Ísafold - 25.03.1896, Qupperneq 1

Kemurútýmisteinusmni eða
tvisv.iviku. Verð árg.(90arka
minnst)4kr.,erlendis5kr. eða
l1/* doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn(skrifieg)bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.oktober.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
XXIII. árg.
Rsykjavik, miðvikudagints 25 marz 1896
17. blað.
Stjórnarskrámálið í ^Eimreiðinni”.
I.
Ritstjóri Eimreiðarinnar, Dr. Valt. Guð-
mundsson alþing-ismaðar. hjelt síðastliðið
haust fyrirlestur i Lögfræðisfjelaginu í Höfn
um landsrjettindi íslands og stjórnarbardttu.
Hafði 8tjórn fjelagsins boðið að hlýða á
fyrirlesturinn: ráðherra íslands og öllum
embættismönnum í hinni íslenzku stjórnar-
deild, öllum lögfræðisprófessorum háskólans,
nokkrum ríkisþingsmönnum, öllum íslenzk-
um námsmönnum, eldri og yngri, og enn
fremur ýmsum merkum og þjóðkunnum
mönnum öðrum. Ráðherra íslands hafði
lofuð að koma, en var lasinn, svo það fórst
fyrir. Þar á móti kom forstjóri íslenzku
stjórnardeildarinnar A. Dybdal og tók þátt
í umræðum á eptir fyrirlestrinum. I þeim
umræðum tók og þótt hæstarjettarmála-
færslumaður Octavius Hansen\ »talaði hann
fremur hörðum orðum í garð stjórnarinnar
og var gerður mikill rómur að«. Annars
heflr ekkert frjetzt greinilega, hverju ræðu-
mennirnir hjeldu fram, að frummælanda
undanteknum — með þvi að »ræðurnar
voru haldnar innan vjebanda, sem fregn-
ritum er ekki heimilt að brjóta leyflslaust«.
En þingmaðurinn hefur nú prentað fyrir-
lestur sinn 1 »Eimreiðinni«.
Enda þótt vjer getum ekki að öllu fall-
izt á skoðanir þingmannsins, er fuil ástæða
til að kunna honum þakkir fyrir fyrirlest-
ur sinn, sem er skipulegur og myndarlega
af hendi leystur. Það getur ekki annað
en styrkt vorn málstað, að mennta- og stjórn-
málamönnum Danmerkur sje gerður kost-
ur á að kynnast honum ogkröfum vorum.
íslenskir áhugamenn í Danmörk ættu helzt
aldrei að sitja sig úr færi með að halda
stjórnarbótarkröfum vorum fram við Dani.
Að sönnu er ekkert í þessum fyrirlestri>
sem þeim sje ekki kunnugt, er vel hafa
kynnt sjer sögu stjórnarbaráttu vorrar.
Samt sem áður teljum vjer ekki því rúmi
illa varið, sem notað er til að skýra les-
endum vorum frá þræðinum i honum.
Eptir að hafa gjört grein fyrir ákvæðum
stöðulaganna, snýr fyrirlesarinn sjer að því
að rökstyðja það, að grundvallarlög Dana
gildi ekki á íslandi, sem stjórnin eða ís-
lenzka ráðaneytið þó virðist ætla. Þau
hafi aldrei verið auglýst á íslandi, en sam-
kvæmt gildandi lögum áður en grundvall-
arlögin komu út hafi engin dönsk lög get-
að náð gildi þar, nema þau væru auglýst
á ákveðinn hátt í landinu sjálfu. Stjórnín
hafi líka á þjóðfundinum gert ráðstafanir
til þess að færa svo út gildi grundvallar-
laganna, að það næði einnig til íslands, og
með því sýnt, að hún hafi eigi talið þau
gilda hjor, en svo hafi fundinum verið slit-
ið, að ekki hafi komizt á samkomulag um
það mál. Næstu 20 árin hafi stjórnin gert
margar árangurslausar tilraunir til þess að
koma sjer saman við alþingi um stjórnar-
skipun landsins, unz staða þess í ríkinu
loks var ákveðin með stöðulögunum 2. jan.
1871. Allar þessar tilraunir til að koma
nýrri skipan á stjórnarfyrirkomulag íslands
sýni, að það hafi verið almennt viðurkennt
að gildi grundvallarlaganna næði ekki til
íslands; í stöðulögunum sje ekki heldur
nein yfirlýaing um, að grundvallarlögin
skuli framvegis gilda hjer, enda megi sjá
af því hvernig löggjöf íslands fór fram
næstu *rin á eptir, að þau hafl ekki verið
taiin giida hjer eptir að stöðulögin komu
út.
Auk þess ber og fyrirles&iinn fyrir sig
skoðun tveggja hinna heiztu lögfræðispró-
fessóra háskólans, Deuntzers og Matzens,
er báðir haidi því fram, að grundvallarlög-
in hafi aldrei öðlazt gildi á íslandi.
Svo koma stöðulögin. Með þeim hefði
að sönnu verið rofið ioforð, er gefið hefði
verið með konungsbrjefi 23. sept. 1848, þess
efnis. að íslendingar skyldu fá kost á að
láta uppi álit sitt á þingi um stöðu lands-
ins i ríkinu áður en hún yrði ákveðin, því
að þeim hafi verið neytt upp á íslendinga
með valdboði, að alþingi fornspurðu. Þess
vegna hafi og næsta alþing sem haldið var
eptir að þau komu út, mótmælt þeim, og
enn sjeu þeir til á íslandi, sem neiti gildi
þeirra að því er ísland snertir, telji þau
að eins gildandi fyrir Danmörku, en ekki
ísland. En á þá skoðun feilst fyrirlesar.
inn ekki; fyrst og fremst vegna þess, að
þýðingaimestu ákvæði þeirra greina, er
ræða um stöðu Íslandsí rikinu, sjeu tekin
upp í stjórnarskrá íslands, og í öðru lagi
vegna þess, að þau hafi verið auglýst bjer
á venjulegan hátt og á þeim tíma hafi það
verið nægilegt til þess að dönsk lög öðl-
uðust hjer gildi, þegar það var gert ept-
ir skipan konungs. Að hinu leytinu hafi
alþirgi baft fulla ástæðu til að mótmæla
lögunum. Það hefði átt fulla heimting á,
að frumvarpið hefði verið lagt fyrir það
áður en það var gjört aðlögum, endahafl
komið fram ísjárverðar kenningar um
sjálfstæði íslands, kenningar, sem byggðar
hafi verið á þeirri óregluiegu aðferð, sem
beitt var við samning iaganna — þess
efnis, að úr því að stöðulögin sjeu gefin
af hinu danska löggjafarvaldi, án þess að
alþingi ætti þar nokkurn hlut í, þá geti
líka sama löggjafarvaidið, án hlutdeildar
alþingis, breytt þessum lögum og numið
þau úr gildi.
Rjettmæti þessarar kenningar muni ís-
iendingar aldrei viðurkenna. Því að
stöðulögin hafi ekki getað haft neina bind-
andi þýðingu fyrir ísland að því leyti,
sem þau eru samþykkt af rikisþinginu, af
þeirri ástæðu, að rikisþingið hafði þá alls
engan rjett haft til að gefa lög fyrir ísland,
að frá skilinni hlutdeild þess í fjármálun-
um, heldur hafi það fyrst með stöðulög-
unum öðlazt þann rjett. Þangað til þau
lög öðluðust' gildi hjer á landi, hafi allt
löggjafarvald íslands verið óskert í hönd-
um konungs. En með þeim varð sú breyt-
ing á, að nokkur hluti þess valds var
fenginn í hendur hinu almenna löggjafar-
valdi ríkisins. Almenn málefni, er snertu
Island, skyldu framvegis liggja undir
konung og ríkisþingið í sameinirgu. En
í sjerstaklegum málefnum ísiands bjelt
konungurinn allt fram að árinu 1874, er
stjórnarskráin öðlaðist gildi ótdkmörkuðu
löggjafarvaldi. Að stöðuiögin voru rædd
og samþykkt á rikisþinginu, kom til af
því, að þau áttu að giida fyrir tvö lög-
gjafarsvið, hið danska og íslenzka. Að
því leyti, sem þau gilda á danska lög-
gjafarsviðinu, voru þau gefin af ríkisþing-
inu og konungi i sameiningu, en að því
leyti, sem þau gilda á hinu ísienzka lög-
gjafarsviði, voru þau gefin af konungi ein-
um, og að eins sem slík hafa þau gildi á
íslandi. Með því að nú bæði danska og
íslenzka löggjafarvaldið gaf þessi lög. get-
ur hvorugt þeirra eitt fyrir sigbreytt þeim,
heldur þarf til þess hlutdeild þeirra beggja.
Og með því að íslenzka löggiafarvaldið er
ekki framar óskert í höndum konungs,
heldur hefir bæði ríkisþing og alþingi
fengið hlutdeild í því, þá þarf samþykki
alira þessara þriggja iöggjafar-aðila, kon-
ungs, alþingis og ríkisþings, tii þess að
breyta þeim eða fella þau úr gildi.
Kenninguna um, að íslenzk löggjöf væri
ríkisþinginu ailsendis óviðkomandi, að
fjármálunum undanteknum, styður svo
þingmaðurinn með [mörgum yfirlýsingum
danskra ráðherra.
Þá snýr hann sjer að stjórnarskránni,
skýrir að nokkru muninn |á stjórnarfyrir-
komulaginu hjer og í Danmörku, segir frá
stjórnarbótarkröfum ' þjóðarinnar, Jeins og
þær hafa komið fram á þingi siðan 1881,
sem ætla jmá, að Iflestum lesendum *ísa-
foldar sjeu kunnar, og sýnir “rækilega, á
hve litlum rökum sje byggð svör stjórnar-
innar í konungl. auglýsingunni 2. nóv. 1885.
ísland verði ekki, eins og stjórnin haldi
fram, leyst úr öllu sambandi við ríkið með
því skipulagi, sem þingið fari fram á, þvi
að öll hin almennu málefni landsins iiggi
eptir sem áður undir hið almenna löggjaf-
arvald ríkisins, og engar breytingar verði
gerðar á stjórnarskránni nema með stað-
festirg konungs. — Þetta skipulag fari
ekki í bága við Mna gildandi stjórnar-
skipvn rtkisins, eins og stjórnin segi;
grundvallarlögin gildi ekki á íslandi, og
því geti skipun hinna sjerstöku^m&la ís-