Ísafold - 21.07.1894, Blaðsíða 2

Eitrun rjúpna.
»Drepa nennir enginn ulf
allt þó myrði hann fjeð«.
í greinum þeim, sem borizt hafa í blöð-
unum, virðistsú skoðun hafa orðið ofan á,
að rjúpnaeitrun og rjúpnasala fari svo i
bága hvor við aðra, að eitrunin hljóti að
rýma fyrir sölunni. Því verður að visu
ekki neitað, að skoðun sú sje rjett, ef eitr-
unaraðferð þeirri, sem nú tíðkast, verður
fram haldið. Verði hinum eitruðu rjúpum
kastað ofanjarðar ábersvæði, verður ekki
með sönnu sagt, að fremur sje eitrað fyrir
refi en fyrir hrafna, hunda og jafnvel menn.
Tii þess að eitrunin geti orði hættulaus og
náð tiigaDgi sínum, verður að haga henni
allt öðruvísi.
Eptir kenningu hjeraðslæknis Þ. Kjerúlfs
er hentugast að skera djúpan skurð öðrum
megin með bringubeininu á rjúpunni, láta
eitrið i skurðinn og leggja hann siðan
saman. Þar sem hraunholur eru til, á
bezt við að leggja hinar eitruðu rjúpur
hjer um bil 3 feta langt inn í holurnar,
en þar sem landslagi hagar öðruvísi má
hlaða vörðu eða dys úr grjóti, hola innan,
og með svo stórum holum til hliðanna við
jörð, miili steinanna, að tóan geti að eins
smogið þar inn, og má hlaða vörðuna eða
dysina svo, að nota megi hana ár eptir ár
óbreytta, með því að hafa efsta steininn
svo, að taka megi hann af, og leggja eitrið
niður í holið undir honum. Til þess að
gjöra agn þetta enn þá veiðilegra, er gott
að smeygja mjóum og litlum trjeteini f háls
rjúpunnar, svo höfuðið rísi nokkuð. Með
því verður hún líkari lifandi rjúpu. Ekki
mun ráðlegt að skerða hana að öðru leyti.
Ef eitruninni er hagað eins og hjer er
bent á, sem öllum virðist innan handar að
gjöra, yrði óskiljandi, að hún á nokkurn
hátt geti farið í bága við rjúpnasöluna.
Hjer liggur sú spurning beintfyrir: Er
nauðsynlegt að hafa rjúpur til eitrunar?
Henni má svara bæði neitandi og játandi.
Upp til sveita, þar sem sauðfjenaður er í
hirðingu og hýstur hverja nótt, virðist
mega vel komast hjá því. Þar má með
góðum árangri eitra hross, folöid, sýktar
kindur o. fl. Fyrir þvf er full reynsla.
Við sjáfarsíðuna er allt öðru máli að gegna.
Tóan er þar langtum matvandari, þar sem
hún hefir bæði fjöruna og sauðfjenað
manna, hirðingarlítinn, til að lifa á. Þar
verður rjúpan ávallt nauðsynlegt agn, því
tóan sækir lítið eða ekkert að hrossskrokk-
um eða öðru óvönduðu agni, enda mundi
þar allri eitrun, sem nokkurt lið er í, gjör-
samlega lokið, ef hætt væri að eitra rjúp-
una. Þetta er einnig nokkurn veginn full-
reynt.
Þá er eptir’að minnast á hag þann, sem
orðið getur af rjúpnasölunni annars vegar
og rjúpnaeitrun hins vegar. Hjer er alls
ekki unnt að gjöra nokkurn áreiðanlegan
samjöfnuð, því skýrslur eru ekki til að
byggja á, en óhætt mun vera að fullyrða,
að skaði af dýrbíti á öilu landinu sje
margfalt meiri en hagnaðurinn af sölunni;
því dýrbit á sauðfje skiptir sjálfsagt þús-
undum áriega yfir allt land. En hjer þarf
alls engan samanburð, með því rjúpnasala
og rjúpnaeitrun með rjettri aðferð ekki
geta tálmað hvor annari, eins og áður er
sýnt, enda er engin ástæða til að ætla, að
óþörfu og skaðlegu banni gegn rjúpnaeitr-
un, þó það kæmist á, sem vonandi er að
ekki verði, yrði framfylgt með meiri trú-
mennsku en refaveiðareglunum nú er gjört.
Það er annars, þegar á allt er litið, ekki
minnkunarlaust, að ekki skuli fyrir löngu
vera búið að útrýma allri tóu, en til þess
þarf auðvitað hörð lög, og umfram allt,
strangt eptirlit með því, að lögunum verði
framfylgt og hlýtt með meiri alúð, fylgi
og trúmennsku en nú er gjört hvað reglur
um refaveiðar snertir. Það er ekki
heldur von á góðu, sje það satt, að
sýslunefndarmenn sjeu farnir að leyfa
sjer á nefndarfundum að mæla með
friðun refa, hvort sem það er af gróðafíkn
af belgjasölunni eða öðru, og hinum sömu
belgja-höfðingjum eigi að síður trúað fyrir
eitrun í sínum hreppum. En þó einhverj-
um sýslunefndarmanni kunni að hafa orðið
á slík ósvinna og heimska, er ætlandi, að
það sje hrein undantekning.
Það er ekki hægt að ímynda sjer nokk-
urn sannan dýravin, sem ekki styður að
því af öllum mætti, að melrökkum verði
útrýmt úr landinu, og væri það sannarlega
fagurt verkefni fyrir Dýravinafjelagið.
Hörmulegri sjón er varla til en lifandi
sauðkind, nöguð upp undir augu, eða rifin
á hol.
Það væri mikið mein fyrir landsmenn,
einkum í sjóplássunum, ef rjúpna-eitrun,
sem hefir gefizt svo vel, yrði gjörsamlega
bönnuð, áður en jafngott eða betra ráð er
fundið til að eyða refum. A. Þ.
Músagangur í Amerlku
hefir aldrei verið nefndur, hvorki i hinum
glæsilegu lýsingum, sem útbýtt er gefins til
allra, nje heldur í blöðunum, sem opt hafa
flutt ýmislegt úr hrjefum þaðan; náttúrlega
er þetta ekki nefnt í »Hagskýrslum« Baldvins,
og enn síður mun það vera nefnt í prívat-
brjefum, sem rituð eru af vinum og vanda-
mönnum fáfróðum til leiðbeiningar og ferða-
hvatar, en hvervetna er prjedikað um ágæt
kornlönd, miljónir af ekrum, sem gefi af sjer
ómælilega uppskeru, óendanlegan auð af korn-
tegundum og jarðarávöxtum, en aldrei getið
um að þetta geti misheppnast, nema ef vera
skyldi af frosti eða veðráttu.
Þessi lönd, sem mönnum er ráðið til að
»nema«, eru öll svo miklum músagangi und-
irorpin, að það þykir hin geigvænlegasta land-
plága, og engu betri en flugurnar, pöddurnar
og ýmislegt annað, sem opt heflr verið nefnt.
Þessar músa- eða nagdýra-tegundir eyðiieggja
víða allan jarðargróða jafnóðum og menn eru að
koma honum upp. Stjórnin í Bandaríkjunum
hefir nú í fyrra geíið út rit um þetta, eptir
að hún hefir látið rannsaka það, og eru hjer
teknar fáeinar greinar úr því riti um þessa
»drepsótt« (pest), sem þar er kölluð svo.
Þar er sagt. að sá skaði, sem þessi kvikindi
valda, gangi yfir tvo þriðju hluta af Banda-
fylkjunum og nái langt norður í Kanada.
Menn hafa gert allt sem unnt hefir verið til
að eyða músunum, bæði með skotum, gildrum,
eitrunum, og heitið verðlaunum fyrir eyðing-
una, en árangurinn hefir orðið mjög lítill;
urmullinn er svo mikill, að enginn hefir við
honum. Fyrir músadráp árin 1888 og 1889
eyddu tíu hjeruð í Norður-Dakota 37 þúsund-
um og 248 dollörum, en i Suður-Dakota 2 þús-
und og 247 doliörum; þetta gekk allt til verð-
launa. I Minnesota var árið 1887 eytt rúmum
fjórtán þúsund dollörum til verðlauna frá 1.
maí til 1. október. Allt þetta er veitt af
»ríkjunum« eða opinheru (almennings) fje, en
það segir sig sjálft, að það fje fæst ekki nema
með sköttum og álögum á búendurna. Ósjald-
an komast svik upp. Þannig var það ráð tek-
ið í einu hjeraði í Norður-Dakota (Ramsay
County), að láta sýna rófurnar af dýrunum tit
sanninda merkis, »en það sannaðist, að ýmsir
vorra efnilegu Ameríkumanna klufu rófurnar i
tvennt og heimtuðu verðlaun fyrir hvern hluta,
eða þeir náðu lifandi kvenndýrum, sem gengu
með unga, skáru af þeim rófurnar og sleptu
þeim svo, til þess þær gæti gotið á síðan og
þeir fengið fleiri rófurt. Yar svo hætt við
verðlaunagjafirnar og farið að eitra. I Benson
County var árið 1888 keypt stryohnin fyrir
100 doll., í Nelson County (hvorutveggja í
Norður-Dakota) fyrir 200 dolh, en dugði ekki;
fór eitrið í hveitið og var það etið þannig;
má nærri geta hvílík fæða þetta hafi verið.
(Dr. Lockhardt segir, að árið 1892 muni hafa
verið eytt þrem þúsundum dollara í stryohnin,
í Whitman County, Washington, og margar
ekrur korns sjeu eyðilagðar). I Contra Costa
County, Californíu, var skaðinn af músagang-
inum 1878 á einu missiri metinn 150,000 doll-
ara, og höfðu margir misst helming uppsker-
unnar.
Ein tegundin nær frá Texas og laiigt norð-
ur í Kanada, og leggur undir sig Norður- og-
Suður-Dakota, Iowa, Nebraska og Kansas..
Þessi kvikindi koma fram þegar á vorin, en,
liggja í dái um veturinn. Það yrði of langt
að telja upp þær skýrslur og kvartanir um
spillingu og eyðileggingu, sem bændur þar hafa
gefið; en svo lítur út sem Islendingum sje-
þetta ókunnugt. Annars eru og fleiri tegundir
sem leggja undir sig eins mikið svæði; undir
eins og húið er að ryðja mörk eða höggva
skóg og gera jörðina hæfilega fyrir kornyrkju,
þá er þetta komið í hælana á mönnum. Reynt
hefir og verið að eyða þeim með reykinguru
og vatnsaustri inn í holurnar, en það hefir-
aldrei hrifið til .fulls; viða verður aðvakayfir-
akrinum eða landinu, og má nærri geta, hversu
þægilegt þetta er allt saman. I Dakota var-
fyrrum allt fullt af villinautum og músum ^
þar voru greifingjar, hreisikettir, refir oghauk-
ar; nú er allt þetta horfið og kornekrur komn-
ar hvervetna þar, sem þessi dýr áður höfðust.
við í næði, en mýsnar einar eru eptir; »verð-
launum er heitið fyrir eyðslu þeirra, án þess.
nokkur annar árangur verði en gjaldþroti-
Einn bóndinn i Rughy (Norður-Dakota), Savey
að nafni, ritaði 15. júlí 1889, að þeir yrði að-
verja líf sitt og eigur, eða þá yfirgefa landið'
að öðrum kosti. Hann hefði reynt engisprett-
ur og annað slíkt, en þetta væri enn verra;:
mýsnar æti hveitigresið þegar er það færi að'
spretta; þegar ekki væri annað, þá æti þær
grasið, og opt hver aðra; þær hafi eyðilagt
60—80 ekrur korns fyrir honum og sumstað-
ar meir en helming uppskerunnar. í Cando-
(Norður-Dakota) voru frá því um vorið og til
1. júní 1890 drepnar 1500 mýs, og í mörgum
7—8 ungar; frá 1. júní og fram í miðjan júlf
voru drepnar 2,500; á einu kvöldi 135 — allt.
þetta einungis á litlu svæði.
Þetta er alls ekki ritað til þess að aptra.
fólkinu frá, að flytja vestur i þessi músalönd;
þvert á móti mun það fara að eins og vant er,.
og engu trúa nema því sem það vill heyra,.
auglýsingum agentanna um þessa makalausu
sælu á þessum makalausu dýrðardrekum á
þessum makalausu sáluhjálparferðum til hins
fyrirheitna lands, og væri óskandi að sem
flestir færi þangað til að prisa drottinn ásamt.
með yppurstu prestunum í þeim ameríkska
Israel.
B. G.
Sjónleikirnir. Þeir voru vel sóttir
síðast og þótti að vanda mikið koma tiií
»Redaktionssekretæren«. Sömuleiðis tii
söngsins »Söngíjel. frá 14. jan.« Það
syngur og í milli leikja bæði í kveld og á
morgun. Yerða 4 leikir hvort kveldið,
þar á meðal »AbeJcatten«, sem ekki hefir
verið fyr leikinn af þessum dönsku leik-
endum, og leikur þar með góður leikaril
bjer úr bænum, er það hefir gert í þess-