Ísafold - 23.12.1891, Síða 1

Kemui út á mtðvikudögnm og
aucardögum. Verð árg. (um
IOO arka) 4 kr.; erlendij 5 ki.
borgist fyrir miðjan júliraánuð
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af*
greiðslust. I Austurstrœti 8.
^XVIII. 102
Reykjavík, miðvikadagina 23 desbr.
1881
Safamýrar-hneykslið.
i.
Safamýri er að líkindum hið langstærsta
og grasgefnasta engi á öllu landinu. Hún
liggur í tungunni milli Rangár ytri og
jpjórsár neðan til, meðfram jpverá, og nær
lengst upp eptir þeim megin, er að Rangá
veit. Hún hefir alls einu sinni eða tvisvar
verið slegin öll, 1881 (og 1877), og feDgust
þá, 1 raesta grasleysisári, af henni 40,000
hestar af töðugæfu heyi hjer um bil. það
eru 1000 kýrfóður, eða, sje heyið metið til
peninga, 160,000 króna virði í minnsta lagi.
Hún verður sem sje ekki slegin nema í
mestu þurrkasumrum, fyrir vatni, nema
rjett blettur og blettur innan um. »j?egar
jeg fór um Safamýri í suman, segir kand.
Sæmundur Eyjólfsson búfræðingur, í skýrslu
til Búnaðarfjelagsins, prentaðri í »|>jóðólfi«
fyrir skemmstu, »var það all-lengi um mið-
bik hennar, að jeg sá engan blett sleginn,
svo langt sem augað eygði, og grasið sura-
staðar axlarhátt«.
Og þessi frábæri frjóleikur er verk nátt-
úrunnar einnar saman, án þess að manns
höndin styrki hana eða styðji á nokkurn
hátt. Náttúran hefir skapað þenna frjóleik
upphaflega, og það nýlega til þess að gera,
í þeirra manna minnum, er nú lifa, og hún
heldur honum við ein saman eða hefir
gjört hingað til. Mýrin var sem sje snemma
á þessari öld fremur graslítil, vaxin mosa
og lyngi sumstaðar, og meiri hluti hennar
eigi annað en beitarland þá. En smám
saman hækkaði farvegur Rangár, af sandi
og leir, er hún bar undir sig, þar til er
hann var orðinn svo hár, að vatnið fór að
renna inn á mýrma hingað og þangað í
vatnavöxtum; þá tók hún stakkaskiptum:
mosinn og lyngið hvarf, en í þess stað kom
þjett og smávaxin stör!
það er með öðrum orðum, að það sem
manns höndin verður að vinna annarsstað-
ar, með ærnum kostnaði og fyrirhöfn, það
hefir náttúran sjálf gjört hjer, fyrir augum
þeirra mauna, er nú lifa. |>að er eins og
hún hafi verið að sýna mönnunum, hvernig
þeir ættu að fara að til þess að breyta ó-
ræktar-mosaflám og -móum í fagurt og frjó-
samt engi, — eins og henni, dauðri náttúr-
unni, hafi blöskrað rænuleysi þeirra og að-
gjörðaleysi. Og það var þá heldur eigi
neitt smásmíði, þetta fyrirmyndar-sýnishorn,
sem hún bjó til!
Pyrir nokkrum árum fóru menn að vakna
til meðvitundar um, að það væri þó held-
ur mikill sljóleiki, að geta eigi eiuu sinni
haft tök á að hirða þenna mikla, þenna
fásjena uppgripa-gróður. það var of mikið
vatn um sláttinn, sem því hamlaði, og
ráðið var, að hlaða flóðgarð meðfram
Rangá. þetta var gert, á árunum 1883—
1885, sumpart á kostnað ábúenda og eig-
enda jarða þeirra, er slægjur eiga í Safa-
mýri, o. fl., og sumpart með styrk af al-
mannafje. Hafði það góðan árangur. Eitt
eða tvö surnur eptir að garðurinn var
gjörður var mýrin miklu þurrari en hún
hafði verið áður, svo að auðvelt mátti
heita að stunda þar heyskap.
En þá þurfti auðvitað ein alkunn mein-
vætt að koma til sögunnar, þjóðleg og mik-
ilvirk, — hirðuleysið, viðhalds-trassadómur-
inn. Ain braut smáskörð i garðinn. þ>au
voru látin eiga sig, svo þau gætu stækkað.
þau gerðu það, og þeim fjölgaði. Nú. 6
árum eptir að lokið var við garðinn, er
hann orðinn hjer um bil gagnslaus, og
vatnið streymir alstaðar inn á mýrina. I
vetrarflóðum falla stórar kvislar til og frá
inn á hana, og er þá vitanlega skammt
þess að bíða, að áin ryðji sjer reglulega
farvegi um mýrina þvert og endilangt, svo
að hún verði að smáhólmum eða gjöreyðist
jafnvel, —verði svo sem eins og annar Rang-
ársandur.
það er með öðrum orðum, að fyrirhleðsl-
an virðist með þessu lagi hafa orðið fremur
til ills eu góðs. Aður var meinið það eitt,
að mýrm var of vatnsmikil á sumrum til
heyskapar. Nú liggur hún þar á ofan undir
landspjöllum af ánni, sem verður miklu
aflmeiri er hún ryðst inn um skörð en með-
an hún fekk að flæða hius vegar.
Hneykslið er nú tvöfalt. það fyrst, að
hafa látið svo fara, sem farið er. það
annað, og þó miklu verra, ab œtla að láta
þetta afskiptalaust, láta stórkostlega land-
eign og afar-arðsama, jafnvel svo mikils
virði, að skiptir hundruðum þúsunda, ef rjett
væri metið, — að ætla að láta hana gjör-
eyðast og ónýtast fyrir augunum á sjer, fyr.
ir tóma handvömm.
En eigi er annað sýnna en að það sje
eiudreginn ásetningur þeirra sem með eiga,
að láta þennan ljómandi engjafláka verða
að auðn, glata fyrir sjálfum sjer og þjóðinni
1000 kúa velli, sem sprettur ósáinn eða á-
burðarlaus og er sjálfsagt auðunnari sláttu-
mönnum en nokkurt tún, éf hemill er hafð-
ur á vatninu. Orðin »þeir sem með eiga«
þarfnast þó nánari skýringar. Meiri hluti
þeirra vill sem sje meira en feginn gjöra hvað
eina, er tiltækilegt þykir og í þeirra valdi
stendur, til að firra þessa frábæru eign
grandi og hlynna svo að henni, að hún
geti notið sín og borið þeim hundraðfaldan
arð að óhætt má segja. En einrænn og
nærsýnn, ef eigi steinblindur minni hluti er
því algjörlega andvígur, og er eigi annað
sýnna en að menn standi ráðalausir uppi til
að afstýra þeim hneykslanlega ófögnuði, er
þessi minni hluti vill verða valdur að. Hann
segir auðvitað sinn eignar- og afnotarjett
jafnhelgan hinna, þótt fleiri sjeu miklu, og
löggj&fatvaldið íslenzka hefir enn eigi kom-
izt til(!) að lögleiða heimild til landbúnaðar-
samþykkta, svo nauðsynlegar sem þær væru
til að leysa slíka hnúta, sem þessi er, og
miklu óviðsjálli heldur en fiskiveiðasam-
þykktir.
Hallærið á Rússlandi.
Grein sú, er hjer fer á eptir, er mestöll
frjettabrjef frá Pjetursborg, prentað í Lund-
rmablaðinu Standard í haust.
Svo sem við er að búast, er nú ekki um
annað jafntíðrætt í rússneskum blöðum, sem
hina hörmulegu hungursneyð, er geysar þar
í landi. Svæði það, er þessi voðalegi skort*
ur hinna nauðsynlegustu lífsskilyrða hefir
breiðzt út yfir, nær yfir þrettán landshöfð-
ingjaumdæmi, auk þess sem hann hefir víða
hvar stungið sjer niður í öðrum umdæmurti
ríkÍ8Íns. þessi nauðstöddu hjeruð eru ein-
mitt þau, er áður hafa verið beztu kornlönd
alls ríkisins. þau eru hjer um bil 23,000
ferhyrningsmílur (danskar) á stærð, — meira
en helmingi stærri en allt Erakkland, og
þar húa 26 miljónir maona, sem komnar
eru alveg í dauðann af hor og hungri, og
hrópa hástöfum um líkn og liðsinni landa
sinna í öðrum hjeruðum ríkisins, er hafa í
góðu árunum getað aflað meira korns en
sjálfum þeim hefir nægzt. þessi hjeruð
þoru kornforðabúr Norðurálfunnar og mi er
vað gjörtæmt.
Eigi er hugsandi, að slík ógnarneyð geti
komið upp í nokkru landi hins menntaða
heims nema í Rússlandi. það er ekkert
tiltökumál, þótt þjóðunum í Vestur-Evrópu
þyki það kynlegt, að uppskerubrestur í eitt
einasta skipti skuli geta valdið slíkum stór-
hörmungum meðal þjóðar, er allan sinn
aldur hefir framfærzt af akuryrkju einni
saman. Og því kynlegra er það, sem árið
áður var einmitt kornár í betra lagi. þó
er gátan eigi torráðin fyrir þann, sem kunn-
ugur er kjörum Rússa fyrrum og nú, og
veitt hefir því eptirtekt, hver breyting hefir
gjörzt á hag þeirra.
Rvíssland er bænda-ánauðar land. Menn
hafa á síðari árum lögleitt þar margs kon-
ar nýmæli, sniðin eptir framfaranýmælum
Vestur-Evrópu, sem að vísu hafa átt að
vera til endurbóta, en reynzt hafa gagn-
stæðileg. f>au eru með öllu óviðeigandi,
eptir því sem til hagar hjá Rússum, og eru
að eins til kostnaðarauka og byrðar fyrir
hinn margþjakaða rússneska bændalýð, er
möglunarlaust gengst undir hvers konar ok.
það er hjer um bil fjórðungur aldar,
síðan er Alexander keisari veitti þjóð sinni
sjálfstjórnarrjett í hjeraðamálum. Fylkjun-
um eða umdæmunum var skipt í smærri
hjeruð eða sýslur. í sýslu hverri var sett
sýslunefnd, og yfirstjórn í fylki hverju skyldi
fylkisráð hafa. f>etta var nú gott í sjálfu
sjer, — skoðað frá sjónarmiði Vestur-Evrópu.
En í framkvæmdinni varð það til ills eins,