Ísafold - 03.07.1897, Blaðsíða 2

182
[>á var hvorki tilætluð nje gjörð nein breyting
í þessu efni, eins og ljóslega kemur fram í
umræðunum um lögin frá 1871 í ríkisþinginu-
Að það er eigi tekið fram í lögunum, að ráð-
gjafinn fyrir Islandi skuli eiga sæti í ríkis-
ráðinu, kemur til af því einu, að það þótti
óþarft að taka upp í lögin bein ákvæði um
það, því að það liggur samkvæmt grundvall-
arlögunum beint í hugmyndinni ráðgjafi, að
hann skuli eiga sæti í ríkisráðinu og bera upp
í því öll þau lög, er heyra undir verkahring
hans, og allar þyðingarmiklar stjórnarathafn-
ir. Því er það, að, úr því æðsta stjórn ís-
lenzkra málefna í Kaupmannahöfn, sú er um
er rætt í lögunum frá 1871, samkvæmt þeim
greinum í lögunum frá 1874, er landshöfðingi
tilfærir, er falin á hendi íslenzkum ráðgjafa,
þá er staða hans að sjálfsögðu að því leyti
hin sama, sem annara ráðgjafa ríkisins, og Is-
land hefir eins fyrir því löggjöf og stjórn út af
fyrir sig, svo sem því ber í hinum sjerstak-
legu málefnum landsins, þótt stjórnarstörf
þau, sem ráðgjafanum í þessum efnum er trú-
að fyrir, verði að framkvæmast eptir sömu
reglum og samráði, eins og stjórnarstörf hinna
annara ráðgjafa konungs.
Það þarf varla að færa rök að því, að ráða-
neytið eigi muni geta ráðið til slíkrar breyt-
ingar á hinum gildandi ákvæðum, er hefði
það í för með sjer, að hin sjerstöku löggjaf-
armálefni og stjórnarmálefni íslands yrðu eigi
eptirleiðis lögð undir atkvæði ríkisráðsins eða
borin upp 1 því, heldur borin upp fyrir kon-
ungi af ráðgjafa Isiands einum, svo að hann
hefði sömu stöðu, að því er þessi mál snertir,
sem allir ráðgjafarnir til samans í ríkisráðinu,
að því er til annar mála kemur. Það hefir
opt verið tekið fram í hinum langvinnu um-
ræðum um hið íslenzka stjórnarskármál, að
væri sett á stofn slíkt stjórnarvald, sem áður
er óþekkt, og kalla mætti sjerstakt íslenzkt
ríkisráð, jafnrjetthátt og óháð ríkisráði ríkis-
ins, sem fyrir er skipað um í grundvallarlög-
unum, þá væri ísland þar með leyst úr ríkis-
sambandinu, en það væri jafn-skaðlegt bæði
fyrir ísland og ríkið í heild sinni, eins og það
væri og ósamræmilegt hinni gildandi stjórnar-
skipun ríkisins og hinni stjórnlegu stöðu ís-
lands sem ófráskiljanlegs hluta Danaveldis.
En með því að þetta er þannig, þá þarf
engra frekari sannana við til að sýna fram á
það, að eigi getur komið t.il mála að flytja til
íslands frá aðsetri stjórnarinnar og úr aðset-
urstað konungs ráðgjafa þann, er trúað væri
fyrir æðstu stjórn hinna sjerstöku málefna Is-
lands, og ábyrgð þeirra mála því hlyti að
hvíla á honum. Eigi gæti það heldur komið
til tals að skipa sjerstakan íslenzkan dóm,
eins og þingsályktanirnar fara fram á, nema
ráðgjafi íslands hefði aðsetu þar í landi. Það
er því engi þörf á því að telja hjer hinar
mikilvægu ástæður, sem landshöfðingi einnig
hefir bent á, og annars mætti tilfæra gegn
því að setja staðlegan íslenzkan dóm í stað
hæstarjettar ríkisins til að dæma í málum
þeim, sem hjer er um ræða.
Þegar fallin er hin mikilvægasta ráðstafana
þeirra, er landshöfðingi hefir lagt til að gjörð-
ar væri til þess að láta að óskum alþingis að
nokkru leyti, nefnilega sú ráðstöfun, að eigi
skuli leggja hin sjerstoku íslenzku lög og
stjórnarathafnir fyrir ríkisráðið og undir at-
kvæði þess, þá verður varla ráð fyrir því
gjört, að nokkur von 'sje til þess, að hinar
aðrar ráðstafanir, sem hann hefir mælt með,
yfir höfuð yrðu skoðaðar sem uppfylling á
kröfum þingsins, enda jafnvel óvíst að þær
þættu í rauninni nokkurs virði. Það virðist
auk heldur varla gjörandi ráð fyrir því að
einu sinni ráðstöfun, er að öllu samsvaraði
tillögum landshöfðingja, hefði þann árangur,
er hann gjörir sjer von um, að binda enda á
stjórnarbaráttuna, þegar þess er gætt, hve
miklum mun víðtækari eru kröfur þingsálykt-
ananna, er þó eru sprott.nar af löngun til
þess að gæta hófs. En hvað sem því líður,
þá er eptir atvikum eigi hin minnsta ástæða
til þess að vænta nokkurs slíks árangurs af
ráðstöfun, er gengi skemmra í þá átt að láta
að óskum alþingis«.
Samkvæmt þessu er þá boðskapur konungs,
sem landshöfðingi flutti alþingi við setningu
þess 1. þ. m.
En þrátt fyrir þetta skýlausa nei, vill svo
einkennilega til, að enn verður ekki sagt, að
öll kurl sjeu komin til grafar.
Nýtt frumvarp.
Nú leggur dr. Valtýr Guðmundsson fyrir
þingið frumvarp það til stjórnarskrárbreyting-
ar, sem prentað er á öðrum stað hjer í blað-
inu. Aðalatriði breytinganna er, eins og öll-
um verður ljóst, sem frumvarpið les, að skipa
skuli sjerstakan ráðgjafa fyrir ísland, er mæti
á alþingi og beri ábyrgð fyrir þvi á öllum
sínum stjórnarathöfnum. Það er reyndar ekki
tekið fram berum orðum, að hann eigi að vera
íslendingur, en það liggur í hlutarins eðli,
þar sem hann á að mæta á þinginu.
Það kann enn að vera talið leyndarmál, en
»opinbert« leyndarmál er það þá, sem ekki
virðist ástæða til að þegja yfir, að stjórnin er
fús á að ganga að þessum breytingum.
Hverjii eigum vjer að svara?
Þetta hefir þá sjálfstjórnarmáli voru þokað
áfram síðan á síðasta þingi — að vjer eigum
nú kost á að fá sjerstakan íslenzkan ráðgjafa,
sem mæti á alþingi og beri fyrir því ábyrgð
allra sinna stjórnarathafna.
Þetta hefir tillöguleiðin, samningaleiðin,
reynzt greiðari en hinn vegurinn, að hamra
fram vonleysu-frumvörp, vegurinn, sem öllum
mönnum hefði átt að vera sjáanlegt orðið, að
hvergi stefndi nema út í meiri og meiri ó-
göngur.
Vitanlega þykir flestum eða öllum tilslök-
unin lítil — miklu minni en vjer eigum heimt-
ing á. Það mun enn sem fyrr torvelt að
koma þeim skilningi inn í höfuðin á oss Is-
lendingum, að þar sem stjórnarskráin segir
berum orðum, að vjer eigum að hafa löggjöf
vora og landstjórn út af fyrir oss, þá þýði
það ákvæði það, að vjer eiguxn ekki að hafa
þetta út af fyrir oss, heldur sækja allar sam-
þykktir því viðvíkjandi til ríkisráðsins danska.
Og að hkindum verður ekki mikið auðveldara
að gera oss það skiljanlegt, að það liggi beinna
við fyrir oss að ná rjetti vorum í pólitiskum
efnum fyrir dönskum dómstóli heldur en inn-
lendum, þar sem búast má við, að ágreining-
urinn einmitt yrði aðallega milli stjórnar Dana
og alþingis íslendinga.
En hvað um það — það verður ekki með
rjettu móti því borið, að nú sje sjálfstjórn-
armáli voru að þoka áfram, og það til muna
— í fyrsta sinni síðan 1874. Að þessu sinni
fáum vjer ekki allt, sem vjer krefjumst, en
nokkuð af því fáum vjer, ef vjer viljum
þiggja Þaö-
Hvað vinnum vjer svo við að taka boðinu,
og hverju töpum vjer við það 1
Yjer vinnum fyrst og fremst það, að sam-
vinna kemst á milli þings og stjórnar —þessi
samvinna, sem oss hefir vantað svo afar-til-
finnanlega. Vjer fáum mál vor undirbúin
undir löggjöf á allt annan hátt en áður. Vjer
fáum rannsökuð skilyrðin og möguleikana fyr-
ir framförum landsins. Vjer fáum stjórn vora
til að bindast fyrir framfaramálum vorum.
Vjer sjáum fyrir endann á lagasynjana-reki-
stefnunni. Vjer þurfum ekki að verja svo og
svo miklu af tíma þingsins í bollaleggingar,
sem ekkert verður úr. Vjer eigum kost á, að
beita sannfæringarafli þings og þjóðar beint á
ráðgjafann án nokkurs milligöngumanns. Og
vjer eigum kost á að fá fyrir ráðgjafa íslenzk-
an mann, sem skilur málefni landsins, getur
orðið gagnkunnugur öllum vorum högum,
þörfum og hugsunarhætti, og hefir um ekk-
ert annað að hugsa en vinna að velgengni og
framförum þjóðar vorrar í öllum greinum.
Vjer höfum aldrei átt kost á neinu slíku
fyrr. Og ef þetta er einskisvert, þá hefir
líka allur þorrinn af aðfinningunum við stjórn
vora og kvörtununum út af stjórnarfyrirkomu-
lagi voru verið á engu byggður, verið mark-
laust hjal eða sandur og ryk í augu almenn-
ings. Því að það hefir einmitt alltaf lang-
mest verið undan því kvartað, að oss vanti
það sem hjer að framan er talið.
Vjer vinnum meira. Vjer vinnum það að
í geta losnað við ráðgjafa, sem reynist óhæfur
til samvinnu við þingið. Afstaða stjórnarinn-
ar við þingið yrði sem sje öll önnur eptir að
ráðgjafinn væri sjálfur farinn að semja við
það. Með því væri það óbeinlínis viðurkennt
að það væri skylda ha.ns að koma sjer saman
við það eða víkja ella. Og það er lítt hugs-
andi, að hann gæti haldið sjer í ráðherrasess-
inum með andvígu þingi, eins ’ og til hagar
vor á meðal. — Jafnframt ættum vjer kost
á, að halda hverjum ráðgjafa, sem oss líkaði
vel við, svo lengi sem honum entist aldur og
heilsa, án nokkurrar hliðsjónar á stjórnarskipt-
um í Danmörku.
Hvorugu þessu atriði eigum vjer að fagna
með því fyrirkomulagi, sem nú á sjer stað.
Vjer vinnum enn meira — talsmenn í rík-
isráðinu fyrir þeirri aðalkröfu vorri, að vor
sjerstöku mál losni þaðan með öllu. í því
efni gerir ekkert til, hver íslendingur kæmist
í ráðherrasessinn — af þeirri einföldu ástæðu,
að enginn íslendingur er til, sem ekki telur
það brot á stjórnarskrá vorri, að málum vor-
um skuli vera í ríkisráðinu haldið. Og yfir-
leitt aukast líkindin fyrir því, að öllum sjálf-
stjórnarkröfum vorum verði framgengt.
Hvern halla getum vjer svo við það beðið,
að þiggja boðið?
Allsendis engan. Vjer sleppum ekki minnstu
vitund af sjálfstjórnarkröfum vorum. Vjer
þiggjum það sem oss er boðið. En vjer á-
skiljum oss rjett til að ganga eptir því sem
eptir stendur, hvenær sem oss sýnist, hvenær
sem oss virðist nokkurt færi gefast að fá það.
Vjer höfum hjer að framan gert ráð fyrir