Ísafold - 02.11.1889, Side 1

K.emur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. ( Austurstræti 8.
XVI 88.
Reykjavik, laugardaginn 2. nóv.
1889.
Frelsisbarátta íra.
VII.
Daníel O'Connell.
J>að var aumlegt ástand þjóðarinnar á Ir-
landi í upphafi þessarar aldar. Landsfólkið
lá undír þungu fargi örbirgðar og ófrelsis,
og engin tök að reisa rönd við hervaldi Breta.
Hinir beztu menn þjóðarinnar fóru land-
flótta eða þeim voru allar bjargir bannaðar,
embættalýðurinn æstari og óbilgjarnari en
nokkuru sinni áður, og loks höfðu ensklundað-
ir prótestantar á írlandi stofnað fjelag, er
setti sjer það mark og mið, að undiroka gjör-
samlega alla íra, er væru kaþólskrar trúar.
Pjelag þetta nefndist Oraníufjelag, eptir Vil-
hjálmi af Oraníu og hans ættmönnum. Var
hin fyrsta fjelagsstúka stofnuð 1795, í aust-
norðurfjórðuug landsins, Úlöztum, með þeirri
fyrirætlan, að flæma alla kaþólska menn burt
úr þeim landsfjórðungi og vestur í Kunnaktir.
Fyrirkomulagi fjelagsins var haldið leyndu,
og launráðum beitti það til að koma sínu fram,
engu síður en leynifjelög Ira. Enda gjörðist
brátt skærusamt með Óraníumönnum og kaþólsk-
um mönnum. Oraníufjelag færðist smámsam-
an út, eigi einungis til Englands—í stúkunum
í Lundúnum voru fjelagsmenn eigi færri en
-50,000 um eitt leyti—, heldur einnig til allra
nýlendnanna, þar sem voru Englendingar,
er fæðzt höfðu á Irlandi. Fjöldi enskra stór-
eignamanna og stjórnskörunga, svo sem t. d.
hertoginu af Wellington, Castlereagh o. fl.,
voru í fjelaginu; hertoginn af Cumberland,
bróðir konungsins, rammur apturhaldsmaður,
var mörg ár stórmeistari reglunuar, eptir
1830. Fjelagið er enn við lýði og má sín mjög
mikils í austnorðurfjórðungi landsins. jpað
hefir alla tíð verið rammeitrað ójafnaðarhreiður.
Irar lögðu samt ekki árar í bát. Alþýðan
brauzt um undir oki landsdrottna, og í ann-
an stað hófu þingmenn Ira í parlamentinu
í Lundúnum von bráðara barátta fyrir ýms-
um rjettarbótum til handa landi sínu.
Helztu þingmenn í þeirra liði voru þeir
Grattan gamli (11820), er jafnan þótti vera
•liinn mesti ágætismaður, og Henry Parnell,
afabróðir Parnells þess, er nú er »sverð og
skjöldur« hinnar írsku þjóðar. En heima
fyrir, á írlandi, kom nú sá maður til sögunnar,
er var fram undir 30 ár langfremstur forvígis-
maöur þjóðarinnar, hið mesta átrúnaðargoð
landa sinna, en grimmilega hataður og ofsóttur
af fjandmönnum þeirra.
|>essi maður var Daníel O’Connell.
Hann hafði flesta hluti til að bera, þá er
prýða mega mikinn kappa og þjóðskörung.
Hann var höfði hærri en aðrir menn, og
þrekinn að því skapi, djarfmannlegur á yfir-
bragð og mikilleitur. Hann þekkti manna
bezt skaplyndí landa sinna og allt eðlisfar.
Mælskumaður var hann svo mikill, að varla
mun hans jafningi hafa uppi verið frá því á
dögum Forn-Grikkja og Eómverja. Rómurinn
var svo mikill, að naumast þótti mennskum
manni líkt. |>að þykir mikið, ef maður get-
ur talað svo hátt og snjallt, að vel heyrist
meðal tíu þúsund manna í einum hóp. En
«vo hafa skilorðir meun sagt frá O’Connell,
að hann hafi talað þar sem voru hundrað
þvisundir manna á einum stað, og heyrðu þeir,
sem yztir stóðu í þeim feikna-sæg, til hans
hvert orð, hvort heldur að liann þrumaði í
jötunmóð, eða hjalaði blíðmæli eða varpaði
gamanyrðum út yfir hinn mikla söfnuð, er
hlýddi máli hans hljóður og hugfanginn.
þegar hann var reiður, færðist hann í ás-
megin. |>á var hann sem J>ór í jötunmóð
með Mjölni reiddan; orð hans voru sem ham-
arshögg, þung og riðamikil; þar voru engin
grið gefin. Svo mikil ógn stóð alþýðu á
Englandi af O’Connell, að hún hugði hann vera
sjálfan djöfulinn og Belíals son, kominn til að
kenna lönduin sínum að hata Englendinga
út af lífinu. En hann kunni vel að stilla
orðum sínum. Hann fór svo langt í ræðum
sínum, sem lög leyfðu, en lengra ekki. Og
þegar hann árið 1830 komst á þing, í neðri
málsofunni ensku, innan um eintóma fjand-
menn sína, lagði hann óðara niður berserks-
ganginn, sem hann var vanur að bregða fyr-
ir sig á lýðmótunum, og tók upp snyrtilegt
þingræðusnið, af svo mikilli list og íþrótt, að
jafnvel hans mestu mótstöðrhenn kváðu slíka
málsnilld aldreiheyrzt hafa fyrþarinnan veggja.
Hann var frelsismaður, í þeim skilningi,
sem þá tíðkaðist. Hann unni þjóðfrelsi, um-
burðarlyndi í trúarefnum og frjálsri verzlun ;
en konunghollur var hann mjög, og hataði af
öllum hug stjórnbyltinguna miklu á Frakk-
landi og byltingatilraunir þær, er hún hafði
af sjer getið ú Irlandi, er ekki gerðu annað
en illt eitt. Hann hafði andstyggð á bylt-
ingagörpunum írsku frá því um aldamótin,
þótt margir landar hans vegsömuðu þá hátt og
í hljóði. Hann hafði þann fastan ásetning
innst í hjarta sínu, að gripa aldrei til of-
beldisráða, og jafnan ítrekaði hann það heil-
ræði fyrir áheyrendum sínum : haldið yður
innan laganna endimarka; »sá sem fremur
lagabroc, styrkir mótstöðumann sinn». En
hann varaðist eigi það, að stóryrði hans og
ofsi í ræðum vakti geðshræringar, er hlutu að
koma fram í athöfnum eða þá að springa af
ofraun. Og þetta var það, sem fór með hann
að lokum.
Hann beindi fyrstu höfuðatreið sinni að
þeim ranglátu og úreltu lagafyrirmælum, er
meinuðu kaþólskutn mönnum bæði þingsetu
og allar alþjóðlegar sýslanir. Lögum þess-
um undu eigi einungis kaþólskir menn illa,
bæði á Irlandi og Englandi, heldur einnig
margir prótestantar. Eptir 1820 magnaðist
þessi hreyfing langtum meira en áður á ír-
landi. J>á var stofnsett »hið kaþólska banda-
lag» ; það tók yfir land allt, og var svo vel
um búið allt skipulag þess, sem herlið væri.
Kaþólskir prestar studdu það af fremsta
megni, og munaði mjög mikið um þeirra lið-
sinni. En ekki vildi O’Connell láta páf-
ann hlutast til um það mál nje önnur, er
landsstjórn varðaði og hann fjekkst við.
•Kaþólskur er jeg, en páfamaður ekki», kvað
hann. En prestana studdi hann og efldi,
með því að þeir áttu að vera máttarviðirnir í
fjelags-samtökum þeim, er hann aetlaðist til
að öllþjóðin byndist.
Hreyfing þessi á írlandi hafði þau áhrif á
neðri málstofuna ensku, að hún þorði eigi
annað en samþykkja lagafrumvörp, þar sem
kaþólskum mönnum var veitt kjörgengi til
þings, og kaþólskum kennimönnum ætluð laun
af almannafje eigi síður en prestum próte-
stanta ; en efri málstofan felldi þau. En þar
kom að lokum, að hún varð undan að láta.
J>á stýrði hertoginn af Wellington ráðaneyti
konungs, kappinn mikli, er sigraðist á Napó-
leon. Hann var apturhaldsmaður, og þeir
fjelagar hans í ráðaneytinu. Hann var því
mótfallinn nýmælum þessum ; en honum leizt
eigi á blikuna. Irar voru orðnir svo æstir, að
við ófriði þótti búið ; en þá var minni máttar-
munur Ira og Breta en nú er orðið. Fólkstala
hefir minnkab um helming á Irlandi á sextíu
árum hinum síðustu, en aukizt á Englandi
um helming á því sama tímabili. Lögreglu-
herliðið írska var því nær allt kaþólskt, og
því miður en vel treystandi, ef í trúarstyr-
jöld slægist, og í enska hernum var einnig
margt kaþólskra manna. Jafnframt fór og
frelsisstefnan vaxandi á Englandi, og leiddi
til hinnar miklu umbótar á skipun parla-
mentsins enska 1832. Konungur þóttist sjá
fram á, að ef hann og apturhaldsflokkurinn
þverskölluðust til lengdar við því, er kaþólskir
menn fóru fram, þá mundi hinn frjálslyndari
flokkur komast í meiri liluta í ueðri málstof-
unni; en þá var sem mestur fjandskapur
milli konungs og foringjanna í liði frelsis-
manna.
Um þessar mundir, 1828, losnaði þingsæti
í neðri málstofunni, í írsku kjordæmi, ogbauð
O’Connell sig þar fram til kosningar, þótt
eigi hefði hann kjörgengi að lögum, með því
hann var kaþólskur. Landsdrottnar hjeldu
öðrum manni fram til kosningar, svo sem
nærri má geta; þeir höfðu jafnan haft þau
tök á landsetum sínum, að þeir greiddu at-
kvæði svo sem þeir mæltu fyrir; en svo var
O’Connell búinn að blása að kolunum, að
bændur hirtu nú eigi um, hvort landsdrottn-
um sínum líkaði betur eða ver, og beið þing-
mannsefni þeirra fullkominn ósigur. þóttu
það mikil tíðindi. Almenningsálitið á Eng-
landi gugnaði fyrir jafneindregnum þjóðvilja.
Hertoginn af Wellington bar upp á þingi
frumvarpum, að veita kaþólskum mönnum ó-
vígðum kjörgengi á þingið enska, og fjekk því
framgengt með liðveizlu frelsismanna á þing-
inu, þótt Óraníumenn og hákirkjumenn berð-
ust á móti því með hnúum og hnefum. J>á
komst O’Connell á þing, 4. febr. 1830.
þetta var mikill sigur, og fyrir hann fjekk
þjóðin írska takmarkalaust traust á forustu
O’Connells. En þá voru jafnharðan lög-
leidd önnur nýmæli, um margfalda hækkun
á efnahagstakmarki sem skilyrði fyrir kosn-
ingarrjetti til parlamentsins, er sviptu allan
þorra íra kosningarrjetti, sakir fátæktar þeirra.
Við það ójafnaðar- og hrekkjabragð urðu írar
æfari en frá megi segja. |>á tók O’Conn-
ell það dýpra í árinni en áður, að hann
krafðist þingskilnaðar með írum og Bretum,
og skyldu írar hafa löggjafarþing sjer, eins
og áður var. Hann stofnaði mikils háttar