Ísafold - 18.01.1893, Page 1

Kemur út ýmist éinn sinni
eða tvisvar i viku. Yerc) érg.
(75—80 arka) 4 kr., erlendis
5 kr. ©c)a l1/* doll.; borgist
fyrir mibjan júlimán. (erlend-
is fyrir íram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin viö
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgroiöslnstofa blaÖs-
ins er í Austurttrœti 8.
XX. árg
Reykjavík,
miðvikudaginn 18. jan. 1893.
3. blað.
Heiðarnar og sandarnir á Jótlandi.
Eptir
Sæm. Eyjólfsson.
II.
í suðvestur frá Vebjörgum er Alheiði,
mjög eyöileg og strjálbygð. Þar fyrir
sunnan er Graðarheiði. Þar vann Valdi-
mar mikli sigur á Sveini konungi Eiriks-
syni (1157). Alheiðin og heiðaflákar þeir
hinir miklu, er þar eru fyrir vestan (um
12 □ mílur að stærð), eru nefndir einu
nafni »Karúp-sljetta« (Karup Flade). Allt
þetta svæði tekur nafn af bæ þeim, er
Karúp heitir. Sá bær er við Alheiði vest-
■anverða. Þar er kirkja, er mjög var fræg
á miðöldunum. Þá var þar iíkneski Maríu
meyjar; var á því mikil helgi, og fyrir því
tíðkuðust þá mjög heitgöngur og pílagríms
ferðir til Karúp; sótti þangað múgur og
margmenni úr öllum áttum, einkum á Val
borgardag (1. maí). Þötti öllum fýsilegt
að heimsækja liina heilögu Maríu í Karúp.
Þetta Maríulíkneski var í líkum veg í Dan-
mörku sem Hofstaða-María hjer á landi.
í fornöldvapKarúpsljettan víða skógi vax-
in, og lengi frarn eptir öldum voru þar all-
miklir skógar, en þeir eyðilögðust smám
saman fyrir sakir illrar meðferðar. Þar
sem skógurinn hvarf, kom lyng í staðinn.
Þessvegna eru nú víða lyngheiðar þar sem
áður var skóglendi.
Sú heiðasljetta er .stærst, er Varde-á renn-
ur um; hún er um 15 ferhyrningsmílur að
stærð. Þar er og strjálbygt mjög og víða
miklar auðnir. Þar má víða sjá sama dauða-
svipinn á öllu sem á Karúpsljettunni.
Nú á síðustu árum er þó útlitið nokkuð
■að breytast á heiðunum. Áýmsumstöðum
hefir landið varpað llkblæjunni. Akrar,
■engi og skögar eru nú óðum að rísa upp
frá dauðum. Það er geysi-mikið, sem
unnið hefir verið að heiðaræktuninni á
siðari árum. Jeg sá all-mikið af því í
sumar. Jeg sá, að Jótar leggja mikið kapp
á að leiða líf og frjóvsemi þangað, sem
auðn og dauði ríkir í landi þeirra. Jeg
minntist þess þá, hversu vjer förum að hjer
heima á íslandi. Vjer gjörum lítið að því
að rækta og iífga, en þö er liitt meira,
að vjer stýðjum náttúru-kraptana til þess
að eyða og deyða. Áður fóru Jótar líkt
að og íslendingar gera enn í dag. Þeir
hirtu eigi að verja land sitt fyrir skemmd-
um, og þeir studdu að eyðileggingunni á
ýmsan hátt. Fyrir því var svo komið, að
stór svæði, er áður voru skógar, akrar og
-engi, voru orðin að lyngheiðum eða eyði-
söndum. Þessu fór fram þangað til um
miðja 18. öld. Þá voru ýmsir hinir beztu
og vitrustu menn með Jótum, er sáu, að
landar þeirra mundu eigi hafa farið hyggi-
lega með sínu ráði. Þeir sáu, að það var
landsmönnum sjálfum að kenna, að landið
hafði spillzt mjög og gengið úr sjer frá
;því sem það var í fornöld. Feður þeirra
höfðu veitt ættlandi sínu mörg sár og stór.
Nú bar nauðsyn til að græða þessi sár
og bæta fyrir brot fyrri manna. Þeir sáu
að eigi mátti lengur sitjanda hlut i eiga,
en hjer þurfti mikilla aðgerða, og leit eigi
vænlega út með fyrstu, að mikið mætti
verða ágengt. í þann tima var alþýða
manna á Jótlandi fátæk og þoldi eigi
mikinn tiikostnað. Annars vegar vantaði
alla reynslu og þekkingu, er þurfti til
þess að rækta heiðarnar. Alþýða manna
hafði Og litla trú á ný-breytni allri og
viðieitni til umbóta.
Um þessar mundir var Friðrik V. kon-
ungur í Danmörku. Hann ljet sjer annt
um hvers konar umbætur atvinnuveganna;
veitti hann stórmikið fje til slíkra umbóta,
svo sem Islendingum má vera kunnugt,
því eigi fór ísland varhluta af viðleitni
hans og fjártillögum til ýmsra umbóta,
þótt margar af umbótatilraunum þeim, er
hann studdi, gæfist eigi svo vel sem til
þótti stofnað í upphafi. Þá er byrjað var
á heiðaræktuninni, var það Friðrik V.,
er fyrstur varð til aðgerða, og þeir er
mestu rjeðu með honum. Konungur gekk
fyrir því, að fengnir voru um 1000 fátækir
bændur sunnan úr Eínfylkjum á Þýzka-
landi til þess að flytja til Jótlands, og
setjast þar að á heiðunum. Þeir komu
þangað með slculdalið sitt, og fengu heiða-
fláka all-mikla til ábúðar. Flestum þeirra
var fengið land á Alheiði. Þessir menn
áttu að rækta heiðalönd þau, er þeir fengu
til ábúðar, og svo áttu bændurnir józku
að læra af þeim. Jótar kunnu svo litt til
jarðræktar í þá daga, að eigi þótti annað
ráð vænlegra en að fá útlenda bændur til
þess að kenna þeim að rækta sitt eigið
land. Það er vert að veita því eptirtekt,
að einmitt um sama leyti sem þýzkir
bændur eru fengnir til Jótlands til að
kenna Jótum jarðrækt, eru józkir bændur
sendir til íslands til að kenna íslendingum
jarðrækt. Eigi varð mikið af heiðaræktun
bændanna þýzku. Flestir þeirra voru ó-
nytjungar, og drykkjumenn svo miklir, að
Jótum ofbauð; drukku Jótar þó drjúgum
í þá daga og kölluðu eigi allt ömmu sína.
Svo mikið gerðist að um drykkjuskap
þessara bænda, að meiri liluti þeirra var
rekinn af landi burt. Margir af hinum,
er eigi voru reknir burt, undu eigi hag
sínum á Jótlandi. Þeim þóttu landkostir
þar eigi góðir, og allt verra en talið liafði
verið fyrir þeim, er þeir fluttust þangað.
Þá fengu þeir og tilboð frá Rússlandi, að
koma þangað, og byggja land austur við
Volgu. Fór svo, að nokkrir þeirra fluttu
austur þangað. Aðrir hurfu aptur til átt-
haga sinna við Rín. Eptir nokkur ár voru
eigi nema fáir af þessum þýzku bændum
eptir á Jótlandi. Þeir gerðu nokkrar til-
raunir til að gróðursetja ýmsar trjátegund-
ir á heiðunum. Flestar þessar tilraunir
mistókust með öllu, en nokkrar þeirra
gáfust þó all-vel. Af því þóttúst menn
skilja, að takast mætti að rækta skóg á
heiðunum, ef rjett væi'i að farið. Eptir
þetta urðu margir ágætir menn til þess að
styðja heiðaræktunarmálið af miklumáhuga.
Má til þess nefna fjmstan Reventlow greifa
(d. 1827). Eptir að hann varð formaður i
rentu-kammerinu, var árlega lagt mikið
fje til heiðaræktunarinnar úr fjárliirzlu
konungs. Þá voru gerðar margar og
miklar tilraunir til að rækta skóga á heið-
unum. Þessar tilraunir mistókust mjög
framan af, en urðu þó til mikils gagns,
með því að þær leiddu til rjettrar aðferð-
ar. Reynslan sýndi, hvað illa gafst og
varast þurfti, sem og hitt, er betur reynd-
ist. Nú vita menn, hverjar trjátegundir
geta þrifizt á heiðunum, og hver meðferð
er bezt við ræktun þeirra. Nú er svo
komið, að skógræktin á heiðunum mistekst
nálega aldrei, en löng og dýr er sú reynsla,
er svo mjög hefur aukið kunnáttu manna
í þessu efni.
Heiðaræktunin byrjar þó eigi með full-
um krapti fyr en eptir að Heiðafjelagið
kemur til sögunnar. Fjelag þetta var
stofnað 1866. Síðan hefir það starfað með
sívaxanda krapti að heiðaræktuninni. Ept-
ir eitt ár var tala fjelagsmanna 767, en nú
eru fjelagsmenn um 4000. Fjelagið heflr
unnið geysimikið, þótt enn sje eigi nema
litill hluti heiðanna orðinn að ræktuðu
landi. Framan af var einkum fengizt við
skógrækt á heiðunum. Nú er meira starf-
að að hinu, að breyta heiðunum í akur-
lendi, þar sem nokkur vegur er til þess, eða
það getúr launað kostnað. Það sem heið-
arnar vantar mest til þess að geta orðið
að nýtilegu akurlendi, er kalk í jarðveg-
inn. Úr því er bætt með því, að blanda
jaröveginn mergli. Yíða verður að flytja
inergilinn mjög langan veg, og er sá
kostnaður mestur, er heiðaland er gert að
akurlendi. Sumstaðar hefir tekizt að veita
vatni á all-stóra heiðafláka, og hefir þar
alstaðar orðið frjóvsamt land. Jeg kom í
þorp eitt, er Felding heitir, austur frá
Skjern. Þar hafa verið gerðar vatnsveit-
ingar á stóru svæði úr Skjerná. Það eru
5 eða 6 ár síðan vatnsveitingar þessar
voru fullgerðar, en síðan hafa jarðirnar á
því svæði margfaldazt í verði, sumar tí-
faldazt eða meir. Þar sem heiðalandið
verður eigi gert að ökrum eða engi, þar
er það gert að skóglendi. Nú á síðustu
árum er það einkum fjallfura (pinusmont-
ana), sem gróðursett er á lieiðunum, því
reynslan liefir sýnt, að hún þrífst þar bezt
af öllum trjám. Fjallfuran er afar-harð-
fengt trje; hún þrífst í nálega alls konar
jarðvegi, og þolir kalt loptslag og kalda
og rakafulla vinda framar flestum trjám.
Það væri vert að gera nokkrar tilraunir
til að gróðursetja fjallfuru hjer á landi,
því hana tel jeg líklegasta af öllum trjám,
er jeg þekki, til að geta þriflzt hjer.