Ísafold - 20.06.1891, Qupperneq 1

KLemui át i miðvikudögum og
laugardögum. Verð árg. (um
ICX) arka) 4 kr.; erlendis 5 k'.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
xvm. 49
Reykjavík, laugardaginn 20. júní.
1891.
Bókmenntafjelagsfundur
mánudag 22. þ. m., kl. 1, í leikfimishúsi
barnaskólans.
Um kirkjur á íslandi.
Eptir pórarinn Böðvarsson.
I.
í jpjóðólfi, 2. og 3. tbl. þ. á., var nokkuð
nýstárlegt að lesa; það er: um »hina kirkju-
legu löggjöf alþingis«.
Eins og það er fágætt, að ritað sje í blöð
vor um kirkjuleg málefni, svo eru mikil
sannindi í þeim orðum höfundarins, að hin
kirkjulega löggjöf vor á síðustu tímum »er
hálfgjört kák, sem kastar nýjum bótum á
götótt fat«.
f>að er eins og þingmenn yfir höfuð vilji
raunar helzt ekki nefna nafn kirkna eða
presta við neitt mál. j>eir vita þó, að Is-
land eigi síður en önnur lönd eiga kirkju
og kristindómi mest að þakka. Ef leiða
ætti rök að því, sem opt er varpað fram án
þess að rökstyðja það, að kirkju og kristin-
dómi fari hnignandi í landi voru, þá held
jeg að það væru helzt tiltök að færa þau
rök, hversu alþingi varpar frá sjer sem flest-
um málum, er horfa til umbóta kirkjunnar,
eða þynnir þau svo eða limlestir, að þau
verða að litlu nýt. f>eir, sem hafa einlæg-
an áhuga á framförum kirkjunnar, og álíta
þær aðalundirstöðu framfara í landinu, hafa
það sjer til huggunar, þó það sje að hugga
með nýrri sorg, að menntamál alþýðu hafi
eigi setið við hærra borð til þessa, heldur
nálega öllu verið eytt, sem verulega og með
viti hefir stefnt í þá átt, að efla menntun
alþýðu.
Ein afsökun er til, og hún er greinileg,
6Ú, að þeir, sem sjerstaklega eru kallaðir
þjónar kirkjunnar, láta ekki mikið til sín
taka, heldur hafa eytt á hinni einu kirkju-
legu sainkomu, sem enn ber nafnið, ýmsu,
sem hreift hefir verið til umbóta. En það
er bezt að vona, að þetta lagist allt.
Jeg skal reyndar játa, að jeg er ekki í
þeirra tölu, sem álíta þau ílát mest verð,
sem gefa mest hljóð, nje heldur hinna, sem
álíta að öllu þurfi að umbreyta frá rótum
eða varpa burt, eins og úreltu. En hitt er
eins víst, að ekkert getur staðið i stað, án
þess að því fari aptur, og svo er um allt
skipulag kirkjunnar.
Eins og fyrirsögnin bendir til, vil jeg að
þessu sinni tala um kirkjurnar sjálfar, það
er: húsin, sem höfð eru til guðsþjónustu í
landinu, og hika jeg ekki við að álíta, að
hin mikla deyfð, sem er í kirkjugöngum
víða á landinu og undir eins að sjálfsögðu
deyfð í trúarefnum, sje að miklu leyti að
kenna kirkjunum, sem víða eru hvorki
meira nje minna en óhæfar til guðsþjón-
ustu, einkum á vetrum og jafnvel á öðrum
árstímum, ef eitthvað er að veðri. Auk
þess verð jeg að álíta, að það sjáist ekki á
mörgu eins ljóst, hversu skammt vjer erum
á veg komnir í byggingarfræði og öllu, eins
og á kirkjum vorum.
Að hinu leytinu er ærið nóg fje lagt til
kirkna, svo þær gætu verið í ágætu standi,
ef fje þeirra hefði eigi orðið umsjónarmönn-
um þeirra að bráð, sumpart af fákænsku,
sumpart af ofmikilli löngun til að efla hag
sinn eða firra sig vandræðum, og eiga prest-
ar hjer óskilið mál með bændum, en meðal
hvorratveggja eru heiðarlegar undantekn-
ingar. f>að hefir of víða verið regla, að
eyða kirkjusjóðnum til þess að þurfa ekki
að svara honum í peningum.
En svo víst sem þetta er, svo er það
kunnugt, að alþýða vor hefir borið þetta
með þögn og þolinmæði, með þolinmæði
reitt sínar síðustu fjaðrir til að greiða kirkju
sinni og með þolinmæði skolfið í henni á
eptir. Hefir það þó eigi verið sparað að láta
gjöldin vera nógn mörg, svo stingirnir gætu
verið þ\í fleiri, í stað þess, að til kirkju
ætti að greiða að eins eitt gjald og af því
að borgast allt, sem heyrir til kirkjulegra
þarfa: bygging og viðhald kirkna, kirkju-
garður, orgel og orgelsspil, hiti í kirkjum á
vetrum, legkaup o. s. frv. Eins og jeg síðar
mun sýna fram á, þyrftu gjöldiu engan
veginn að vera meiri en að undanförnu að
upphæð, ef vel væri á haldið, þó allt þetta
væri greitt af kirknafje.
En áður en jeg ferfleiri orðum um kirkj-
ur á meðal vor, vil jeg fara nokkrum orð-
um um kirkjur almennt, frá upphafi kristn-
innar.
II.
^Eins og kunnugt er, var kristinn söfnuð-
ur á hinum fyrstu öldum ofsóttur. En frá
því fyrsta fundu kristnir menn þá nauðsyn,
að hafa samkomustað og hús, þar sem þeir
gætu tilbeðið drottinn sinn og meistara, og
komu þeir saman, stundum í jarðgöngum
stundum í húsum stærri og smærri, sem
engin bjó í, svo sem gömlum konungahöll-
um. fótt einstöku kristnir söfnuðir byggðu
samkunduhús, þá gat ekki verið að ræða
um stærri byggingar, hyggðar samkvæmt
reglum byggingarfræðinnar, svo gjörðar, að
þær vottuðu um hina helgu ákvörðun sína
og svo, að sjón þeirra vekti þegar þá lotn-
ingu og andakt, sem hæfir guðsþjónustu-
unni, fyr en Konstantinus keisari mikli tók
sjálfur kristna trú og gaf út lagaboðin 312 og
313, sem gáfu kristnum mönnum frið.
Samkomuhús kristinna manna voru fyrst
kölluð »hús« (oikoi); orðið kirkja (drottins
hús) kom fyrst upp þegar aldir liðu fram.
Musterið í Jerúsalem var samkvæmt 2. Mb.
25, 9. 40., gjört svo, að það átti að tákna,
að drottinn byggi í því og guðsþjónusta
G. T. var fyrirmynd þeirrar sönnu guðs-
þjónustu í Kristi.
Hugmyndin sem höfð var fyrir augum
við byggingu kirkna, var, þegar Kristur sat
við 8týrið á skipi Símonar Pjeturs, en Pjet-
ur lagði netið; það var fyrirmynd kenning-
arinnar, sem á að »veiða menn«. ^>að var
því fyrst siður, að byggja kirkjur nokkuð
aflangar, bogamyndaðar í annan endann.
Hin önnur regla, sem yfir höfuð helzt enn,
var að byggja kirkjur svo, að söfnuðurinn
sneri móti austri, er hann sat í kirkjunni.
Menn snúa sjer vanalega að þeim, sem
menn tala við; Kristur er »ljós heimsins« og
kristnir menn »ljóssins börn«. Kirkjan er
bænahús, og þegar menn báðust fyrir, áttu
menn að snúa sjer móti hinni upprennandi
sólu. Eptir þessari sömu venju eru lík lögð
í gröfina með andlit móti austri. Altarið
var, eins og nú, í austurenda kirkjunnar.
Konstantín mikli ljet sjálfur byggja Soffíu-
kirkjuna, hina fyrri, í Miklagarði, og fleiri
kirkjur. Að öðru leyti rjeðu byskupar
og andlegrarstjettarmenn fyrir byggingum
kirkna. það var sagt, að enginn ætti að
gefa sig falan til að byggja kirkju nema sá
byggingameistari, sem hefði fyllingu kristi-
legra hugmynda í sálu sinni; kirkjurnar
áttu að vera sýnileg ímynd hins ósýnilega.
Kirkjurnar áttu að vera háar, til að tákna,
að háleitir hlutir ættu að hafast þar um
hönd. J?ær áttu að vera bjartar, til að
tákna, að í þeim átti að tilbiðja hann, sem
er ljós heimsins. Lengi fram eptir öldum
voru engar litmyndir í kirkjum, en þar á
móti yfirgnæfanlegt gull, svo sem algyltar
hvelfingar; klukkur voru þá ekki til.
Sú kirkja, sem allar hinar upphaflegu
hugmyndir um kirkjubyggingu náðu hinni
hæstu fullkomnun í, var Soffíukirkjan í
Miklagarði, hin síðari, hin mikla, byggð á
dögum Jústiníans I. (527—565) og stendur
enn í dag, að vísu afskræmd nokkuð af
Múhameðstrúar-mönnum. Hún er »himin-
há« og turninn gnæfir eins og siglutrje yfir
önnur hús í borginni, sem eru eins og smá-
öldur á sjó hjá henni. Ljósið kemur að
ofan frá logagyltri hvelfingu, sem er yfir
öllu húsinu.
|>að er mjög langt frá því, að hjer sje
rúm til að lýsa hinum ótölulega mörgu
skrautkirkjum, sem síðan hafa verið byggð-
ar, og hvernig hinar upphaflegu hugmyndir
hafa breytzt að nokkru leyti, ' en aðalhug-
myndirnar þó komið fram í ýmsum mynd-
um. Enginn getur hugsað til þeirra án
sorgar, þegar hann ber þær saman við
kirkjur hjer á landi, sem eru sem í engu
eptir hinum upphaflegu, rjettu hugmyndum.
|>að er mjög óheppilegt, að dómkirkjan, sem
ætti að vera fyrirmynd annara kirkna, get-
ur sízt verið það, því hún er ekki byggð í