Ísafold - 29.02.1896, Qupperneq 1

Kemur úf, ýrnis í fsinti sin n i eða
tvisv.íviku. Verð árg.(90arka
miimst)4kr.,erlendis6kr. eða
l»/» doll.; borgist fyrir miðjau
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Oppsögn(skrifleg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. oktober.
Afgreiðslustofa blabsins er í
Austurstrœti 8.
XXIII. árg.
Reykjavib, laugardaginn 29. febrúar 1896.
12. blað.
Háskólamálið.
i.
Siðari ritgjörðin í Ársriti kvennfjelags-
ins er um það mál. Hún er eptir fröken
Ólafíu Jóhannsdóttur, og er rituð af fjöri
og mælsku, eins og búast mátti við af
þessari gáfuðu menntakonu, sem svo ein-
kennilega mikinn og lofsverðan áhuga
sýnir á öllu því, er hún hyggur að þjóð
vorri megi verða til góðs.
Vitaskuld má við þvi búast, að sú rit-
gjörð verði líkust hrópandans rödd í eyði-
mörku. Það verður ekki betur sjeð en
málið sje sofnað, enda verður víst naum-
ast sagt, að fyrir þvi hafl nokkurn tíma
almennur áhugi verið. Eu sízt er fyrir
það að synja, að það vakni aptur. Og
auðvitað er það þess vert, að það sje rætt
rækilega og með stillingu. Hjer skal að
eins drepið á örfá atriði, sem ritgjörðin
gefur sjerstaklega tilefni til.
Og vjer skulum þá fyrst láta þess getið,
að vjer getum ekki verið samdóma höf.,
þar sem hún heldur því fram, að ekkert
mál sje eins þýðingarmikið fyrir oss eins
og þetta mál, og að það sje »grundvöllur
andlegra og likamlegra framfara hjer«.
Oss virðist liggja langt um beinna við, að
hugsa ossj háskólann einhversstaðar ofar-
lega í framfarastórhýsinu, en að hugsa
oss hann sem grundvðllinn.
Það verður naumast móti þvi borið, að
auðurinn, »afl þeirra hluta, er gera skal«.
sje grundvöllurinn undir framförum vor-
um, eins og annara þjóða. Af fátækt er
það vitaulega framar öllu öðru, hve róð-
urinn verður oss þungur, hve skammt
oss miðar áfram. Af fjeskorti er það t. d.
framar öðru, — eða þá sinnuleysi, sem af
langvinnri fátækt stafar — að jafnvel beztu
partarnir af landi voru eru enn svo að
segja með öllu óræktaðir. Af sömu orsök
er það, að menntalíf vort er ekki fjöl-
skrúðugra en það er. Sömuleiðis það,
hve fámennir vjer erum o. s. frv. Slík
upptalning gæti orðið löng.
Og nú höfum vjer mjög litla trú á því,
að báskóli mundi auka til muna, beinlínis
eða óbeinlínis, auð þjóðarinnar. Það
skyldi þá vera efnafræðileg tilraunastofa
(laboratorium), sem stæði í sambandi við
hann, sem vafalaust væri afarnauðsynleg
stofnun hjer á landi. En hana getum vjer
vel hugsað oss án háskóla, enda verður
ekki sjeð, að hún vaki mjög ríkt fyrir
formælendum háskólamálsins.
Það verður ekki einu sinni sagt með
fjettu, að háskólamenntun yflrleitt sje þýð
ingarmesta menntunaratriðið — því siður
nokkur sjerstakur háskóli. Oss virðist
það liggja í augum uppi, að hitt sje að
mun þýðingarmeira, að allur þorri þjóðar-
innar eigi kost á að öðlast þá menntun,
sem þörf er á til þess að geta staðið velí
stöðu sinni. Og sú menntun þarf ekki
að sjálfsögðu að standa í sambandi við
neinn háskóla, hvað þá innlendan háskóla.
En þótt vjer getum ekki samsinnt því,
að málið sje »grundvöllur andlegra og lík-
amlegra framfara hjer«, nje heldur því,
að háskólamenntun sje þýðingarmesta
menntunaratriðið, þá sje það fjarri oss, að
telja málið þar af leiðandi að sjálfsögðu
þýðingarlaust eða þýðingarlítið fyrir oss.
Menning þjóðanna er ekki hlaðin eins og
veggur, þannig, að fyrst sje lokið við
undirstöðuna, og svo haldið áfram í sí-
fellu upp á við, heldur verður hver þjóð
að hlynna að mörgu því, sem minna er í
varið.jafnframt þvf, sem henni ríður mest
á. Engin þjóð getur látið slíkt undir höf-
uð leggjast, og ef hún gæti það, mundi
það verða í meira lagi viðsjárvert. Vjer
tökum til dæmis, að fátæk þjóð, sem
skammt er á veg komin í öllum efnum,
hlýtur að sjálfsögðu að leggja aðaláherzl-
una á það, að hjálpa atvinnuvegunum á-
fram, á hvern hátt, sem því verður bezt
við komið. En naumast mundi hún kom-
ast óskemmd út úr tilraun til að leggja
allt annað á hylluna, þótt ekki væri nema
um stundarsakir. Hitt liggur í augum
uppi, að slik þjóð verður að vinsa vel úr,
og það verður ávallt undir álitum komið,
hvað nærri úrganginum hún á að ganga.
Sjálfsagt vex mönnum almennt einkum
kostnaðuririn í augum, og það er svo sem
auðvitað, að ef vjer hugsum oss háskóla
hjer á landi nokkuð í líkingu við háskóla
í öðrum löndum Norðurálfunnar, þá yrði
sá kostnaður oss ókleyfur fyrst um sinn.
En fram á það er ekki farið í þeirri rit-
gjörð, sem hjer er um að ræða, nje af
neinum, að því er oss skilst. Fæstir munu
hugsa sjer hærra en svo, að lagaskóla
verði bætt við þær menntastofnanir fyrir
embættismannaefni, sem hjer eru fyrir,
þessum þrem skólum verði svo sameigin-
lega gefið háskólanafn, og svo verði bætt
við nýjum skólum eða deildum eptir því
sem efni leyfa og þörf krefur.
Þetta er ekki ókleyft, þó að þvi auðvit-
að fylgi allmikill kostnaður. Hjer er í
raun og veru ekki farið fram á neitt ann-
að verulegt en það, að fá lagaskóla, sem
þingið heflr lengi verið að biðja um. Því
að háskólanafnið út af fyrir sig gerir svo
sem hvorki til nje frá. En hjer er annars
að gæta. Menn eru farnir að átta sig á
því, eins og skýrt kom fram á síðasta
þingi hjá sumum helztu þingmönnunum,
að með lagaskólastofnun einni væri ekki
svo sjerlega mikið unnið, af þeirri ástæðu,
að meginþorri þeirra, er lögfræði ætluðu
að stunda, mundi samt sem áður leita til
háskólans í Kaupmannahöfn. Þess vegna
vildu þeir girða, meira og minna ræki-
lega, fyrir lögfræðisnám íslenzkra stúdenta
þar, sumpart með því, að gera próf við
lagaskóla hjer að skilyrði fyrir lögfræðis-
embættum hjer á landi, sumpart með því,
að fá afnuminn að meira eða minna leyti
námsstyrk þann, er islenzkir stúdentar fá
i Höfn.
Og það er ekki að eins lögfræðisnámið,
sem þeir, er hlyntastir eru háskólamálinu,
vilja draga frá Hafnarháskólanum, heldur
og allt embættisnám yfir höfuð, eins og
ljóslega kemur fram hjá greinarhöf. í Árs-
ritinu. Það má ganga að því vísu, að
formælendum islenzka háskólans muni
verða það æ Ijósara og Ijósara svo fram-
arlega sem þeir leggja ekki árar í bðt, að
málefni þeirra er allt að því óaðskiljan-
lega sameinuð sú krafa, að próf við ís-
lenzka háskólann sje gert að skilyrði fyrir
embættum hjer á landi. Ef Hafnarnám
islenzkra stúdenta yrði allt að því eða al-
veg jafn títt þrátt fyrir íslenzku háskóla-
stofnunina, og ef Hafaar-kandidatar sætu
svo fyrir öðrum við embættaveitingar, sem
þeir sjálfsagt mundu gera, þá væri árang-
urinn af íslenzka háskólanum allt að þvi
hlægilega lítill í samanburði við kostnað-
inn. Þetta var Ijóst tekið fram á þingi í
sumar, þótt háskólamálið væri þar ekki
beint til umræðu. Enda er einmitt aðal-
áherzlan á það lögð af öllum formælend-
um háskólamálsins, að Hafnarvistin sje ís-
lenzkum stúdentum óholl fyrir margra
hluta sakir, og að fýrir hana eigi að girða.
Heyvinnuvjelarnar.
Nokkrir einstakir menn hafa farið þess
á leit við mig, að jeg skýrði opinberlega
frá árangrinum af tilraunum þeim, sem
gjörðar voru hjer á Hvanneyri, á síðast-
liðnu sumri, með heyvinnuvjelar þær
(sláttuvjel og hestahrífu), sem hr. Björn
snikkari Þorláksson kom með frá Norvegi
á næstliðnu vori, og sem hann skýrir frá
í þessa árs búnaðarriti þeirra Hermanns
Jónassonar og Sæmundar Eyjólfssonar.
Leyfi jeg mjer því að biðja yður, herra
ritstjóri, að ljá eptirfarandi línum rúm í
yðar heiðraða blaði.
Mjer til mikillar ánægju reyndust hey-
vinnuvjelar þessar hjer svo vel, að langt
var um fram vonir minar. Reyndar hafði
jeg, ýmsra orsaka vegna, ekki hentugleika
til að nota vjelarnar sem skyldi í þetta
sinn; en tilraunir þær, sem jeg gjörði með
þær hjer á engjunum, voru þó nægar til
þess, að færa mjer heim sanninn um
vinnusparnað þann, sem leitt gæti af
notkun þeirra, þar sem túni og engjum
hagar svo, að þeim yrði beitt.
Þar eð búið var að slá sljetturnar hjer
i túninu, þegar vjelarnar komu hingað, gat
jeg ekki reynt sláttuvjelina þar; get jeg
þvf ekki af reynslu beinlínis dæmt um,
hvernig hún muni gefast til að slá með
henni á túni; en hjer á engjunum sló jeg
með henni, bæði þar sem var harðlent og