaginu
æðilengi. það er af því, að lög leyfa her-
mönnum og lögregluliði eigi að jafnaði að
gera meira að verkum en að láta engan mann
komast að hú-inu eða frá, sem ekki á lög-
mætt erindi. það er fógeti og hans menn,.
er út skulu bera. þeir fá því megnið af hinu
sjóðandi vatni ofan yfir sig og býflugnabúin.
Stundum fá löggæzluliðsmenn smjörþefinn af
því líka, ef t. d. einhver vel hæfinn heima-
maður sendir býflugnabú, fullt af hamslausum
býflugum, beint í miðjan hópinn. Stöku sinn-
um ber það við, að hermenn verða að sækja
að húsinu með byssustingjum, bera virkis-
stiga að veggjunum og greiða uppgöngu á
þaldð. En margopt slær í bardaga við að-
komufólk úr nágrenninu ; það streymir að-
hundruðum og þúsundum saman, þar sem.
þess konar róstur eru á ferðum.
Austur-Skaptafellssýslu 8. okt.: Yeðr-
átta hefir verið góð síðan sláttur byrjaði, þar
til með sept.; þá brá til votveðráttar, sem
hjelzt til 19. s. m. þá brá til norðanáttar.
Síðan hjelzt þerrir af og til mánuðinn út.
það sem af október er, hefir verið votveðr-
átta, en er nú að sjá sem ætli að fara að
þorna til.
Grasvöxtur og nýting hefir verið í bezta.
lagi, og heybirgðir því með bezta móti alstað-
ar hjer í sýslu.
Bjargræðisástand lítur út fyrir að verði
fremur gott. Garðávextir hafa vaxið mik-
ið vel.
Frönsk fiskiskúta kom iun á Djúpavog 28..
júlí. Bæði möstrin voru brotin. Farmurinn.