Ísafold - 26.04.1890, Side 1

SCemut út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kt.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð.
ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifieg) bundin v ð
áramót, ógild nema komín sje
til útgefanda íyrir 1. okt, Af-
greiðslust. í Amturstrœtí S.
XVII 34.
Reykjavik, laugardaginn 26. april
1890.
Getur gjört
og getur ógjört látið.
Margur var sá, er eigi leizt á blikuna
'fyrst þegar miðlunarmennirnir i efri deild
í fyrra sumar komu upp með að orða
fyrirmælin i stjórnarskrárfrumvarpinu um
skipun jarls hjer á landi og framkvæmd-
arvald hans á þessa leið:
„Konungur skipar jarl, sem hefir að-
setur sitt í landinu, og víkur honum fra
völdum. Konungur getur látið jarlinn í
nafni sínu og umboði framkvæma hið
æðsta vald í hinum sjerstöku málefnum
landsins, enda skal þess getið við hverja
stjórnarathöfn, að hann gjöri hana í nafni
og umboði konungs-1.
það var miðlunartilraun, þetta að breyta
boðorðinu : „konungur lætur‘‘, er aður
stóð 1 frumvarpinu, í heimildina: „kon-
ungur getur látið“. pað hafði fyr og
síðar verið einhver hinn helzti ásteyting-
arsteinn andvígismanna málsins, að með
skilyrðislausu boðorði til konungs um að
láta jarlinn framkvæma hið æðsta vald i
sjerstökum málum landsins væri stjórnar-
skrárfrumvarpið gert svo óaðgengilegt
fyrir konung til undirskriptar, að fásinna
væri að halda því fram. Enginn gæti
ætlazt til, að nokkur konungur færi að
afsala sjer með lögum hinu æðsta fram-
kvæmdarvaldi, þótt eigi væri um mikið
eða merkilegt land og þjóð að tefla.
Með slíku væri of nærri gengið frumrjett-
indum hátignarinnar o. s. frv.
Meðan mótstöðumenn stjórnarskrár-
endurskoðunarinnar voru henni svo and-
vígir, að þeir hugsuðu ekki um annað en
að ónýta málið, ineð hverju sem helzt
móti, er auðið væri, á meðan hirtu hinir
eigi um að gefa mikinn gaum þessari
eða öðrum útásetningum út á einstök
atriði í frumvörpunum. þ>eir þóttust vita,
að margt af því væri fyrirsláttur eða
uppgerðar-viðbárur, og ljetu þá eitt yfir
allt ganga hjer um bil. En þegar það
sást, að mótstaðan var orðin annars eðlis
en áður, að í stað mótspyrnu gegn nokk-
urri sem helzt endurskoðun á stjórnar-
skránni var komin mótstaða gegn því að
hafa hana svo hamramma, sem formæl-
endur vildu, þá tókust skaplegar viðræður
Og samkomulagstilraunir. f>á bar það
brátt á góma, að ómissandi væri að taka
á einhvern hátt beizkjuna úr þessu boð-
orði í 6. gr., og fundu menn þá eigi
annað ráð snjallara en að víkja orðunum
svo við, sem fyr segir.
Enginn efi leikur á því, að hvorir-
tveggja ætluðust til, að söm yrði niður-
staðan, er til framkvæmdanna kæmi, á
hvorn háttinn M þessum tveimur sem
fyrirmæli þessi yrðu orðuð. Enginn ís-
lendingur fer að greiða atkvæði með þvl,
að hafa hjer jarl með ráðgjöfum, í öðru
skyni en því, að þessum jarli og ráðgjöf-
um sje þá ætlað að hafa það á hendi,
sem tíðkanlegt er að láta slíka stjórnend-
ur hafa á hendi annarsstaðar, en það er
hjer um bil alla stjórn lands þess, er
þeir eru yfir settir, í þess sjerstaklegu
málum. Flitt óttuðust menn, að einræn
og óbilgjörn stjórn í heimaríkinu, Dan-
mörku, kynni að hagnýta sjer heimildar-
orðatiltækið til þess, að láta heimildina
ónotaða, með öðrum orðum: að fela jarl-
inum ekki hið æðsta vald í hinum sjer-
stöku málefnum landsins, heldur halda
því hjá sjer, eins og fyrrum.
f>etta óttuðust menn fyrst.
En við nánari íhugun komust menn að
þeirri niðurstöðu, að ekki væri neitt voða-
legt að aðhyllast heimildar-orðatiltækið.
Nefndin í neðri deild, er ljet uppi ýtar-
arlegt álit sitt um frumvarpið, er það
kom frá efri deild, öll nema einn af 7,
lætur að visu ekki rjett vel við því; en
það er full vitneskja fyrir því að hinu
leytinu, að nefndin var samt einráðin í
að fallast á það, og var hún auðvitað
skipuð þeim mönnum, er deildin hafði
mest álit á og traust í þessu máli.
þ>ótt ótrúlegt sje, þá hafa málsmetandi
menn lesið 6. gr. frumvarpsins frá 1889
svo óvandlega eða haft fyrirmæli hennar
svo rangt eptir og hugsunarlaust, að þeir
hafa álitið konungi með frumvarpi þessu
í sjálfs vald sett, hvort hann hefði hjer
nokkurn jarl (eða landsstjóra) eða ekki.
f>á var ekki að kynja, þótt hún þætti
viðsjál. þ>á hefði verið von, þótt talað
væri um apturför. jpað var þó talsverð
framför, sem fekkst 1874, er það var
stjórnlögum helgað, að hjer á landi skyldi
jafnan vera landshöfðingi. Að kippa því
aptur burtu og setja ekkert í staðinn,
engan innlendan valdsmann í hans stað,
það hefði verið apturför.
En það er öðru nær, en að svo sje. í stað
landshöfðingja, með hans allmjög tak-
markaða valdi og verkahring, með hans
ábyrgðarleysi og hans ráðaneytisleysi, á
eptir frumvarpinu frá 1889 að koma jarl
með ráðaneyti, er hafi ábyrgð fyrir al-
þingi. f>að er skýlaust boðorð, að svo
skuli vera. Út af þvi verður eigi brugðið
á nokkurn hátt, öðruvísi en með hreinu
og beinu stjórnarskrárbroti. Gallinn er
sá einn, að ekki er bætt við skýlausu
boðorði um, að jarlinn og ráðaneyti hans
skuli hafa á hendi allt hið æðsta fram-
kvæmdarvald í hinum sjerstöku málum
landsins, heldur í þess stað komizt svo að
orði, að konungur geti látið jarlinn fram-
kvæma hið æðsta vald í hinum sjerstöku
málum landsins. f>etta segja menn sje
engin framför .frá þvi sem nú er, því
konungur geti líka eptir hinni núgildandi
stjórnarskrá látið landshöfðingja fram-
kvæma þetta vald.
fessari flugu má skjóta þeim í munn,
sem ekki lesa eða athuga nema til hálfs
það sem þeir eru að tala um og dæma.
Aðrir sjá undir eins, að hjer víkur öðru
vísi við.
Fyrst og fremst er í eptirfarandi grein-
um frumvarpsins talin upp ýms mik-
væg landsstjórnarstörf, sem jarlinum eru
ætluð berum orðum, en landshöfðingja er
ekki trúað fyrir eptir núgildandi lögum.
Jarlinn getur vikið embættismönnum
frá. Jarlinn getur flutt embættismenn úr
einu embætti f annað. Jarlinn stefnir
saman alþingi ; hann getur lengt þing-
tímann og ræður, hve lengi aukaþing
eiga setu ; hann getur frestað fundum
hins reglulega alþingis um tiltekinn tíma,
og hann getur meira að segja rofið neðri
deild og stofnað til nýrra kosninga. Loks
annast jarlinum, að lögin verði birt og að
þeim verði fullnægt.
Aptur eru sjerstaklega nefnd fáein
mikilsverð landsstjórnarstörf, er sagt er
um, að konungur geti falið jarlinum að
annast þau (embættaveitingar, leyfi og
undanþágur frá lögum), og loks er kon-
ungi sjálfum berum orðum áskilið valdið
til að náða menn og veita almenna upp-
gjöf á sökum.
J>að sem konungur hefir á að ganga,
ef hann skammtar jarlinum valdið úr
hnefa, samkvæmt heimildinni í 6. gr., það
er þá einungis ofannefnd tvenn mikils-
verð landsstjórnarstörf, embættaveitingar
og leyfi, og þar næst ýms störf, sem
ekki eru nefnd í stjórnarskránni, en eru
flestöll langt um minni háttar heldur en
þau, sem þar eru nefnd og ráðstafað
berum orðum.
Um hin minni háttar landsstjórnar-
störf, svo sem þau, er nú þegar eru
falin landshöfðingjanum, er nú það að
segja, að það eru harla litil líkindi til,
að konungur eða ráðgjafi hans muni finna
hjá sjer nokkra freistingu til að draga
þau undir sig aptur, eptir að þau hafa
legið undir óæðra úrskurðarvald í 20 ár
eða lengur.
í>á er ekki annað eptir handa konungi
eða ráðgjafa hans í Khöín, auk embætt-
isveitinga, leyfis- og náðunarvalds, en
einhver meiri háttar stjórnarstörf, sem
ekki eru nefnd i stjórnarskránni berum
orðum. En hver þau ættu að vera, er
ekki gott að sjá, úr því að’ stjórnarstörf
þau, er berum or^um eru falin jarlinum
og áður eru nefnd, eru einmitt meðal
hinna mikilsverðustu, sem til eru, úr
því að i 7. gr. stendur, að „ráðgjafarnir
(jarlsins) hafi á hendi stjórnarstörfin inn-
anlands“ yfir höfuð, og úr því að í 8. gr.