Ísafold - 16.01.1897, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinnieða
tvisv.íviku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr.,erlendis5kr.eba
lVídóll.; borgistt'yrir miðjan
júlí (erlendis í'yrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn (skriíleg)bnndin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda f'yrir 1. október.
Afgréiðslústofá blaðsins er i
Austurstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 16. jan 1897.
3 blað.
XXIV. árg. |!
Steinolíu-gangvjel ísafoldarprent-
smiðju og ný hraðpressa.
Það er n/jung í íslenzkum iönaði, að aðal-
hraðpressu ísafoldarprentsmiðju er nii snúiS
með nokkurs konar gufu-afli í stað handafls.
Það er dálítil steinolíuvjel, er keypt var í
vetur frá Englandi, um lcið og fengin var
þaðan ný hraðpressa, nálægt því helmingi
stærri en sú, sem áður var notuö, og þó var
stærsta pressan lijer á landi. Þurfti svo mik-
ið afl til að snúa þessarri nyju pressu, að
handafl hefði sjmilega orðið of kostnaðarsamt
og seinvirkt, 2 efldir karlmenn nauðsynlegir
til þess, í stað 1 manns áður, og var því á-
ríðandi að hafa einhverja aðra aðferð til þess.
Enda er alkunnugt, að smá-gangvjelar með
gufuafli í ýmsu líki hafa verið notaðar til
slíkra hluta í margt ár erlendis, um mestall-
an hinn menntaða heim. Fyrirstaðan hjer er
lielzt kunnáttuleysið, sem í öðrum vérklegum
framförum, miklu fremur lieldur en fjárskort-
ur, þó að slík áhöld sjeu auðvitað nokkuð
dýr.
Aflið í þessarri hreyfivjel framleiðist á svip-
aðan hátt og í hinum alkunnu, stóru gufu-
vjelum í gufuskipum, eimreiðum o. fl. Mun-
urinn er sá helzt, að í þeim er það ákaflega
samanþrýst vatnsgufa, sem veldur hreyfing-
anni, en í þessarri vjel veldur hreyfingunni
þensluafl lopttegundar, er framleiðist þegar
er látið kvikna í steinolíudupti innan í lok-
uðu járnhyllci, sem hleypt er inu í andrúms-
lopti um ofurlitla pípu og þá brennur mjög
snögglega, eins og sprengitundur. Vjelin
breytir sjálf steinolíunni í dupt. Lopttegund-
inni er hleypt jafnharðan inn í afarsterkan
jarnhol eða strokk, sem liggur á hliðinni, en
■ í honum leikur gangvjelarbulla, sem hún
þrýstir á og knýr til að ganga fram og
aptur með ærnum hraða. En frá gangvjel-
arbullu þessari liggur sveif að hjóli og snýr
því með feiknahraða; en með því að láta
leðurreimar leika bæði utan um það hjól
og einnig um hjól það, er hraðpressunni snýr
(eða hverri annarri vjel, sem snúa þarf eða
lata ganga), færist snúningshreyfingin þangað.
Það er mikill kostur á vjelum þessum, að
þær eru mjög óneyzlufrekar og fljótar til
vinnu. Ekki þarf að loga á þeim ncma */4
stundar, áður en þær taka til vinnu með
fullu afli, þar sexn undir vatnsgnfuvjelum
þarf að kynda áður um 2 kl.stundir. Til að
stöðva þær þarf ekki nema að slökkva á
lampa þeim, er þar er hafður í stað oldstóar-
rnnar á vatnsgufuvjelum; þó að vjelin vinni
allan daginu, þarf ekki að líta eptir henni
nema stöku sinnurn. Auk þess er hxin nxiklu
hættuminni, allsendis óhætt við sprengingu
(explosion). Ekki er eldsneytið kostnaðarmeira
en það, að vjel, sem hefir 10—12 manna afl,
eyðir að eins 1 potti af steinolíu á klukku-
stundinni.
Snúningshraði sjálfrar steinolíxivjeiariiinar
er ávallt samur og jafn hjer um bil; en á
vjelum þeim, er hún snýr, má tempra gang-
inn eptir vild, með stalllijólum á báðum vjel-
unum.
Steinolíu-vjel þessi, sem hjer um ræðir,
hefir 1 hests afl, sem kallað ei', sama sem
8—10 manna, og ætti því hægt með að snúa
4 hraðpressum jafnstórum ög þessi er, sem
hxxn snýr nú, en að sama skapi fleiri vjelum,
sem þær eru minni og ljettari, t. d. saumavjel-
um, rennibekkjum, vatnsdælum o. s. frv.
Það er býsna-mikill munur á því, hvað
gexigur undan slíkum áhöldum, sem þessi éru,
steinohu-vjeliu og hraðpressau, eða manushend-
inni, er handpressxxnum snýr, sem tíðkxiðust
hjer á landi eingöngu þangað til nxi fyrir nær
20 árum, ér ísafoldarprentsmiðja aflaði sjer
hinnar fyrstxx hraðpressu hjer á landi.
Það þótti þá allgóður gangur í handpressu,
ef hún prentaði 250 eintök á kl.-stundunni, en
með þessari nýju hraðpressu er hæfilegur hi-aði
1000—1200, og má hafa hann 1600. Stein-
olíuvjelin gæti raunar snúið henni með miklxi
meiri hraða; en þá nnxndi hvorki nokkxir
mannshönd hafa nægan flýti til að leggjafyr-
ir hana pappírsarkirnar, sem hún á að prenta
(»leggja í«), enda mundi svo hraður gangur
valda heldur mikilli áreynslxx á vjelinni og
sliti. En sá er munurinn á handaflinu og
vjelaraflinu, að ekki gera 2 efldir karlmenn
meira til langframa en að snúa xxndir 600
eintökum eða örkxim á kl.-stundinni. Þar að
auki má hafa arkirnar, sem prentaðar eru,
miklxx stærri, þegar aflið er nóg. Þessi hrað-
pressa prentar arkir, sem 16 blaðsíður af Ar-
bók Fornleifafjelagsins kæmxxst á öðrum meg-
in, en handpressum fullþxxngar 8 bls. arkir í
sama broti.
Á handpressum lagði prentarinn örkina í
pressuna, prentaði hana og tók hana úr press-
unni aptur, en annar maður bar svertxxna á
letrið; hann var kallaður »bxxllari«. Hrað-
pressur flestar vinna þetta allt sjálfar, nema
að leggja örkina í; það verður maðxxr að gera,
nema á hinum stórkostlegu og afardýrxx hverfi-
hraðpressum, sem stórhlöðin eru prentuð í er-
lendis; þær leggja sjálfar í sig pappírinn í
mörg hxxndruð álna lengjum, er þær skera
einnig' sjálfar í sxxndur örk fyrir örlc, brjóta
síðan arkirnar jafnharðan prentaðar og skila
þeim frá sjer, töldxxm í bunkum. — Þessi
hraðpressa nýja (ísafoldarprentsm.) sker og
sjálf sundxxr pappírinn, þegar prentaðar erxx
tvöfaldar arkir í einu, sem vanalegt er, telxxr
sjálf það sem hún prentar og leggur það frá
sjer. Það er með öðrum orðum, að úr því að
bxiið er að koma henni á stað í hvert sinni,
við hvert xipplag, þarf engin mannshönd
nærri henni að koma, nema sá, sem leggur í
hana arkirnar — kvennmaður eða unglingur.
Allt annað gerir hún sjálf.
Báðar eru vjelarnar, hraðpressan og hreyfi-
vjelin, hinar vönduðustu, frá orðlögðum verk-
smiðjum á Englandi fvrir vandaða smíð og á-
reiðanlega, smíðaðar háðar í haust beint eptir
pöntun, með nýjasta sniði og fullkomnasta á
slíkxxm vjelum; enda veitir ekki af því hing-
að, þar sem lítil tök eru á að fá gert við
nokkurn skapaðan hlxit, sem að kveður, er
verður að jafn-vandasömum áhöldum, auk þess
sem vinnan, er þau leysa af hendi, á að geta
orðið því vaxidaðri, sem þau eru betri.
Það er yfirprentari Sigmundur Guðmunds
son, sem á heiðurinn fyrir að hafa komið þess-
arri umbót á, að því er kunnáttuna snertir,
bæði við pöntun vinnuvjelanna og hið mikla
vandaverk að koma þeim saman svo vel og
rjett, sem vera þarf, til þess að allt standi
heima og að þrer vinni svo vel, sem frekast
verður á kosið. Er slíkt ekki á nokkurs hjer-
lends manns færi nema hans.
Rjett hagnýting kosningar-
rjettarins.
Meðal svo nefndra stjórnfrelsisrjettinda hins
menntaða, heims er kosningarrjetturinn, hinn
almenni kosningarrjettur, einna mikilsverðastur.
Hann er þeirra viðtækastur, og hann er und
irstaða annarra sjálfsforræðisrjettinda.
En það er ekki vandalaust að neyta hans
óaðfinnanlega, svo hyggilega og samvizkusam-
lega, sem þörfin kallar eptir í hvert skipti
og bezt gegnir frá almennu sjónarmiði.
Ýmist skortir kjósendur á stundum næga
þekkingu til þess eða þá nógu hreinan og
einlægan vilja. Stundum brestur hvorttveggja.
Opt getur svo á staðið, að þekkingarskort-
urinn sje eðlilegur og jafnvel óviðráðanlegur.
En hitt ber ósjaldan við, að hann er ekki
annað en sjálfskaparvíti, og þó einkum að
kenna sjónhverfingum óhlutvandra leiðtoga,
sem er einn kostur uauðugur, ef þeir vilja ná
einhverjum völdum eða koma sínum vilja
fram að öðrx^ leyti, að hafa til þess atkvæða-
fylgi almennings, með því að þá skortir tæki-
færi til að beita ofríki, en mega þá til í því
skini að blekkja lýðinn og villa houum sjónir
eptir megni; án þess treysta þeir sjer ekki til
að fá hann afvegaleiddan frá því sem rjett er
og hetur fer, — ekki hjer á landi að minnsta
kosti; þar sem spilling er meiri, ltynoka slíkir
menn sjer ekki við að beita mútum blygðun-
arlausb, eins og alkunnugt er. Rómalýð var
mxitað með »hraxxði og sjónleikjum«. Nxi er
mönnxim mútað beint með peningum.
Ekki mun örgrannt um, að við prestskosn-
ingar t. d. hjer á landi hafi verið beitt eða
reynt að beita nokkurs konar mútum, heit-
yrðum um hin og þessi hlnnnindi og íviln-
anir, eða að otað hafi verið að kjósend-
um einhverri veraldlegri hagsmunavon, kenni-
mannlegu embætti óskyldri eða ósamhoðinni.
En vanalega lúta afskipti misendis-lýðskrum-
ara og villuleiðtoga að því, að villa mönnum
sjónir, koma þeim til að hepta kjörfrelsi sitt
með því að binda sig fyrir fram, æsa þá til
að beita kosningarrjettinum í allt öðru skini
en almenningi horfir til heilla.
Til þess að uppræta þess kyns illgresi úr