Ísafold - 17.09.1892, Side 2

294
4. gr. er um ferðir Norðmanna til ísland.s
og landnám þeirra. Fyrst minnist höfund-
urinn á fund íslands og fer þar tvennum
sögum um, hver Norðmanna hafi fyrstur
fundið það, livort heldur Naddaður víkingur,
færeyskur (Sturlub. af Landn.) eða Garðar
Svavarson, sænskur (og danskur) að kyni
(Hauksb. af Landn.). Höf. hallast, svo
sem Finnur Magnússon og Konráð Maurer,
fremur að frásögn Hauksbókar, og færir
það til stuðnings, er framast má, en rök-
semdir fyrir því sýnast eigi mikils verðar.
Frá Jandnámum segir hann fátt, enda átti
það trautt við. Vísar hann í því efni til
Landnámu og Tímatalsritgerðar G. V. í
Safni t. s. ísl., en taka hefði mátf fram,
að mikil þörf væri á sjerstakri landnáma-
sögu landsins. Þá minnist hann á helztu
aðferðir til að helga sjer land, en við mundi
hafa getað átt, að það efni hefði verið
betur tæmt. Þá nefnir hann og stuttlega
helztu eyðibyggðir uppi í landi, svo sem
Geitland, Langavatnsdal, Króksdal, Þegj-
andadai, Hrafnkelsdal, Laugarvalladal,
Þjórsárdal, Þórsmörk o. fl. Um sumt af
þessu hefir hann gjör frætt annarsstaðar.
A landkannanir á Islandi í fornöld og forna
fjallvegu bendir hann og nolckuð, og bendir
um leið á mótsögn í Tímatali G. V., að
því er snertir Hvinverjadal. Annaðhvort
Jiefir Skagafjörður byggzt fyrr en G. V.
telur, eða þeir Öndótts synir kráku hafa
síðar út komið en hann telur, nema hvort-
tveggja sje, en eigi er það frekara rann-
sakað.
5. gr. er um menntan fornmanna, ferðir
þeirra og landaþekking. Þar eru nefnd
allmörg dæmi upp á ferðir íslendinga til
Noregs og annarra landa frá upphafi og
allt fram undir siðabót, bæði um norður-
höfin allt austur í Gandvík og allt suðurí
Miklagarð, og svo um landferðir þeirra
austur í Garðaríki, suður um Saxland o.
s. frv. Framan af fóru menn einkum af
landi til þess að leita sjer fjár og frama,
svo sem með kaupferðum og víkingaferð-
um, eða til þess að sækja heim konunga
og gerast þeim handgengnir. Síðar varð
erindið einkum að áfla sjer menntunar á
erlendum skólum og að sækja heim helga
menn (Tómas Bekket á Englandi, Jakob
postula á Spáni) eða vitja hejgra staða (sbr.
Jórsalafarar, Rómferlar). Með því að ís-
lendingar í þá daga voru svo víðförlir,
gat eigi hjá því farið, að þeir öfluðu sjer
talsverðrar landaþekkingar, enda lýsa og
forn rit þeirra því, að þeir báru gott skyn
á landaskipun. Er minnzt á helztu land-
fræðisrit þeirra og talin dæmi til, hversu
þeir ákváðu fjarlægðir (í dagleiðum á
landi, dægrasiglingum á sjó) og hnattstöðu
landa með því að lýsa sólargangi og miða
við leiðarstjörnu (pólstjömu).
I 6. gr. telur höf. hinar elztu lýsingar á
Islandi, innlendar og útlendar, og tilfærir
kafla úr þeim ritum eða ágrip þar af, og
rannsakar svo lýsingamar, og sýnir, að
ýmislegt, er sýnist miður rjett, er þó eðli-
legt frá sjónarmiði þeirra tíma og hefirvið
rök að styðjast, enda munu erlendar lýs-
ingar á íslandi að mestu eiga kyn að rekja
til íslendinga sjálfra, þótt sumt hafi þeir
misskilið, svo sem að ís væri þar hafður
tQ eldneytis — sú sögn kemur fyrst fyrir
í þýzku kvæði frá 11. öld og ber liöfund-
urinn fyrir sig Ragnfröð (Reginpreth) bisk-
up, er verið hafi á Islandi —, og er þar
auðsjáanlega blandað málum, talað um
rekís fyrir rekavið, er ísnum fylgir. Eigi er
nema ein lýsing íslenzk, Arngríms ábóta á
Þingeyrum í Guðmundarsögu biskups (á
14. öld). Önnur er norræn, í Konungs-
skuggsjá (frá öndv. 13. öld). Hinar eru
latneskar. Ilelztir þeirra, er íslandi lýsa,
eru: 1. Adam frá Brimum, er skráði rit
sitt á síðara hluta 11. aldar, vart 2 tugum
ára eptir að ísleifur biskup var vígður í
Brimum (10515); getur liann ísleifs og er
líklegt, að hann hafi heyrt hann borinn
fyrir ýmsu um ísland. 2. Gii’aldus Cam-
brensis enskur (á 12. öld). Hann settist
að í Linkoln 1192 og gat vel haft sögur
af Islandi eptir Þorláki helga, er var þar
að námi litlu fyrr. 3. Saxi grammaticus,
danskur (f n. 1208). Ilann vitnar til ís-
lendinga, enda fóru íslendingar títt til Dan-
merkur um þær mundir. 4. Norrænn liöf-
undur að latínskri Noregs-kroníku (frá
öndv. 13. öld). — Enn minnist höf. á ferð-
ir þeirra Zeni-bræðra (1340—1405), sem
margt hefir verið um skráð. Þar er nefnt
Island og »Frislanda,« sem sumir hafa ætl-
að að væri ísland. En það rit reynist að
vera mestmegnis skrum og skrök.
7. gr. er um Island á landabrjefum rtiið-
aldanna. Fyrst er fróðlegur inngangur
um landabrjefagjörð frá elztu tímuni. Á
mi,ðöldunum var kortagjörð mjög ófull-
komin. Fyrst voru ,hjólkort‘ — og eru
sýnishorn þeirra í íslenzkum handritum —
og síðan kompáskort (frá byrjun 14. ald-
ar). Elzti uppdráttur, þar sem ísland er
sýnt, er engilsaxneskur (frá 10. öld). Síð-
an er það sýnt á fjöldamörgum landabrjef-
um allt f'ram á miðja 16. öld. Er lega
þess og lögun víðast allfjarri lagi. Á
einu or það nefnt Stocfis(k), — og í einni
ferðasögu eptir grískan mann frá 15. öld
er það nefnt ,Fiskætuey‘.
í 8. gr. segir frá um verzlun og menn-
ingu íslendinga á 14. bld og viðskipti fs-
lendinga og Englendinga á 15. og 16. i)ld.
Er þar í eigi ófróðlegt ágrip af verzlunar-
sögu íslands á þeiiu tímum. Áður hefir
Finnur Mngnússon ritað (á dönsku) all-
fróðlegan þátt um verzlun Englendinga á
Islandi á 15. öld, og hefir þar leitazt; við
sanna, að Kolumbus hafi komið til Islands
1477 og muni þar hafa féngið vitneskju
um fund Vínlands. Er það byggt á brjefi,
sem eignað er Kolumbusi, þar sem segir:
»árið 1477 í febrúarmánuði sigldi jeg meir
en 100 mílur hinum megin við (fyrir norð-
an, norður um) Tíli«. En eigi segir hjer,
að Kólumbus kæmi til Islands, enda sýnir
höf. (Þ. Th.), að engin líkindi eru til eptir
þeirri stefnu, er Kólumbus tók, þá er hann
fór í Indlands-leit 1492, að honum hafi ver-
ið kunnugt um Vínlands-ferðir Islendinga
í fornöld.
9. gr. er um upþhaf hinnar þýzku verzl-
unar á Isiandi (um miðja 15. öld og fram
um siðaskiptin) og um Islandslýsingar frá
byrjun 16. aldar, og cinkanlega um Ólaf
Magnús, sænskan höfuðklerk og fræði-
mann (f 1558), er gjört hefir íslands-lýsing
með myndum, ásamt uppdrætti. Er þar
margt rjett, en sumt, nokkuð lijákátlegt
innan um.
10. gr. er um norðurferðir Englendinga
(að finna norðvesturleið til Indlands) og
Da/na (að finna Grænland) og um Islands-
lýsingar frá síðara hluta 16. aldar. Ýmsir
sjógarpar Engla komu á þeim tímum við
á íslandi, og Danir komu þar við á leið-
öngrum sínum og höfðu sögur af íslend-
ingunj. Um þessar mundir tóku og að
koma út níðrit, er svo má nefna, um ís-
land og íslendinga, er lítið virtust annað
hafa við að styðjast en sjómanna-þvaður.
Einna fyrstur þessarra níðhöfunda, erhver-
lapti síðan eptir öðrum, voru þeir Andrew
Boorde, enskur maður (1547) og Gemma
Frisíus, þýzkur (f 1555), og margir fieiri
síðan. Er tilfærtliið helztaúr ritum þeirra,.
satt og logið, gott bragð af hvoru.
11. gr. segir enn um viðskipti íslendinga
við Pjóðverja (til 1602, framhald verzlun-
arsögunnar) og um níðrit um ísland eptir
þjóðverska menn, Gories Peerse (1561),
Ditlimar fílefken (1607), og David Fabrici-
ns (1616). Arngrímur hinn lærði reis upp
gegn mönnum þessum og hrakti óhróður
þeirra.
12. gr. er um menntun á íslgndi um
siðaslciptin og frá því, er íslenzkar bók-
menntir rakna við, og einkum um Guð-
brand Poriáksson (f 1627) og Arngrím
Jónsson (f 1648), og segir nokkuð greini-
lega frá æfi þeirra, einkum hins siðar-
nefnda, er enginn hefir fyrr orðið til að
rita, svo að ráði sje. Með þeim hefst nýtt
tímabil í landfræðissögu íslands. Guð-
brandur biskup mældi hnattstöðu fslands
og gerði uppdrátt af landinu, langtum betra
en fyrr hafði verið, og er liann enn til (og
hefir verið eignaður A. S. Vedol). Síðan
tók lega og lögun landsins að verða nærri
sanni á landabrjefum. En Arngrímur
prestur hnekkti ósannindum um ísland og-
íslendinga með ritum sínum, er skráð voru
á latínu, svo að útlendingar áttu kost á að
fá rjettari hugmyndir um landið.
2. hepti flytur að líkindum sams konar
fróðleik frá 1600 og fram á vora daga.
E.
FyrirlitÞ'gra kvikindl skríður ekki á
guðs grænni jörðu en það, er f'elur sig meðan
á bardaganum stendur, — þorir með hvorugum
að vera, meðan það veit eigi, hvorir muni
bera hærra hlut —, en skríður siðan fram úr
fylgsni sínu, glennir skoltinn og geltir hátt að
þeim, sem undir urðu, en dillar skottinU
framan í hina!
Skiptapi. Bátur fórst á ísafjarðardjúpi
á heimleið úr kaupstað snemma í þ. mán.,
með 3 mönnum; formaður Jón bóndi Þórð-
arson frá Skarði á Snæfjallaströnd.
Þingmannaefni. í Strandasýslu kvað
Páll prófastur Olafsson eigi gefa kost á
sjer framar. En þar eru 3 aðrir um lioð-
ið: síra Arnór á Felli Árnason, síra Ey-
ólfur Jónsson í Árnesi og Guðjón Guð-
laugsson búfræðingur á Ljúfustöðum.
í Dalasýslu bjóða sig fram 3 prestar:
síra Jens Pálsson, síra Guðm. Guðmunds-
son í Gufudal, og síra Jóhannes L. Jó-
hannsson á Kvennabrekku. Síra Jens er
talinn langliklegastur að ná þar kosningu.
Eitthvað af sóknarmönnum síra Jóhannes-
ar var að ráðgera að skora á Halldór í
Langholti að bjóða sig þar fram, er þeir
frjettu að hann varð undir i Borgaríirð-
inum.
Alþingiskosningar. ísfirðingar kusu
5. þ. m. sýslumann Skúia Thóroddse.n og~
síra Sigurð Stefánsson í Vigur. Höfðu
ýnisir Djúpmenn, brennheitir átrúendur