Ísafold - 08.04.1891, Síða 1

Kernur út á miðvikudögum og.
Jlaugardögum. Verð árg. (um
100 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr
B >rgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Qppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. 1 Austurstrceti 8.
XVIII 28
Reykjavík, miðvikudaginn 8- apríl.
1891
Fáein'orð um sveitarstjórn.
J>að er hvorttveggja, að ekkert gjald til
opinberra þarfa, sem hvílir á þjóð vorri, er
eins tilfinnanlegt og sveitarútsvörin-—einkum
í hinum harðari árum,—enda er mikið undan
þeim kvartað í ræðu og riti.
Margar góðar hugvekjur um þetta efni
hafa birzt í blöðum vorum og annarsstaðar,
og ýmsar tilraunir verið gerðar af löggjafar-
valdinu til að umbæta fátækralöggjöf lands-
ins. í stuttu máli : það vakir jafnt og þjett
fyrir þjóð og þingi, að knýjandi nauðsyn sje
til að reyna að finna ráð, sem dragi úr sveit-
arþyngslunum.
En hversu sem fátækralöggjöfin er bætt,
og hversu mjög sem lögin heimila, að hert
sje náragjörðin á sveitarþjörfunum, verður
það aldrei einhlítt. Hin beztu lög verða að
litlu haldi, ef þeir, sem eiga að beita þeim,
eru óhagsýnir, vankunnandi og vantar þrek
og vilja til framkvæmda. Engin lög geta
heldur gefið nákvæma forskript, er hlíta skal
í hverju einstöku tilfelli, er fyrir kann að
koma í sveitarstjórninni, heldur verður slíkt
opt að vera komið undir lagi og hyggindum
hvers eins, sem hana hefir á hendi.
Eitt af aðalskilyrðunum fyrir því, að sveit-
arþyngslin verði sem minnst, er án efa það:
að lögin tryggi svo vel, sem unnt er, að sveit-
arstjórnin sje jafnan í höndum þeirra manna,
sem til þess eru hœfastir í hverjum hreppi.
Gera þá sveitarstjórnarlögin frá 1872 þetta,
með þeim breytingum og viðaukum, sem við
þau hafa verið gerð ?
þeirri spurningu vil jeg leitast við að
svara.
Að vísu ætti stjórn sveitarmálefna að vera
betur tryggð nú en áður var, með því að
nefnd manna hafi hana á hendi, því #betur
sjá augu en auga», og svo ættu þessi störf
að verða ljettari, þegar þau koma niður á
fleiri. í fljótu bragði sýnist því þetta
fyrirkomulag hafa mikla yfirburði fram yfir
hið eldra; en í raun og veru mun það vera
hið 8ama eða verra í framkvæmdinni. Áður
hafði hreppstjóri vanalega í ráðum með sjer
nokkra menn úr hreppnum í öllum vanda-
málum, og þeir, sem bezt var trúað til þess,
voru kosnir til aðstoðar við hann við niður-
jöfnun sveitargjaldanna. Á líkan hátt ráðg-
ast hreppsnefndaroddviti nú um ýms mál
við meðnefndarmenn sína, og þeir taka þátt
{ niðurjöfnuninni með honum. Nú hefir
oddviti til ráðaneytis þá menn, sem hrepps-
nefndarkosning hefir lent á, hvort sem þeir eru
hæfir til þess eða ekki, í stað þess að í ráða-
neyti hreppstjóra voru að eins þeir, sem
höfðu mest traust sveitunga sinna.
J>að er alkunnugt, að flestir eru mjög ófúsir
á að vera í hreppsnefnd, og einkum að vera
oddvitar. Reynslan hefir sýnt, að svo mikil
brögð eru að þessu, að það eru hreinar und-
antekningar, að menn fáist til að gegna
þessum umfangsmikla og vandasama starfa,
nema að eins þann tíma, sem lögin skipa.
Mörg dæmi eru til þess, að menn neyta
allra bragða til að vera lausir við hrepps-
nefndarkosningu, t. d. með því að bregða búi
og fl. þess konar, einkum þar sem sveitar-
þyngslin eru mest, og þar sem því væri mest
þörf á vel hæfum mönnum. þeir,' sem hæf-
astir eru í hverri sveit, vinnast fljótt upp,
og þegar þeir eru ófáanlegir til að vera í
hreppsnefnd lengur en lögin ákveða, verður
að kjósa aðra nýja, opt óvana, sem hafa má-
ske enga hæfileika til þess starfa. Mest
vandræði eru að fá nýta oddvita, og mest er
þó undir þeim komið.
það er ekki svo undarlegt, þótt þeir menn
reyni að vera lausir við þetta ok, sem geta
það.
Sveitarstjórn er mjög vanþakklátt verk,
einkum vógna þess, að hreppsnefndin verður
að jafna niður hinum þungu sveitargjöldum
— og innheimta þau, opt af þeim sem lítið
gjaldþol hafa. Gjöld þessi láta margir úti
með illu, og flestum finnst sjer gert rangt
til við niðurjöfnunina. það er nú einu sinni
mannlegur breyskleiki, að viljaýta sem mest-
um gjöldum af sjer yfir á náungann. »Marg-
ur hyggur og auð í annars garð». Af þessu
sprettur opt kali hjá gjaldþegnum til hrepps-
nefndanna, sem þeir kenna um rangsýni,
óhagsýni og fl. þess háttar. Leiðir slíkt af
sjer deilur og jafnvel óvild stundum, sem
vanalega bitnar mest á oddvitanum, sje hann
ekki skoðaður eins og núll í nefndinni.
Flestir eru svo skapi farnir, að þeir kjósa
helzt að vera lausir við þá stöðu, sem bakar
þeim þetta. Auðvitað ber því minna á þessu,
því meira traust sem oddvitinn hefir.
Eigi sveitarstjórn að vera í nokkru lagi,
útheimtir hún mikinn tíma, skriptir og ómök.
það er því ekki fyrir fátæka bændur að
vinna að þessu kauplaust. þeir þurfa að
vinna að búi sínu, og mega alls ekki van-
rækja það. Situr því dveitarstjórnin optast
á hakanum. Skriptir, ómök og framkvæmdir
lenda optast á oddvitanum, eins og eðlilegt
er, og aðrir nefndarmenn eru—ems og áður
er getið — helzt til ráðaneytis í einstökum
málum. Störf hreppsnefnda eru allt af að
fjölga, sem kunnugt er, og er óhætt að full-
yrða, að margir prestar þurfa minni tíma
til að gegna embætti sínu en góður sveitar-
stjóri ver í þarfir sveitar sinnar.
Launalausir bændur vilja ekki almennt
og yeta ekki — án mikíls hnekkis fyrir búnað
sinn— varið kröptum sínum og tíma þannig.
Verður því jafnan sú raun á, að þó í eitt
skipti hafi heppnazt að fá góðan sveitar-
stjóra (oddvita) einhversstaðar, fer hann frá
eptir 3 ár. Kemur þá opt í hans stað ein-
hver óvanur maður, sem máske er með öllu
ófær að gegna þeim störfum. Að vísu fer
flestum fram 1 þessu sem öðru við æfinguna;
en þetta verður sjaldan meira en þriggja ára
æfing, og gengur þannig koll af kolli, að hver
viðvaniugurinn tekur við af öðrum, ókunn-
ugur því sem hann á að gjöra. Hvort þetta
sje hagfelt eða líklegt til að draga úr sveit-
arþyngslunum, ætti hver skynberandi maður
að geta sjeð.
Af því sem hjer er drepið á, og reynslan
hefir sýnt og sannað,— virðist mjer aúðsætt,
að sveitarstjórnartilskipunin frá 4. maí 1872
tryggir engan veginn, að sveitarstjórnin sje
jafnan í höndum þeirra manna, sem til þess
eru hœfastir í hverjum hreppi. þvert á móti.
þetta fyrirkomulag fœlir þá frá að gegna
henni borgunarlaust, til ómetanlegs tjóns
fyrir sveitarfjelögin.
Optar en einu sinni kom það fram á ráð-
gjafarþingunum gömlu, að sanngirni væri og
þörf á að launa hreppstjórunum, sem þá
höfðu sveitarstjórnina á hendi. þetta varð
þó ekki; og 1872 með sveitarstjórnartilsk.
var líka byrðinni ljett á þeim, og hún lögð
á herðar oddvitanna,— en eptir 10 ára hvíld,
eða 1882 komu fyrst út lög um laun handa
hreppstjórum, þó smávaxin sjeu. Já, þd fyrst
— þegar búið var að taka af þeirn byrðina,
var farið að launa þeim; en þeir, sem við
byrðinni tóku— oddvitarnir — fengu ekkert.
þetta er einkennileg launaveiting, af því ekki
er hægt að skoða það sem eptirlaun. Rjett-
arvitni, bólusetjarar, stefnuvottar, sáttasemj-
arar, hreppstjórar o.s.frv. — að jeg ekki tali
um hina aðra embættismenn — eiga allir að
fá eitthvað fyrir ómök sín í opinbera þágu,
þó lítið sje, nema vesalings-hreppsnefndirnar;
þœr eiga að vinna, já vinna baki brotnu,
fyrir ekki neitt — alls ekki neitt. (þó ekki
sje móti lögum, og tíðkist sumstaðar, að
oddv.hr.n. geri reikning fyrir ferðum sínum í
sveitarþarfir út úr hreppnum, og taki það af
sveitarsjóði, er slíkt ekki teljandi). Ójá —
svona er nú þetta, á þeim tímum, þegar mjög
tnargir, bæði í löggjafarsæti og annarsstaðar,
eru svo hátalaðir um frelsi og hin helgu
mannrjettindi, sem ekki megi misbjóða ! En
■—er þó ekki hjer einmitt stigið verulegt spor
í þessa átt ? Og hvað sem því líður : er þetta
»praktiskt?» Jeg held ekki.
Ef menn eru mjer samdóma um það, að
miklu skipti, hverjir sjeu í sveitarstjórn,
og að þeir, sem bezt eru til þess fallnir,
gætu dregið talsvert úr sveitarþyngslunum
fram yfir þá sem miður eru til þess hæfir,
þá verða þeir hinir sömu að játa því, að svo
þyrfti að reyna að búa um með lögum, að
hægt sje að velja úr þá, sem líklegastir eru
á hverjum stað til að hafa hana á hendi.
Til þess þyrfti að ákveða þeim hæfileg laun,
þau laun, sem geri þá skaðlausa, þó þeir
tefjist talsvert frá búi sínu, geri þeim mögu-
legt að reka sveitarstjórnina með dugnaði og
alúð, og horfa ekki í tíma og fyrirhöfn, sem
þarf til þess. |>á getur fátækur bóndi verið
sveitarstjóri, án þess að hafa það í hjáverk-