Ísafold - 07.11.1896, Blaðsíða 2

SIO
kona hans heldur undir eitrið, svo að hella
þarf úr henni; »þá kippiz hann svá hart
við, at jörS öll skelfr; þat kalli þér land-
skjálfta«. Indur segja feiknamikinn fíl bera
jörðina á baki sjor, og hristist hún þegar
hann akar sjer.
Svo er að sjá, sem allar hræringar í jörð-
unni í landskjálftum komi af hnykkjum eða
rykkjum í ýmsar áttir. Optast ganga þessir
hnykkir lárjett, en stundum beint upp á við, og
það með geysimiklu afli. Eptir landskjálftann í
Rio Bamba í Eouador 1797 fundust mörg lik
bæjarmanna hátt uppi í hlíSum upp frá bæn-
um. Þau höfðu kastazt mörg hundruð fet í
lopt upp.
Landskjálftinn er titringur í jörSunni.
Manni finnst hræringin líkust því, þegar ek-
ið er í fjaðralausum vagni eptir ósljettum
vegi með grjótstjett undir. Titringurinn í
jörSunni hagar sjer líkt og sveiflur í þöndum
streng; — með reglulegum millibilum, þar sem
titringurinn verður minnstur. Sjest þaS
greinilegast á rústum eptir mikla landskjálfta
og víStæka. Hræringin hefir verið mögnuS-
ust x miSjunni, en dregiS úr henni eptir því
sem lengra dró i'it þaðan og jafnvel kyrrt
með köflum á milli. Þessu hafði jafnvel
Humboldt veitt eptirtekt. Hann fullyrti meira
aS segja, aS það væri ekki einxxngis lárjetta
hreyfingin eptir jarðarfletinum, sem hagaði
sjer á þessa leið, heldur einnig hræringin upp
og ofan í jarðarskorpunni. Hann hafði sjeð
það í djúpum námum. Svipaða niöurskipt-
ingu á hræringunni í belti segja menn hægt
að rekja kringum stórar verksmiSjur, þar sem
riðamiklar vjelar eru í gangi. En hvaða hul-
inn máttur er það þá, er veldur þessum titr-
ingi á jarSarskorpunni, er vjer köllum land-
skjálfta?
Ýmisleg atvik beina huga vorum aS sprengi-
afli því, er allt í einu kviknar í vatnsgufu
meS miklum hita.
ÞaS er sem sje mikill skyldleiki meS land-
skjálftum og eldgosum; og eldgosunum veld-
ur vatnsgufa. ÞaS er vatnsgufan, sem hleyp-
ir hraunleSjunni upp, ekki meS því að hrinda
henni á undan sjer, heldur af því, að vatniS
er í gufulíki innan í hraunleSjunni, alveg
eins og kolsýran í kampavíni.
Eins og kolsýran kippir meS sjer víninu
upp í loptiS í froSulíki, undir eins og flaskan
er opnuS, eins hrífur vatnsgufan hraunleSj-
una með sjer upp í loptiS, undir eins og eld-
gígurinn opnast. ÞaS er sama þensluaflið í
vatnsgufunni, sem sprengir gufukatla.
Nú vitum vjer, að jarðarskorpan verðurþví
heitari, sem lengra dregur niður í hana; hit-
inn í námum og holum, sem boraðar eru með
jarSnafri niSur í jörðina, vex um 1 stig á
Celsius á hverjum 15 föðmum. Ætti eptir
því hitinn aS vera orSinn 2000 stig, þegar
komiS er 8 mílur niSur í jörSina; en enginn
steinn eða málmur, sem vjer þekkjum, er svo
harður, að hann standist þenna hita; hann
bráðnar eSa verSur jafnvel aS gufu. Sje
þetta rjett, þá er jarðarhnöttur vor raunar
ekki annaS en hnöttótt skurn, full af legi eða
gufu og henni logandi heitri — hjer um bil
eins og hnöttótt egg; þaS sem vjer köllum
fasta grund undir fótum vorum, er ekki
veigameira að tiltölu heldur en eggskurn.
Vatn er mjög áleitiS að komast niður í
jöxðina; þaS læsir sig jafnvel niður í fastar
klappir. Svo hart sem forngrýtið (granit)
er, finnast þó saggablettir innan um það
hvarvetna. En sje svo, að jarðhitinn aukist
æ því meir, sem lengra dregur inn eptir, er
vatnsrenslinu þar með markaSur bás; það
kernst ekki lengra en þangað að, er hitinn
breytir því jafnóðum í gufu. Þar fyrir inn-
an hlýtur jörðin að vera þur. Nú ber auS-
vitaS lítið á því, þó að lítil sytra af vatni
þorni upp eða breytist í gufu. En steypist
mikiS vatnsmegin allt í einu niður í vellandi
hita, svo að það breytist í gufu í einu vet-
fangi, má nærri geta, að af því geti komiS
hvellur, sem um munar.
Jörðin smákólnar meir og meir af því, aS
hitann, sem í henni felst, leggur frá henni
út í geiminn. Það gerist auSvitaS ekki á
skömmum tíma. Mannfólkið, sem jörðina
byggir, verður þessa alls ekki vart, að hún
sje að kólna; kæling þessi hefir engin áhrif á
það haft til þessa. En afleiðing kælingarinn-
ar er sú, að jörðin gengur saman hægt og
hægt. Fyrir það koma hrukkur á jarðar-
skurnina; hún sígur dálítið niður sumstaðar
og þrútnar aptur ofurlítið út á öSrum stöS-
um, en ofur-seint og hægt, þó svo, að jarð-
fræðingar tala um að land sje sumstaSar að
síga niður og sumstaöar að lyptast upp. ÞaS
er víSa svo seigt í jörðunni, að hún þolir þess-
ar hægu teygjur; en þó geta orðið svo mikil
brögð að þeim, aS hún megi ekki viS þeim,
enda sýnir það sig, að það er töluvert af
sprungum í hana hingað og þangað; það köll-
um vjer gjár og gljúfur.
Til þess að gera sjer þetta sem skiljanleg-
ast eða áþreifanlegast hafa fræðimenn látiS
sjer bugkvæmast það ráð, að taka strokleð-
urspjötlu og þenja vel, og láta drjúpa á hana
tylgi og storkna; sje þá linaS á þenslunni í
strokleðrinu, springur tylgislagið og leggst á
misvíxl, svo aS þaS verður allt saman hruf-
ótt, þótt áður væri alveg sljett, og eru hruf-
urnar ekki alveg ósvipaðar fjöllum og dölum
með gjám og gljúfrum. Ef rannsakaSar eru
gljxifur og gjárífjöllum, senx fyllzthafa annarleg-
um efnum, hittast þar opt innan um molar úr
hömrum, sem hrunið hafa niSur þangað lang-
ar leiðir.
Ef sprunga kemur í jarSarskurnina að inn-
an af kælingu hnattarins, og glufan nær alla
leið gegnum hið þurra lag, sem fyr var á
minnzt, og töluvert upp í vota lagið næryfir-
borði jarSarinnar, getur naumast hjá því far-
ið, að eitthvað hrynji þaðan niður í þurra
lagið, glóandi heita.
Þannig atvikast það, er sízt hafa menn
getaS skilið, aS mikiS vatnsmegn getur allt
í einu komizt svo langt niSur, að það
breytist allt einu í gufu. Þar með er um leiS
skýring fengin á hinum voðalegu sprenging-
um, sem vjer köllum landskjálfta. Hver land-
skjálftakippur er afleiðing þess, að votur klett-
ur eða skriSa hrapar niSur í glufu þá, er
opnazt hefir í jarSskurninni innanverðri. MeSan
glufa þessi helzt opin, getur verið að smá-
hrynja ofan í hana úr hinu vota jarðlagi fyrir
ofan. Stykkin, sem hrapa, eru misstór og
þaS líður mislangt á milli; og kemur það
mjög vel heim við það, hve landskjálftakipp-
irnir eru misharSir og hve mislangt líður á
milli þeirra. Hægt er og aS hugsa sjer, að
glufan lengist, sprungan færist út í endann,
annan eSa báða, og sömuleiðis að þverrifur
springi út frá henni; það kemur einnig mjög
vel heim við það, að landskjálftar færa sig á-
fram í beina stefnu, t. d. frá austri til vest-
urs, eða taka þá smástökk út þaðan á tvær
hendur eða ekki nema aðra. Enn er þess að
geta, að það er misjafnlega seigt eða stökkt
efni í jörSinni, og er skiljanlegt, að hættara
muni vera við landskjálftum, þar sem stökkt
er í jarðskurninni, heldur en hitt; þar eru
því landskjálftar tíðastir, á sama svæðinu hvaS
eptir annað, öld eptir öld; en á öSrum stöð-
um verSur þeirra varla nokkurn tíma vart.
Svo segir ítalskur jarðfræðingur, er staddur
var á eynni Zante í hinxxm miklu landskjálft-
um á Grikklandi voriS 1894, að dynkirnir
neSan jarðar á undan landskjálftakippunum
hafi veriS llkastir því, aS stór björg væri að
hrynja, og lentu loks þar sem rnjúkt væri
undir. ÞaS styrkir þessa kenningu.
Höfundurinn kallar þessa kenningu sína
ekki annað en sennilega ágizkun. Komi ein-
hver með sennilegri skýringu, tjáir hann sig
fxxsan að hallast að henni. En meðan eng-
inn treysti sjer til þess, telur hann þessa
kenningu sína líklegustu og beztu skýring-
una á kynjum þeim og stórmerkjum, er vjer
köllxim landsskjálfta.
liandskjálftasamskot. Þau voru orðin
um miðjan fyrra mánuð í Kaupmannahöfn
rúmlega 50,000 kr., eptir því sem skrifað var
þaSan með nýkomnu gufuskipi til Fischers-
verzlxxnar frá Englandi með kol.
Grána strönduð. KaupskipiS »Grána«,
kapt. Petersen, strandaði við SuSureyjar (LjóS-
hús) á útleiS hjeðan með íiskfarm 23. f. mán.
Mannbjörg varð, en skip og farmur talið frá.
»Grána« var elzta skip Gránufjelagsins; það
var stofnaS meS henni fyrir hjer um bilfjórð-
ung aldar.
Landsskipið »Vesta«, Sem fór hjeðan
23. f. m., kom til Leitli 28. um kvöldið.
Pjártökuskip frá þeim Zöllner og Vídah'n
kom á Akranes 4. þ. m. aS sækja þær 7 þús-
undir fjár, sem þar hefir geymt verið nú í
3—4 vikur meS ærnum kostnaði og sjálfsagt
orðið mikið hrakið. SkipiS fór frá Newcastle
29. f. m. um kveldiS. Búizt við aS það þyrfti
2—3 daga til að ferma sig á Akranesi. Far-
þegi meS skipi þessu hingað til lands var
Sveinbjörn búfræðingur Olafsson frá Hjálm-
holti, sem siglt hafSi í haust með Thordahl.
Af Thordahl og hans framkvæmdum frjett-
ist með þessxx skipi þaS, sem hjer segir.
Skip hans, Quiraing, sem hingaS var von
síðast í september áleiðis til Borðeyrar, hafði
lagt af stað frá Glasgow hingað 1. okt., komst
langt á leið hingað til lands, hrepti norSan-
storminn mikla, braut af sjer skjólborSið m.
fl. og sneri viS það aptur eptir 3 sólarhringa;
komst til Stornoway 6. okt., lá þar rúma viku
til viðgerðar og hjelt síðan til Glasgow aptxxr,
í stað þess aS halda áfram ferðinni hingað.
ÞaS var eigandi skipsins, sem því rjeð; hann
var sjálfur á því í þessu ferðalagi. Er mælt,
að hann hafi ekki verið búinn að fá leiguna
fyrir skipið fyrir ferðina á undan og ekki
viljaS eiga á hættu að fá ekkert fyrir þessa
ferð heldur. Herxa Sveinbjörn Ólafsson var
meS skipinu 1 þessum hrakningi þess, en
Thordahl ekki. Hann kvaddi þá því í Glas-
gow, þegar skipið lagði á staS þaðan 1. okt.
og ljezt ætla til Lundxina, en síðan aS vörmu
spori hingaS með skipi frá Leith, »Diamond«,
er hann þóttist hafa leigt til aS fara hingað
til Reykjavíkur tvær ferðir eptir fje á fæti,
4000 í hvorri ferð, og ætlaði rneð þaS allt til
Frakklands; ljezt eiga víst að geta selt það
þar eða hafa þegar samið um söluna. En
ekkert hefir á þessu neinu bólaS, og ekkert til
Thordals spurzt, síðan hann fór frá Glasgow,