Ísafold - 28.09.1895, Page 1

Krnmr átýœistoinu sinni eða
tvisv. i viku. Y erð árg.(80arka
mÍM'.st) 4 kr., orlendis 5kr. eða
V/i doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
[Jppsögn(skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er f
Austurstrœti 8.
XX!!. árg.
Reykjavik, laugardaginn 28. aeptember 1885
80. blaö.
Ýmislegt a& austan.
Eptir Sœm. Eyjólfsson.
I.
Þeir sem aldrei hafakomiðá Suðrarland,en
alið allan aldur sinn i fjalllendum bjeruðum,
Bvoseni á Vestfjörðum cða Austfjörðum, þeir
munu varla geta skapað sjer rjetta hugmynd
um íandsiagiði Rangárvailasýslu og Árnes-
sýslu. Það er svo ólikt þvi er þeir hafa sjeð,
að myndin mundi varla geta orðið rjett i
liuga þeirra, þótt landinu væri lýst ræki-
lega fyrir þeim. Það mundi að líkindum
v ^rða likt afarstóru stofugólfi. mörgum þús-
undum sinnum stærra en i venjulegum
stofum, þar sem sumstaðar væri orpið
eandi á gólfið, en sumstaðar þakið gras-
sverði. Þeim mundi, sýnast annar hlið-
veggur þessarar risahaliar og stafnarn-
ir báðir vera skrifaðir fjallamyndum, ým-
islega löguðum, en hinn hliðveggurinn
mundi þeim þykja með öllu horfinn, og
þar sjást á haf út; en eptir gólfinu mundu
þeir sjá falla stórvötn, líkt því sem stund-
um bar fyrir feiga menn í forneskju. Að
vísu er myndin nokkuð svipuð þessu, þótt
eigi sje hún svona ævintýraleg.
Vestan frá Hellisheiði og austur að Eyja-
fjölium er breið og mikil sljetta neðan frá
sjávarströndinni. Sljettan hækkar og verð-
ur mishæðóttari eptir því sem ofar kemur,
Og sumstaðar ern þar einstök fell, svo
sem Hestfjoll og Búrfell i Grímsnesi, Vörðu-
fell á Skeiðum. Skarðsfjall á Landi og
Prihyrningur. En bið neðra er landið
næstummarflatt.svosemLandeyjarnar.Rang-
árvellirnir að neðanveröu, Flóinn og Skeið-
in. Á einstökn stöðnm eru smáöldur og
hólar, en af þvi að landið er svo flatt og
sljett, þá sjást þeir langar leiðir að. í
Landeyjunum standa bæirnir viðast á öld-
um eða hólum (uppgrónum sandöldum),
en allt marflatt á milíi. í fjarlægð hillir
upp bæjarþorpin, og sýnist þetta þá allt á
ferð og flugi, bávaxið og undariegt að
lögun. Sá er alið hefir aldur sinn við fjöll
og dali, þekkir eigi slíkar hillingar, og má
eigi skilja, hve undursamlegar myndir þær
geta leitt fýiir sjónir. Hið efra sjást fjöll-
in há og hrikaleg, svo sem Eyjafjallajök-
ull, Tindafjallajökull, Hekla og fjölliu upp
af Hreppunum og Biskupstungunum, og
sjest þar alla leið upp í Langjökul.
í Rangárvallasýslu eru sandauðnir mikl-
ár ofan til og sumstaðar hraun. En hið
neðra er landið mjög grasríkt og frjóv-
samt. Svo má kalla, aö Árnessýsla öll sje
graxi vaxin, en einkum er sljettlendið hið
neðra mjög grasríkt, Skeiðin, Flóinn og
Ölfusið. Sljettiendið frá Hellisheiði og
austur að Jökulsá á Sólheimasandi er svo.
gróðursælt og frjóvsamt, að ekkert hjerað
á landinu jafnast við það.
Fornmenn sáu það þegar í öndverðu, að
landkostir voru þar góðir. Þá er Ingólf-
ur Arnarson tók hjer bústað i Reykjavík,
þar sem öndvegissúlur hans höfðu komið á
land, sagði Karli þræll Ingólfs: »Til ils
foru vér um góð heruð, er vér skulum
byggja útnes þetta*. En þeir höfðu farið
vestur eptir allri suðurströnd landsins,
austan frá Ingólfshöfða. Svo segir í Land-
námu, þá er farið er að segja frá land-
námi i Sunnlendingafjórðungi: »Hérhefj-
ast upp landnám í Sunnlendingafjórðungi,
er með mestum bióma er alls íslands fyr
ir Jandskosta sakir ok höfðingja þeira er
þar hafa bygt, bæði lærðir ok ólærðir«. í
Rangárþingi og Árnesþingi var mjög blóm-
leg bygð í fornöid. í Rangárvallasýslu
bafa orðið spell mikil á mörgum stöðum.
Þá voru þar viða skógar og graslendi, er
nú eru eyðisandar. Mest hefir eyðilagzt
ofantil í sýslunni, en neðantil er landið
enn mjög grösugt, þótt viða hafi orðið
þar alimiklar skemdir af vötnum og
sandi. Eigi hefir graslendi eyðilagzt svo
teljanda sje í Árnessýslu, enda sjest þar
varla grasiaus blettur. Grasvöxturinn er
þó miklumeiri neðan til í sýslunni enofan til.
Það mun ir.örgum sýnast líklegt, að hag-
ur manna sje miklu betri neðantil í þess-
nm bjeruðum en ofantil, þar sem eru miklu
betri slægjur og meira gras. En margt
er öðruvísi en liklegt þykir, og svo er
um þetta. Hagur manna er með meira
blóma í nppsveitunum en nálægt sjónum,
og svo hefir það verið um langan aldur.
Menn eru mun betur efnum húnir i Fljóts-
hlíö. á Rangárvöllum og í Landsveit en
undir Eyjafjöllum, eða í Hvolhrepp og
Landeyjum. Svo er og í Árnessýslu, að
efnebagur manna er lakari í Flóanum en
uppsveitunum. Sama má sjá í öðrum hjer-
uðum, að efnahagur manna er víðast betri
þá er dregur til fjallanna en niðri á sljett-
lendinu. Þó eru alstaðar betri slægjulönd
á sljettlendi og láglendi en upp til fjalla.
Þetta verður skiljanlegt og eðlilegt, þá er
þess er gætfc, hverhig búskaparlagi manna
hefir verið háttað frá öndverðu. Bændur
hafa ávalt mest um það hugsað, að nota
beitina, og þær jarðir hafa verið taldar
mestar landkostajarðir, er hafa mest og
bezt beitarland. Um hitt heflr síður verið
hugsaö, að afla heyjaana sem skyldi. Kvik-
fje landsmanna hefir- ávalit lifað mjög við
útigang. Nú er beitarlandið jafnan kjarn-
meira og betra á fjall-lendi en á láglend-
um sljettum. Þess vegna hefir það síður
orðið að meini í fjallsveitunum, þótt heyin
væru lítil. Beitin heflr þar síður brugðizt,
og mikill fjenaður hefir heldur getað dregið
þar fram líflð við lítil hey. Þess vegna
hefir fjenaðurinn optast verið meiri í þeim
sveitum og efnahagurinn betri.
Svona hefir það verið frá öndverðu.
En nú ala flestir þá von í brjósti, að land-
búnaðurinn muni taka miklum framförum.
En ef búnaðurinn breytist veruiega tií
batnaðar, þá hlýtur svo að fara, að bænd-
ur hugsi mest um að afla góðra og mik-
illa heyja. Menn hljóta að leggja meirl
stund á kynbætur og góða meðferð kvik-
fjenaðarins en gert hefir verið, og gera líf
hans tryggara og óhultara þá er harðindi
koma fyrir. En þar með fylgir, að meir
verður að kosta kapps um að afla góðra
og mikiiia heyja en áður. Meðferð kvik-
fjenaðar heflr batnað að mun í mörguni
hjeruðum landsins á síðari tímum; af því
hefir leitt, að heyskaparjarðirnar eru orðn-
ar í nokkru meira veg en áður, en beit-
arjarðirnar eigi jafnmikils metnar sem þær
voru. En breytingin hlýtur að verða miklu.
meiri í þessa stefnu, ef landbúnaðurinn
tekur verulegum framförum. Þær jarðir
munu verða taldar beztar, þar sem slægj-
urnar eru mestar og beztar, en minna
verður iitið á hitt, hvernig beitarlandið er,
þótt það verði einnig talinn góður kostur.
Þá munu menn kosta kapps um, að auka
slægjurnar og bæta, og nota þær sem bezt.
Þá hlýtur efnahagurinn að verða beztur í
heyskaparsveitunum, því að þar verður
kvikfjeð flest. Þá hafa heyskaparjarðirn-
ar þá kosti, er mikil fjenaðareign er bund-
in við eptir hinu nýja búskaparlagi, en
áður voru það beitarjarðirnar.
Það getur varla hjá því farið áður en á
mjög löngu liður, að meiri hluti Rangár-
vallasýslu og Árnessýslu verði talið einna
bezt og ágætast hjerað þessa lands. Þar
eru meiri og betri slægjulönd en nálega
alstaðar annarsstaðar. Þar við bætist, að
gera má mikilfengari umbætur á slægjum
í þessum sveitum en í nokkru öðra hjer-
aði landsins.
í fyrra skrifaði jeg grein í ísafold um
Flóann og Skeiðin. Þar gerði jeg nokkra
grein fyrir, hverjar umbætur mætti gera
í þessum sveitum með vatnsveitingu úr
Þjórsá. Nú vex þeim, er hlut eiga að
rnáli, kostnaðurinn svo mjög í augu, að
þeir treystast ekki til að leiða þetta fyrir-
tæki til framkvæmdar. Þess vegna var
eg fenginn í sumar t?l að athuga, hvort
eigi væri gerlegt, að veita vatni úr Hvítá
yfir vesturhluta Flóans. Eg mun síðar
skýra frá þeim athugunnm mínum, en skal
þó geta þess hjer, að það verk sýnist eigi
vera álitlegt. Að vísu mundi mega ná
vatni úr Hvítá nokkru fyrir vestan Brúna-
staði með aðfærsluskurði, er næði alla leið
suður í Hróarsholtslæk, skarnt fyrir aust-
an Hraungerði. En þetta verk mundi verða
mjög kostnaðarsamt, og litlu eða engu ó-
dýrara en hitt, að ná vatninu úr Þjórsá
Svo er þess að gæta, að þessi vatnsveit