Ísafold - 26.07.1890, Blaðsíða 2

sig hafa grætt það á þeim samanburði, á
viðtali við ýmsa greinda og valinkunna menn
vestan að, að alveg óhætt sje að fullyrða það
sem hann gerði í Isafold 19. þ. m. um hag
íslendinga vestra yfir höfuð, án þess að nokk-
ur maður, sem ekki vill fara með ósannindi,
geti dregið út úr því nein meðmæli með út-
flutningum til hinna umræddu Islendinga-
bjggða fyrir vestan haf.
Að láta sannleikann liggja í láginni eða
það sem maður veit sannast og rjettast, þeg-
ar svo stendur á, að ekki másatt kyrrt liggja,
það er eigi einungis samvizkuleysi, heldur
heimska. Að dylja það t. a. m. eða bera á
móti því, að kvennfólk fái hátt kaup í vist-
um í Ameríku, í því skyni að aptra því frá
að stökkva af landi burt, það væri ekki ein-
ungis óráðvendni, heldur mesta heimska; það
hefir nóg ráð til að fá áreiðanlega vitneskju
um það hvort sem er. Orsökin til þess, að
kvennfólk yfir höfuð er ekkert fýknara vest-
ur en karlmenn, er ekki það, að því sje ó-
kunnugt um hið háa kaupgjald, heldur hitt
meðal annars, að það veit af ýmsum ókost-
um á Ameríkulífinu, sem eru í þess augum
eins þungir á metunum og dollararnir, sem því
standa til boða.
íslenzk bókfræði.
Bibliographical Notices I og IV, eptir
prófessor W. Fiske, Florens 1886 og
1889.
(Framh.).
í formálanum fyrir Bibl. Not. IV er
ekkert merkilegt, nema próf. Fiske segir,
að bækur prentaðar á íslandi fyrir 1844
muni vera kringum 750, og telur hann
þó allar útgáfur með, og allt, smátt og
stórt. Eptir því ætti hann að eiga tals-
vert meira en helming af íslenzkum bók-
um frá þessu tímabili. Hjer er jeg ekki
samdóma prófessórnum, því þó jeg hafi
ekki annað en hugboð mitt við að styðj-
ast (það hefir annars próf. Fiske heldur
ekki), þá hygg jeg að tala íslenzkra bóka,
sem prentaðar eru á íslandi á tímabili
þessu, liggi nær 950 en 750, þegar öll
kurl koma til grafar, erfiljóð, kapitals-
taxtar, fororðningar, brjef og auglýsingar
frá yfirvöldunum, sem talsvert var prent-
að af á öndverðri þessari öld, o. s. frv.
f>á er að minnast á skrárnar sjálfar.
Bókunum er raðað eptir tíma. Elztu
bækurnar eru fyrst, en þær yngstu sein-
ast. Titlarnir eru færðir til stafrjettir.
J>að er þannig haldið prentvillum, þar
sem þær koma fyrir í titlum. „Spalteri-
um“ stendur t. d. á titilblaðinu á 12. út-
gáfu af Passíusálmunum, í staðinn fyrir
„Psalterium11, og fær villan að eiga sig.
Línuskil eru sýnd á titlunum fyrir 1800,
en ekki úr^því. pað er ekki einungis
titillinn, sem próf. Fiske lætur prenta
stafrjettan, heldur allt sem á titilblaðinu
stendur, svo sem verð á bókinni eða
„mottó“, eða hvað það kann nú vera.
Eptir titilinn kemur brotið á bókinni, þá
kemur blaðatala eða blaðsíðutala, og er
gjörður munur á, hvort talan stendur i
bókinni sjálfri eða ekki. þ>að stendur
þannig hjer um bil aldrei bls.tala á titil-
blaðinu, og opt ekki á formálanum eða
formálunum, sem stundum eru tveir eða
þrír við gamlar bækur. Svo er getið um
blaðatalið neðanmáls, hve það nær langt
aptur eptir stafrofinu, eða stafrofunum,
því það er byrjað á stafrofinu aptur,
þegar það er þrotið einu sinni. Bók
getur t. d. endað á Ff2,og er það vottur
um það, að bókin er 30 arkir og 2 blöð
að auk. Að minnsta kosti var öinu sleppt
úr stafrofinu á einum stað þar sem jeg
hef gætt að því og svo náttúrlega öilum
löngu hljóðstöfunum og ð, j og v þar á
ofan. Líka er getið um það, hve blaða-
talið neðanmáls nær langt aptur í hverja
örk. þá er getið um skraut og upphafs-
stafi. pk um tengiorðin. Ef myndir eða
nótur eru í bókinni, þá er þess getið.
Enn fremur er þess getið, hvort seinni
siðan á titi'.blaðinu er auð og alstaðar ef
þar eru tilvísanir í biblíuna, eins og opt er
á guðsorðabókum eða þá myndir. Ef
bókin er mjög sjaldgæf, þá er getið um
línutal á hverri síðu. Getið er þess, ef
rammi er um titilblaðið eða sumar lín-
urnar á því eru rauðar. Víða er getið
um hvernig bækurnar enda, opt á „Finis“
„Ender,, eða „Amen“, og ef ártal stendur
aptan við bókina, eins og víða á mjög
gömlum bókum, þá er það fært til. Sum-
staðar eru tilvísanir útá spássíunum eink-
um í biblíuna, og er þess líka getið.
þ>egar þetta er allt búið, þá er lýst inni-
haldinu í bókinni. Fyrst er náttúrlega
titilblaðið, svo er opt tileinkun og er
þess þá getið, hver tileinkar og hverjum
eða hverri er tileinkað. Svo kemur for-
máli eða 2 eða þrír formálar, og er skýrt
frá, eptir hvern þeir eru, þá kemur venju-
lega sjálft innihald bókarinnar. Ef því
er skipt í kafla, þá er þess getið og opt
hve hver kafli sje langur, stundum eru
viðbætar, opt fleiri en einn, og fær maður
að vita, um hvað þeir eru og hve langir.
Líka eru greinilegar skýrslur um registur
og leiðrjettingar, þar sem þær eru.
Stundum er prentaður sálmur eða bæn
aptast í gömlum bókum, og sagt, að það
sje gjört til þess, að þessar síður standi
ekki auðar. Slíkt er allt tínt til. þ>etta
sem nú hefur verið talið er al-títt í göml-
um bókum íslenzkum, en opt eru auk
þess framan og aptan við bækurnar lof-
kvæði um höfundana, helzt á latínu.
þ>ess getur Fiske, og yfir höfuð allra
höfunda, sem eiga einhvern þátt í þessari
og þessari bók, ef annars er hægt að
grafa þá upp. Opt er getið um höfund-
ana í formálunum og er þá hægur vandi
að nefna þá; en opt eru nöfnin skamm-
stöfuð, t. d. flest nöfn við erfiðljóð í út-
fararminningum; standa þá ýmist upphafs-
stafirnir, t. d. G. S. = Gunnlaugur Snorra-
son eða t. d. „kvæðið er orkt (þetta er
þó aldrei látið í ljósi með svona fáum
orðum) af Einum hans Elskande Syne“
•= Egill Eldjárhson, „Hans Eilíflega
skuldbundnum“ ■= Hálfdán Einarsson.
Upp úr þessum skammstöfunum leysir
próf. Fiske þar sem föng eru á, og segir
hvenær höfundarnir lifðu. þegar bæk-
urnar eru þýddar, þá eru þeir nefndir,
sem sömdu frumritið og eins þýðararnir.
Ef vantar í exemplör Fiskes, þá er þess
getið hvað vantar, og eins efhannáfleiri
en eitt exemplar af sömu bókinni. Um
mjög sjaldgæfar bækur er þess sumstaðar
getið, hvar menn vita af þeim annarsstaðar.
Víðast getur próf. Fiske um, hve margar
útgáfur eru til af þessari og þessari bók,
bæði eptir eigin reynslu og svo sögnum
Finns Jóussonar, Hálfdánar Einarssonar
og fleiri heirnildarmanna. f>etta sem nú
hefur verið talið um hríð er það helzta
sem próf. Fiske getur um í skrám sínum,
en víða drepur hann á margt annað
smávegis, sem ekki þarf að tína hjer til.
þ>ess má geta, að röð þeirri, sem jeg
hef fylgt. er ekki fylgt alstaðar i skrán-
um, en víðast þó að mestu leyti.
Skránum fylgja góð regHtur, svo það
þarf ekki að leita lengi að þvf, hvort
þetta eða þetta er í þeim. Við seinna
heptið eru líka leiðrjettingar við fyrra
heptið
það liggur þegar í augum uppi, að
skrár próf. Fiskes hljóta að vera mjög
fróðlegar fyrir alla þá, sem unna íslenzkri
bókfræði eða jafnvel íslenzkri bókmennta-
sögu yfir höfuð, og þó hef jeg ekki enn
nefnt alla kosti þeirra. Próf. Fiske lýsir
sjerstaklega nákvæmlega bókum þeim,
sem hafa sjerstaklega bókfræðislega þýð-
ingu. Hann hefir þannig heila bls. (stórt
áttablaðabrot, næstum því fjögrabluðabrot
og mjög þjett prentað) um Paradísarlykil,
fyrstu bók, sem prentuð var í Skálholti,
1686. Sama máli er að gegna um Fjórtan
guðrækilegar umþeinkingar eptir sjera
Hallgrím Pjetursson, fyrstu bók, sem
prentuð var á Hólum eptir að prent-
smiðjan var flutt þangað aptur, 1704.
þ>etta kvað þó ekki vera alstaðar rjett
hjá próf. Fiske. pað kvað hafa verið
prentuð á Hólum útgáfa af Plugvekju-
sálmum sjera Sigurðar Jónssonar þegar
1703 Hann hefur jafnvel látið prenta
upp latínskt lofkvæði um Björn biskup
f>orleifsson, sem ljet í prenta bók þessa.
f>ess er líka stundum getið, þegar prent-
smiðjurnar fengu nýjan stýl. Gerhardi-
hugvekjur komu út á Hólum 1745, og
var það fyrsta bók, sem prentuð var með
letri því, sem Harboe biskup hafði út-
vegað. Margar svipaðar athugasemdir
eru til og frá í skránum, þó þeirra sje
skki getið hjer. (Niðurl.)
Ó. D.
SAMTÍNINGUR handa börnum, eptir
Jóliannes Sigfússon, kennara við
skólann i Flensborg. Rvík 1890.
96 bls.
Höfundur þessa litla kvers hefir unnið
þarft verk með því, að gefa það út. Hann
hefir með því bætt úr tilfinnanlegum skorti
á bókum, sem hentugar sjeu fyrir börn að
lesa í, þegar stafrófskverunum sleppir.
Efni kversins er vel valið við hæfi barna
á ýmsu reki. það er ýmist fræðandi og