Ísafold - 01.09.1894, Blaðsíða 2

226
aðfengið, og látið inn i heyhús sín hiklaust
og athugalítið, en þau eru stundum áföst í-
búðarhúsunum sjálfum. Jeg heli sjeð meira
að segja komið með hey ofan úr sveit í stor-
rigningu og því óðara demht inn, eins og öðru,
sjálfsagt ekki meira en svo þurru undir.
Jeg get ekki að þvi gert, að jeg er beinlín-
is smeykur við eldsvoða af þessu háttalagb
og íinnst mjer eldsvoðanefnd bæjarins ætti
að athuga það; menn hefðu gott af að vit i
þó, að hún er til. Eða hvers er áhyrgðin, ef
í húsum kviknar af þeim völdum og meira
eða minna tjón hlýzt af? Sá sem heyið á,
er eldkveikjan stafar frá, þykist náttúrlega
sýkn saka, þó að heyið haíi verið linþurrt;
það haíi verið svo almennt í sumar, og óvið-
ráðanlegt; hann fær sínar hrunabætur óskert-
ar, og svo eigi meira um það. — Nágranni.
íslenzk bóndabeygja á 17. öld.
í alþingisbókinni yfir árið 1633 er tekið
upp aðaiefnið úr kvörtunarbrjefi, sem bænd-
ur í Desjarmýrar og Njarðvikur sóknum á
Austfjörðum sendu Arna lögmanni Odds-
syni.
»Sje yður kunnugt, að vor yfirvaldsmað-
ur bóndinn Bjarni Oddsson, hefir opinber-
að fyrir oss forboð vors náðuga herra og
konungs, Kristjáns 4. með það nafn um
engelskan kaupskap, að íslenzkir megi
hvorki veiðarfæri, sem er: strengi og línur
eður neitt annað við engelska verzla eður
neina höndlan við þá hafa.
En með því að við þessa sjáfarsíðu eð-
ur um fjörður hafa fátækir menn mesta
björg og uppheldi af fiskifari, svo sem yð-
ar heiðursemi kann nærri að geta, þá
þurfa þeir sífeldlega að kaupa veiðarfæri
til sinnar nauðþurftar og fyrir sín skip,
hver (o: veiðarfæri) oft misfarast, bæði i
stórdráttum og svo með öðru móti, svo
sem dagleg reynsla sýnir, svo einn fátæk-
ur maður kann ei við færri strengi hjálp-
ast en þrjá, sá þó, sem ekkert skip úti
hefur og engan mann nema sig sjálfan,
þeir fleiri, sem meira hafa um að vera,
svo fátækir menn geta ei goldið sinar
skuldir og jafnvel máske missir kóngurinn
8inn skatt fyrir þá stóru þörfnun, sem þeir
hafa á strengjum, ef þeir skulu ekki af
engelskum veiðarfæri kaupa.
í öðru lagi þá selur gengur, þá á vetrinn
líður, þá kunna menn ekki honum að ná
vegna nótaleysis.
í þriðja lagi komast ekki fátækir menn
hjeðan úr sveit í kaupstaðina, því að hjer
eru margir menn, sem engan færleik eiga,
en sumir einn, sumir tvo, sumir þrjá og
þeir fæstir. Þar með er iangur og torveld-
ur vegur í kaupstaðina yfir ferjur og heið-
ar, svo að menn eru eigi skemur en viku
aptur og fram í þeirri reisu; einnig marg-
ir einvirkjar og mega ei heiman fara á
miðjum hjálpartíma sumarsins.
í fjórða máta hafa menn ekki fengið
veiðarfærin, svo sem þeim hefur þarfnazt
af dönskum, þá í Kaupstaðinn hafa kom-
izt, og stundum með öllu synjandi farið,
svo sem nú gefur raun vitni. Þetta fyrir-
farandi er anno 1632.
Og biðjum vjer yður auðmjúklegast guðs
vegna og fyrir skyldu yðvars embættis,
þessa vora klögun fyrir Compagníið (verzl-
unarfjelagið) að láta koma, svo sem og
fyrir vor yfirvöid andleg og veraldleg.
Og krefjum vjer allir og beiðumst í
þessari allri fyrnefndri sveit áðurgreint
Compagní, að láta hjer (ganga) skútu eður
jagt, sem áður hefur gengið, þá þýzkir
kaupmenn hafnirnar höfðu, minnst tvisvar
á sumri með sína vöru og sækja aptur þá
íslenzku, og skikka osS) nægilega og góða
strengi, linur og nótgarn eptir kongl. Majts
taxta, að þeir skuli landið með nægilegri
kaupmannsvöru forsorga. Annars kunnum
vjer engan veginn að bjargast, fyrst vjer
megura ei fyrnefnd veiðarfæri af engelsk-
um kaupa með nægilegu verði og kann
ske því, sem ekki er kaupmanns vara, þvi
að margir geta hjer í fjörðum keypt upp
á 30—40 eða 50 fiska, þeir sem ekki eru
megnugir í kaupstaðina að fara.
Og er þetta vor helzta klögun í þetta
sinn«.
* * *
Það er sannnefnd bóndabeygja, sem þetta
brjef lýsir. Kaupmenn heimta af bændum
fisk fremst af öllu, og borga hann mun
betur en landvöru; en hins vegur skjóta
þeir loku fyrir, að bændur geti aflað fiskj-
ar, bæði með því að fá konung til að
banna alla verzlun við Englendinga, og
því, að flytja sjálfir ekki það, sem til fiski-
veiðanna þurfti að hafa.
Historicus.
Hljóm-mynda-vjelin.
Þah er hið nýjasta kynjatól Edisons.
Kineto-fonograf heitir það hjá honum, og er
nafnið búið til úr grísku, en er að vonum ekki
meðfærilegt íslenzkri alþýðu, og virðist af
tvennu til skárra, að gefa því eitthvert islenzkt
heiti; það stoðar eigi að setja það fyrir sig, þó að
það þuríi skýringar við áður almenningur veit
glöggt, hvað í því felst; því svo er um mörg
íslenzk orð og heiti, góð og gild, að þau eru
í sjálfu sjer alls eigi einhlit til að lýsa fyrir
ókunnugum því sem þau eiga við.
Hljóm-mynda-vjelin er tvö tól saman sett.
Annað þeirra er hljómritinn (fonograf), er
margir kannast við; því hann er nú orðinn
fram undir það 20 ára gamall. Hann er orð-
inn algengur í Ameríku og þykir eins ómiss-
andi eins og talþráðurinn (telefóninn). Hann
ritar hvaða hljóm sem er, — mál manna, söng
og hljóðfæraslátt — og skilar því aptur hve-
nær sem vill alveg rjett og reglulega. Kaup-
maður, emhættismaður, blaðamaður o. s. trv.
þarf ekki annað, er hann les brjef sin, en aö
mæla svarið upp á þau inn i hljómvjelina, og
láta síðan skrifara sinn rita hrjeíin (svörin) eptir
henni í góðu tómi. Skrifarinn gerir ekki nema
snýr með sveif máltólinu í vjelinni. Hún
mælir þá orðin fram, eins og þau voru í hana
töluð, og í sama róm, svo hart eða hægt, sem
bann vill, eptir því hvað hart er snúið sveif-
inni. Hann getur stigið sveifina með fætinum,
eins og rokk, og ritað brjefið á ritvjel eptir
fyrirlestri hljómritans.
Fyrir nokkru komu fáeinir vinir enska
skáldsins Browning, sem dáinn er fyrir nokkr-
um árum, saman á einum stað í Lundúnum,
í þvi skyni, að heyra hann tala. Þar var
engri fjölkyngi beitt. Hann hafði einu sinni
áður en hann dó talað inn í hljóðrita, er
geymt hafði orð hans og skilaði þeim nú frá
sjer aptur keiprjett og í bans greinilegum
róm og með hans framburði.
Hin vjelin nefnist lcinetograf eða hreifi-
myndvjel. Eins og hljómritinn drekkur í sig
hvern hljóm, skrásetur hann, geymir hann og
skilar honum frá sjer aptur hvenær sem vill,
og margopt, ef vill, eins drekkur hitt tólið £
sig myndir, skrásetur þær, geymir þær og
skilar þeim frá sjer aptur, þegar vill. Það'
sem hljómritinn gerir fyrir eyrað, það gerir
þetta tól fyrir augað. Og eins og hljómritinn.
endurkveður öll orðin, er töluð hafa verið ínn
í hann, hvert á fætur öðru, í einni þulu,
eins endurmyndar myndvjelin allt sem fyrir hana
hefir borið,hvert á fætur öðru,í samfastri,rjettri
röð, ótal myndir i einni runu, — endurmynd-
ar allt sem fyrir augun ber, eins og hljómrit-
inn endurkveður það sem fyrir eyrun ber.
Eins og hljómritinn endurtekur mál nianns
áfram margar mínútur og margnr klukku-
stundir, eða eins lengi og hann befir talað £
það sinn, eins endurmyndar myndvjelin allt
útlit hans allan þann tíma, allar hreifingar
hans, limaburð o. s. frv., allt sýnilegt hátt-
erni hans. A sama stendur, þó að í staðeins.
manns sjeu tveir, tíu eða hundrað manns.
Sömuleiðis þótt það sje einhver skepna, eða
landslag eða hvað sem er annað. Vjelirt
speglar það allt og endurmyndar — allt hið>
sýnilega líf.
Á þessu skilst, hvað hljóm-mynda-vjelin er.,
Það eru áminnzt tól tvö saman og 1 samvinnu
hvort við annað. Það er kynjatól, sem end-
urtekur hæði það sera heyrist og sjest, alveg
eins og það heyrist og sjest, í sömu röð og
hlutfalli hvað við annað. Með því áhaldi
hefðu vinir Brownings eigi einungis heyrt
hann mæla, heldur einnig sjeð hann, meðan
hann var að tala, sjeð andlitsdrætti hans og
limaburð, augnaráðið, er málinu fylgdi, o.s.frv.
Vjelin sýnir hest á harða stökki og endurróm-
ar jafnframt hnegghans; í henni sjest hundur-
inn hlaupa og heyrist jafnframt í honum geltið.
Vjer sjáum í henni jafnsnemma öldurótið og-
heyrum brimhljóðið. Vjer gerum bæði að sjá
og heyra til leikenda á ágætu leikhúsi og
allt sem þar fer fram. Heiðu Forn-Grikkir
og Rómverjar haft hljómmyndavjel, mundum-
vjer nú eiga kost á bæði að heyra og sjá
Demosþenes og Cicero í ræðustólnum og nema
af þeim málsnilld.
Margir vita sæmilega glögg deili á hljóm-
ritanum. Um hitt áhaldið, myndvjelina eða.
kinetógrafinn, er það að segja, að hann er
raunar eigi annað en Ijósmyndarvjel, þeim
mun fullkomnari en ella gerist, að hún
tekur margar myndir á hverri sekúndu, hverja
á fætur annari,varðveitirþær og íramleiðir siðan
í sömu röð jafnhratt. Hún tekur 46 myndir
á sekúndunni, 2760 myndir á mínútunni og;
165,600 myndir á klukkustundinni. Haldi
maður ræðu heila klukkustund, tokur vjelin
af honum á meðan 165,600 myndir. Hraðinn
er svo mikill, að þegar myndirnar eru »undn-
ar af«, sjer þeirra engin skil, heldur en væri
það ein mynd, en eins og lifandi, með sifelldum
tilbreytingum. Maðurinn sjest með öllum
hans svipbreytingum og hreifingum, eins og
þær hafa verið, er vjelin endurmyndaði hann.
Hann sjest alveg eins og hann væri lifandi.
Þegar 46 myndir líða fram fyrir sjón vorri á
einni sekúndu, verður úr því eins og ein jöfn
hreifing. Hraðinn er samur og jafn, eins og
meðan myndin var tekin. Það er með öðrum
orðum, að þær 165,600 royndir af ræðumanni,
er talað hefir eina klukkustund, liða fram fyr-
ir augu vor á jafnlöngum tíma, 1 klukkustund,en
öðrum þræði mælir hljómritinn orðin, er hann
hefir talað, jafnhratt, þannig, að hvert atkvæði
verður samferða þeirri hreifingu, þeirri svip-
breytingu, er því orði eða atkvæði fylgdi, er
maðurinn talaði þau.
Ljósmyndirnar eru teknar á ofurnæmt band
úr efni því, er nefnist celluloid. Bandið er
D/s þuml. á breidd, en myndirnar þumlungs-
stórar í ferhyrning. Hálfsþumlungsjaðarinn
utan með er hafður til þess að gera i hann