Ísafold - 20.05.1891, Síða 1

íCemur át a iniðvikudöguai og#
laugardögum. Verð árg. (um
100 arka) 4 kr,; erlendis 5 ki
Botgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sU
til átgefanda fjrrir I.okt. A í-
greiðslust. i Austurstrœti é>.
XVIII. 40.
Sjáið flotann frá fjarlægu landi!
Hann á framfaraþjóð.—Horfið á!
Lands vors smábátar sitja’ uppi’ í sandi,
Frakkar sigla’ um úthöfin blá.
Skipakost engan þjer enn hafið sjálfir
Og einmitt af því eru bjargráð fá—
þ>jer fiskimanna flotann á
Horfið vílandi, veilir og hálfir!
Heill yður horfin er?
Hví, landar ! sofið þjer?
Frain ! sýnið kjark og krapt og dáð,
Jpá koma bjargarráð.
Búa ættlerar Ingólfs í landi ?
Hvað er orðið af kynstórri þjóð ?
Hvar er fornmanna framsóknarandi ?
Hvar er feðranna konungablóð ?
Erlendir menn loka útfjarðarmynni
Og auðæfi hafs renna' í þeirra sjóð,
En ráðlaus hýmir þessi þjóð,
Hún þorir hvergi—þeir svelta’ hana inni.
Heill yður horfin er?
Hví, landar ! sofið þjer ?
Fram ! sýnið krapt og kjark og dáð,
J?á koma bjargarráð!
Hvar er framförin ? Iágsigldu landar !
Út úr landsteinum kemst hún ei enn !
Skammt' frá útnesjum ættjarðarstrandar
Taka auðæfin frakkneskir menn. —
Vjer látum björgina ganga’ oss úr greipum,
|>eir grípa’ hana frá oss, vjer horfum á !
Fram ! landar! keppizt þjer við þá !
Fram sem þeir gnoðum haffæruin hleypum!
Leið yður lokuð er.
Fram ! landar ! vaknið þjer !
Fram ! sýnið krapt og kjark og dáð,
þá koma bjargarráð.
Bjaeni Jónsson.
Hvað á alþingi að gjöra í alþýðu-
menntamálinu ?
Allir þeir, sem eitthvað hugsa um gagn
og nauðsynjar lands vors, hljóta að leggja
fyrir sig þessa spurningu og svara henni
hver á sinn hátt; því að ekki megum vjer
ætla, að löggjafarþing landsins geti látið sig
engu skipta slíkt nauðsynjamál þjóðarinnar;
enda hefir það sýnt sig á undanfarandi þing-
um, og einkum á síðasta þingi, að þingið
hefir þó hugsað um þetta mál, og álitið það
köllun sína, að taka það mál til íhugunar
og umræðu, enda þótt vjer ekki getum hrós-
að happi yfir góðum ávöxtum af lofsverðri
viðleitni þingsins í þessu máli.
En þetta, að þingið hefir raunar lítið sem
ekkert afrekað í alþýðumenntamálinu, virð-
ist mjer vera sprottið af því, að það ekki
vissi, hvað gera skyldi til þess að hrinda
Reykjavík, miðvikudaginn 20. maí.
því í viðunanlegra horf eða varð ósátt um
það.
Og þar eð þetta, miklu fremur en áhuga-
leysi þingsins á málinu, virðist vera orsök
þess, að ekkert hefir orðið úr því, er það
undravert, hversu lítið, og næstum ekkert,
hefir verið ritað í blöðin, síðan á síðasta
þingi; og þessi þögn — hún er því undra-
verðari, sem það er víst, að alþýðumennta-
mólið er nú orðið eitt af mestu áhugamál-
um þjóðarinnar, ef til vill meira en stjórn-
arskrármálð sjálft. Að minnsta kosti er það
svo, þar sem jeg þekki til, hjá öllum þeim
hugsandi mönnum, sem jeg hef átt tal við
hin síðustu missiri. Menn eru almennt
farnir að kannast við það, að skilyrðið fyrir
því, að frjálsleg stjórnarskipun geti orðið
þjóðinni að fullum notum sje það, að al-
þýðan fái viðunanlega uppfræðingu, og að
menntunin þurfi því að ganga fyrir öllu öðru,
eða að minnsta kosti jafnhliða öðrum mestu
nauðsynjamálum þjóðarinnar.
Jeg vona, að jeg þurfi ekki að tilgreina
mörg rök fyrir því, að nauðsyn beri til, að
ráða bót á menntunarskorti alþýðu; því að
jeg ímynda mjer, að allir viðurkenni það,
sem nokkuð þekkja til meðal alþýðunnar
hjer á landi, allir sem vita, að engin mennta-
stofnun er til í heilum sýslum og lands-
fjórðungum, ekki svo mikið sem barnaskóli,
og að allur þorri þjóðarinnar á því ekki kost
á nokkurri fræðslu annari en þeirri, sem
heimilin og prestarnir geta veitt; en upp-
fræðsluskylda prestanna er, eins og menn
vita, að eins bundin við lestur og kristin-
dóm, enda mun þeim veitast fullerfitt flest-
um að fullnægja þeirri skyldu sinni svo vel
sem þyrfti ; og um heimilisfræðslu getur í
rauninni ekki verið að ræða, þar sem fólk
er upp alið í menntunarleysi, því ekki öðl-
ast menn þekkingu fyrir það atvik, að þeir
verða foreldrar eða húsbændur, og það er
ekki ætlandi til, að neinn geti kennt það,
sem hann hefir aldrei numið; nú hefir al-
menningur ekki numið annað en lestur og
kristindóm, og því geta heimilin heldur ekki
kennt annað.
J>að hlýtur öllum að vera ljóst, að á með-
au ungmennafræðslan tekur ekki neinum
stakkaskiptum, þá geta ekki orðið hálf not
að þeim alþýðuskólum, sem þegar eru stofn-
aðir (jeg á við gagnfræðaskólana í Flens-
borg og á Möðruvöllum, búnaðarskólana,
kvennaskólana og sjómannaskólann), því að
allur fjöldinn fær aldrei svo mikla fræðslu,
að hann geti notað þá, og margir af þeim,
sem ganga á þessa skóla, eru á þeim sjer
til lítis gagns, einmitt af því, að þá skorti
þá undirbúningsfræðslu, sem þarf til að geta
lært það sem þar er kennt, og allir þessir
skólar verða því meðfram nokkurs konar
barnaskólar fyrir fullorðið fólk. jþetta er
ein af mörgum ástæðum, sem færa mætti
fyrir því, að oss sje nauðsyn á meiri og al-
1891
mennari ungmennafræðslu en kostur hefir
verið á hingað til; en af því að jeg ímynda
mjer, að flestir eða allir viðurkenni þörfina
á henni, skal jeg ekki þreyta lesendurna á
því, að telja fleiri ástæður fyrir henni, en
snúa mjer að því, sem er tilgangurinn með
línum þessum, að benda á það, hvað jeg
álít að alþingi eigi að gera og geti gert til
þess að bæta lir þessari þörf, og hrinda al-
þýðumenntamáliuu í betra og viðunanlegra
horf.
f>að er sannfæring mín — og jeg veit, að
jeg stend ekki einn uppi með þá skoðun —
að eina leiðin til þess, að ráða bót á mennt-
unarskorti alþýðu, sje það, að koma á fót
unglingaskólum til sveita svo víða, að allir
unglingar á landinu geti átt kost á, að njóta
þar uppfræðingar um lengri eða skemmri
tíma.
þingið ætti því að stuðla til þess, að slíkir
skólar kæmust á fót, og það getur það gert
með því, að heita unglingaskólum, sem stofn-
aðir yrðu til sveita, talsverðum árlegum styrk
úr landssjóði.
En auðvitað yrði þingið jafnframt að setja
reglur fyrir því, hvernig skólarnir skuli vera,
til þess að geta öðlast slíkan styrk, hvað að
sjálfsögðu skuli vera kennt á þeim, og hversu
mikinn styrk þeir verði að fá annarsstaðar
frá — frá sveitar- eða sýslufjelögum þeim, er
stofna þá — til þess að geta fengið ákveðna
upphæð úr landssjóði.
Og þessar reglur fyrir því, hvernig skól-
arnir skuli vera, til þess að geta notið styrks
úr landssjóði, þurfa að vera þannig lagaðar,
að vissa sje fyrir því, að þeir verði að veru-
legum notum, því annars er við því búið,
að menn tyldri upp skólanefnu á annari
hvorri þúfu að eins til þess að krækja í fá-
einar krónur af styrknum, en um sönn not
af skólunum yrði sjálfsagt minna hugsað hjá
almenningi fyrst í stað.
f>að er hætt við, að eins færi með þá og
búnaðarfjelagsnefnurnar, sem nú þjóta upp
árlega í hverri sveit, eins og gorkúlur í túni,
víða að eins í þeim lofsverða(l) tilgangi, að ná
í dálítið af hinum fyrirheitna landssjóðs-
styrk.
En það er illt til þess að vita, að lands-
sjóður skuli styrkja eða verðlauna þau fyrir-
tæki, sem miða til lítilla eða alls eugra
framfara, eins og t. a. m. umgangskennsl-
una.
það vill nú reyndar til, að það er lítið
fje, sem varið er til þeirrar kennslu, en það
ætti ekkert að vera, því að það er sannar-
lega ekki verðlaunavert, þó menn haldi ein-
hvern mann, sem opt ekki kann neitt nema
að skrifa (búa til laglega stafi), og máske
4 species, til þess að segja til krökkum sín-
um, þetta 1 viku til mánuð á bœ.
Ef þingið því tæki þá stefnu, að styrkja
ungmennaskóla í sveitum, þá ríður því um
fram allt á að búa svo um, að þeir geti