Ísafold - 26.09.1896, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinnieða
tvisv.í viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis5kr.eða
l1/* doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrirfram).
ISAFOLD.
TJppsögn (skrifleg)bundinvið
áramót, ógild nema komin sje
til útget'anda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Austurstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 26. sept. 1896.
XXIII. árg.
Landskjélftar með eldgosum
eða á n þeirra.
Þeir sem vilja hafa þaS fyrir að kynna sjer
almennilega eldgosasögu landsins, munu ganga
Úr skugga um, að eldgos hafa aldrei fylgt
mjögmikilfenglegum eða skaðvænum landskjálft-
um.
Sjö af átján Heklugosum alls er ekki getið
um að neinir landskjálftar hafi fylg't, og það
þótt allmikið hafi aS gosunum kveðiS. Við hin
llerað vísu getiS um landskjálfta, en sjaldn-
ast nema mjög litla, og aldrei löngu á undan
— aldrei lengra á undan en samdægurs sem
gosið hófst. Þeir hafa verið samfara gosun-
um, gert vart við sig öðru hvoru meðan á
þeim stóð, en þau hafa opt haldiS áfram mán-
uðum saman, með hvíldum.
Meðal meiri háttar landskjálfta með Heklu-
gosi virðast hafa verið þeir, er fylgdu hinu
mikla gosi 1294. En þó varð tjónið af þeim
þá ekki meira en það, að »mörg hús hrundu«;
ekki getið um, aS nokkur heill hær hafi falliS.
Það er og í frásögur fært þá, að djúpar sprung-
ur hafi komið í jörðina á mörgum stöðum í
Fljótshlíð, á Rangárvöllum og hinum megin
Þjórsár. Það mundi ekki hafa þótt mjög sögu-
legt nú.
ViS næsta Heklugos, árið 1300, hrundi alls
einn bær af landskjálfta, Skarð eystra, rjett
við Heklu.
Um landskjálftana við næsta gos, 1341,
er sagt, aS þeir hafi verið svo miklir, að
gluggar í bæjum nötruðu eins og í stórviðri,
þótt logn væri, en ekki nefnt, að nokkur kofi
eSa veggspotti hafi fallið.
Þá er mikið gert úr landskjálftunum 1 Heklu-
gosi 1510, og komizt svo að orSi, að »menn
hjeldu aS húsin ætluðu aS hrynja«; má af því
marka, að ekki hefir orðið af þvi.
ÞaS er alls ein tvö skipti, sem getið er um
bæjahrun sama ár, sem Hekla gaus. Fyrra
skiptið var 1578. Þá gaus Hekla lítils háttar
1. nóvbr., »og gjörði landskjálfta, svo margir
bæirhrundu í Ölfusi; hús hristust hálfa stund,
og var það eptir allraheilagramessu« (Esp. V.
27). ÞaS er mesta bæjahruniS, sem getiS er
í sambandi við Heklugos, en virSist eptir til-
vitnuðum orðum (»eptir allraheil.messu«)að hafa
gerzt e p t i r gosið, má vera án nokkurs sam-
bands við það.
Hitt áriS var 1766. Þá kom eldur upp í
Heklu um vorið, 5. apríl, og sagt, að vart
hafi orðið við landskjálfta rjett á undan, en
svo væga, að engar skemmdir fylgdu. Gosin
hjeklu áfram fram á haust, meS tíðum land-
skjálftum, einkum er leið á sumar, og þá fyrst
<9. og 10. sept.) fjellu 4 bæir alls.
Síðustu gosunum tveimur, 1845 og 1878
(norður af Krakatindi) fylgdu nokkrir land-
skjálftar, en gerðu ekkert verulegt tjón, sízt
* Ö'rra skiptið, þótt gosin þau (1845) væru
með mestu Heklugosum siðan land bygðist.
ÞaS er því síSur en svo, eptir þessari reynslu,
aS miklar líkur sjeu nú fyrir Heklugosi. ÞaS
er þvert á móti.
Annað mesta eldfjall sunnanlands er, svo
sem kunnugt er, Katla (í Mýrdalsjökli). Hún
hefir gosið 10 sinnum, svo sögur fari af (síð-
ast 1860), en landskjálftar hvergi nærri sam-
fara öllum gosunum og aldrei öðru vísi en
rjett um það leyti sem gosin hófust eða á
meðan á þeim stóð, enda aldrei svo miklir, að
getið sje um verulegt húsahrun nje að borið
hafi á þeim til neinna muna nema rjett í
næstu bygðum.
Mörgum tugum skipta hins vegar þau ár í
sögu landsins, þar sem getiS er um landskjálfta>
en engin eldgos. Þeir hafa opt veriS vægir
og litlir um sig, en opt líka mjög skæðir og
víStækir, miklu skæðari og víStækari en þeir,
er fylgt hafa eldgosum.
Á fyrri öldum er þeim optast ógreinilega
lýst, stundum alls eigi nefnt, hvar þeir
hafa gengið, stundum að eins sagt, aS það
hafi verið »fyrir sunnan land«, þ. e. á suð-
urlandi; að þeir hafi verið miklir o. s. frv.
En að þeir hafi opt verið býsna skæðir, má
marka af því, að í 5 skipti af 7, sem talaS
er um mikla landskjálfta án eldgosa á rúmum
3 öldunum fyrstu eptir að kristni var lögtek-
in hjer, er getið um manntjón af þeim (11
menn, 19,11,6, »nokkur börn og gamalmenni«).
Ganga má að því vísu, að menn þessir hafi
látizt undir húsum, er hrunið hafa ofan á þá,
og að því hafi orðið mikiS bæjahrun í öllum
þeim landskjálftum, þótt ekki sje það tekiS
fram nema um suma þeirra. Þrívegis er getið
um eldgosalausa landskjálfta á 14. öld, er hús
hafi falliS eða bæir (1339: hús fjellu um Skeið,
Flóa og Holt; 1370: 12 bæir fjellu í Ölfusi; 1391:
14bæiríÖlfusi,Flóaog Grímsnesi fjellu að nokkru
leyti, en3 alveg —MiSengi,Búrfellog Laugardæl-
ir). ÁriS1546hrapaði Hjalli í Ölfusi ogalltHjalla-
hverfi í landskjálfta. Þá er síSar á sömu öld,
1581, getið um mikla landskjálfta á ltangár-
völlum og í Hvolhreppi. En á 17. öld eru
nefnd 9 landskjálftaár, og varS nokkurt bæja-
eSa húsahrun í 4 þeirra, — fáeinir bæir, opt-
ast í Ölfusi, Flóa eða á Skeiðum.
Loks eru á öldinni sem leið (18.) nefnd 6
landskjálftaár án eldgosa, öll með bæjahruni
eða húsa, nema ef vera skyldi eitt, 1749, þar
sem sagt er um Hjalla í Ölfusi, að hann hafi
sokkið 2 álnir í jörð niður, ásamt kirkjunni,
en hvorugt getið um að hrunið hafi. Stór-
mikið kvað þó ekki að tjóni af landskjálftum
á þeirri öld nema hið alræmda ár 1784, en
þó til nokkurra muna 1706, en ekki nema á
litlum bletti: 1 Ölfusi og Flóa utanverðum;
»hrundu 24 lögbýli um Ölfus og utanverSan
Flóa, og margar hjáleigur, mölbrotnuSu viðir
allir og veltust undirstöður veggja, svo aS
það varð efst, sem neðst var áður, kofar stóSu
helzt, en búshlutir spilltust, kýr og kvikfjen-
aSur drapst víða, en ekki sakaSi menn, nema
eina konu«(Esp.). Þáeráriöl734 getið um, að
nokkrir bæir hafi hrunið í .Flóa af landskjálft-
67. blaö.
um og 1752 skemmzt 12 bæir í Ölfusi og ein
kirkja fallið.
Af hinum alkunnu, mjög svo mikilfenglegu
landskjálftum 1784 er svo mikil saga, aS ekki
er rúm fyrir í þessari grein. En 5 árum síð-
ar, 1789, urSu enn skaðar af landskjálftum.
»Gjörði þá, hinn 10. dag júní, landskjálfta
mikla«, segir Jón Espólín, »svo aS hrundu hús
mjög um allt suð-austurland, og lágu menn
vlða í tjöldum, því að opt varð vart við þá
um sumariS; urðu þá sprungur í jörð víða, og
nýir hverir, og umbreyttist Þingvallahraun, og
vatnið, svo að sökk grundvöllur vatnsins að
norðan, og dýptist það þeim megin, og hljóp
á land, en alfaravegur forn varð undir vatni
sumstaðar; grynntist það og allt að sunnan;
hrundi mjög Almannagjá og klettar fleiri«,
Þetta, sem Esp. kallar »allt suð-austurland«,
hefir auðvitað veriö suðurlandsundirlendið og
næstu hjeruð, eins og vant er; og þar sem
hann segir, að hús hafi hrunið mjög, þá er
það sjálfsagt svo aS skilja, aS talsvert hafi
fallið af útihúsum eða einstökum bæjarhúsum,
en ekki heilir bæir.
Loks er 12—14 ár á þessari öld (19.) getið
um landskjálfta án eldgosa, suma mjög litla
að vísu, en suma mjög snarpa, svo sem eink-
um þá á Húsavík og þar í grend 1872.----------
Þetta stutta yfirlit sýnir mjög greinilega,
að það er að kenna ófróSleik í sögu landsins,
er þorri manna býst nú endilega viS eldgosum
samfara þessum miklu landskjálftum í sumar
eða eptir þá.
Mestu og víStækustu landskjálftarnir hafa
einmitt verið eldgosalausir, en landskjálftar
með eldgosum alloptast meinlitlir og sjaldnast
nema á litlu svæði, nærri eldsupptökunum.
ÞaS eru nokkur dæmi þess, að töluverðir land-
skjalftar hafi gengið jafnvel löngu eptir að eldur
var upp kominn, en þó áður en gosum var
hætt; en hins varla nokkurt dæmi, aS miklir
landskjálftar hafi gengið jafnvel vikum eða
mánuðurr saman áSur en eldgos hófust. Hafi
þeirra vart orðið áður, þá hefir það vanalega
verið samdægurs eða því sem næst.
Enn fræðir landskjálftasaga Islands oss um
þaS tvennt, að verulegu tjóni hafa landskjálft-
ar ekki valdiS annarsstaðar en á suðurlands-
undirlendinu, austur aS Markarfljóti, og þó að
strandlendinu þar fráskildu, einkum Landeyj-
um, — eða þá á litlum blettum í SuSur-Þingeyj-
arsýslu; og að mestu skaSakippirnir eru vanir
aS koma í upphafi hvers landskjálftatímabils;
þó að landskjálftarnir haldi áfram jafnvel
fram undir missiri eða þar um bil, sem stöku
sinnum hefir borið við, þá hafa þeir verið
mjög meinlitlir eptir fyrstu yfirferðina um hið
venjulega landskjálftasvæði, nýnefndan vestur-
hluta suSurlandsundirlendisins.
Þaö ætti sjerstaklega að vera íbúum höfuð-
staðarins mikil hughreysting, að hjer um slóðir,
sunnan HellisheiSar,er aldrei getiðum bæjahrun,
hvað þá heldur timburhúsa, sem þola margfalt á
við moldarbyggingar. Næstu eldstöövar við
Reykjavík eru Trölladyngjur (milli Grindavíkur
1