Ísafold - 31.07.1897, Blaðsíða 2

Ísafold - 31.07.1897, Blaðsíða 2
214 ymsum stöðum (bæjum), þar sem jafnvel ör- skammt er á milli, orsakast af því, hve mis- jöfn fyrirstaðan er fyrir landskjálftaöldunni eptir því, hvernig þar er háttað undir í jörðu að efni og gerð. Herra Þ. Th. gerir sjervon um, að hann muni geta, að fengnum öllum skýrslum, gert nokkurn veginn glöggva grein fyrir, hvernig af stenzt um landskjálfta þessa og ásigkomulag jarðvegarins eða jarðskorp- unnar á hverj u petti þessa svæðis. Herra Þ. Th. fannst mikið um landspjöil þau, er orðið höfðu einkum á Landi og Skeið- um, og nokkur á Rangárvöllum og í Holtum; ætlar að þau muni verða tilfinnanlegri og þeirra sjást lengur verulegar menjar, en menn ímynduðu sjer í fyrstu. Frá alþingi. Stjórnarskrárbreytingarnar voru ræddur á svo að segja tveim heilum fundum í neðri deild á miðvikudaginn. Nær því allar umræðurnar voru um 1. gr. nefnd- arírumvarpsins, ákvæðið um, að sjermál vor skuli ekki borin upp í ríkisráðinu, aðeins fáein orð sögð um hinar breytingarnar, og göngum vjer fram hjá þeim að mestu, Auk þess urðu og nokkrar umræður um dansk-íslenzku nefnd- ina, sem áður hefir verið minnzt á hjer í blaðinu. Guðl. Guðmundsson var'ð fyrstur til að ympra á mótbárum gegn nefndarfrumvarpinu, taldi ekki að sjálfsögðu óhjákvæmilegt að samþykkja 1. gr., með þvi að ákvæði hennar væri þegar í stjórnar- skránni; ekkert væri viðurkennt af vorri hálfu í þá átt að mál vjr ættu að ' erast upp í rikisráð- inu, þó að vjer beygðum oss fyrir ofbeldinu, en að hinu leytinu gætum vjer mótmælt skilningi og atferli stjórnarinnar í því efni á annan hátt en þann að setja þetta ákvæði inn. Valtý Guðmundssyni þótti ósamkvæmni í atferli meiri hluta nefndarinnar. Að öðru leytinu lýsti hann yfir því, að fyrir sjer vekti samkomulag við stjórn- ina; að hinu leytinu setti hann inn i frv. sitt á- kvæði, sem engin von væri nm að stjórnin gengi að. Þá væri nær að segja: »Þetta er nú okkar grundvöllur, hvað sem stjórninni liður; vilji hún ekki aðhyllast hann, þá viljum við enga samn- inga«. (Ben. Sv.: Af hverju veit þingm., að stjórnin gangi ekki að þessu?). Það veit jeg af brjefi ráðgjafans til landshöfðingja og yfirlýsing stjórnarfulltrúans hjer i deildinni. — Framsögum. sagði við 1. umræðu, að þetta væri eini vegurinn til þess að fá útkljáða deiluna um sjermál vor og rikisráðið. En þetta er enginn vegur til þess, því að synji stjórnin frv. staðfestingar, sem hún vit- anlega gerir, ef þetta ákvæði er sett inn, þá er veginum lokað. Arangurinn verður fremur sá, ef vjer förum að gera þessa breytingu, að svo verð- ur litið á, sem vjer sjálfir viðurkennum, að laga- ákvæðin, sem vjer höfum byggt kröfur vorar á, sjeu ekki nógu skýr. — Það eru til aðrir vegir til þess að útkljá málið. Einn er sá, að höfða mál gegn ráðgjafanum; það ætti ekki að vera nein sjerleg hætta, þar sem vjer erum svo sann- færðir um, að vjer höfum lögin á vora hlið. Annar er sá, að heimta stöðugt, á hverju þingi, með þingsályktunum og ávörpum, að sjermál vor verði tekin út úr rikisráðinu. Mönnum mun þykja sá vegur seinfær. En er hann seinfærari en sá vegur, að heimta þetta með stjórnarskrárbreyt- ingum? Á stjórnin nokkuð örðugra með að neita um þær? Nei. Mnnurinn er eingöngu sá, að með því að tengja þessa kröfu við síjórnarskrár- breytingarnar, girðum vjer fyrir það, að vjer fá- um þær miklu umbætur á stjórnarskránni, sem vjer annars getum fengið. Þriðji vegurinn til að losa sjermál vor út úr rikisráðinu er sá, að fá sjerstakan íslenzkan ráðgjafa. Eptir núverandi tizku á hann að sitja i rikisráðinu og greiða þar atkvæði um dönsk mál. Svo gæti farið, að það kæmi sjer illa fyrir Dani og að einmitt þeir yrðu til þess að hjáipa okkur til að ná honum þaðan. — Eörnm vjer nú að draga úr kröfunum, en ger- um það ekki svo, að samkomulag náist, þá vsikj- nm vjer málstað vorn og berum ekkert úr býtum. Komist ekki á samningar, er enginn annar vegur fyrir hendi en að halda hinum fyllstu kröfum fram. En er það efnilegt að leggja út í aðra eins baráttu og að undanförnu!1 Nefndin hefur mótmælalaust tekið samkomulagsveginum. Hvers vegna þá ekki haga sjer svo, að upp úr þeirri ráðabreytni verði samkomulag? Nú fór um stund fram nokkurs konar milli- leikur. Dansk-islenzka nefndin varð umræðuefnið. Það var Jón Jónsson (frá Múla), sem sveigði talið í þá átt. Hann kvaðst greiða atkvæði móti frum- varpinu, hvort sem ákvæðið um ríkisráðið yrði fellt burt eða látið standa. Skilur ekki, hvað fyrir meiri hluta nefndarinnar vakir, þar sem hann þykist vilja samkomulag, en gerir það að kappsmáli, að þetta ákvæði haldist, enda þótt menn viti, að stjórnin gangi ekki að þvi. Hefur enga ástæðu heyrt fyrir því færða að slaka svona mikið til, en halda jafnframt í slíkt ágreiningsatriði. Að hinuleytinu þykir konum frv. orðið svo rýrt, ef þetta ákvæði sje fellt burt, að með engu móti sje að því gangandi. Sögur hafi um það borizt, að stjórnin hafi í vetur haft i hyggju að láta nefnd manna, er saman stæði af dönskum mönnnm og ís- lenzkum, ræða ágreiningsmálin og leggur að end- ingu þessar spurningar fyrir landshöfðingja: 1. Er það satt, að vakað hafi fyrir stjórninni að bjóða þessa nefnd? 2. Hvernig átti henni að verða háttað? 3. Hvað varð henni að falli, og er það satt að það hafi verið undirtektir þingm. Vestmanney- inga (V. G.)? 4. Hverjar likur eru til þess, að hún kunni enn að vera fáanleg? Landshöfðingi kvað umræðuna um þessa nefnd hafa farið fram innan luktra dyra, og því væri ekki við því að búast, að hann gæti gefið full svör. Að sumu leyti muni og þm. Vestm.eyinga kunnugra um málið en sjer, og hann geti þá leið- rjett það sem kunni að verða miður nákvæmt i frásögunni. Þykist geta sagt með vissu, að kom- ið hafi til umræðu, að skipuð yrði nefnd manna til að gera uppástungur um samkomulagsatriðin, og tilætlunin hafi verið sú, að nefndarmenn yrðu skipaðir af konungi. Ekki sje sjer ljóst, hve langt málið hafi komizt, en nokkur vafi hafi á þvi þótt, að alþingi mundi sinna málinu. Þingm. Vestm.eyinga muni hafa haft umboð stjórnarinnar til að leita hófanna hjá þingmönnum. 0g það, að stjórnin hvarf frá þessu ráði, muni hafa stafað af þvi, að hún hafi ekki haft traust á því, að þetta mundi vera að viljá þingsins, og einkum ráðið það af svörunum, sem þingmenn hafi sent V. Gr. Ovíst sje, hvort stjórnin vilji nú sinna slíkri beiðni frá þinginu, því að siðan hafi komið nýtt ráða- neyti. Skilst þó, sem mestir örðugleikarnir sjeu i því fólgnir, hver ætti að standast kostnaðinn af nefndinni, og geti verið, að núverandi ráðaneyti vilji ekki fara þess á leit við ríkisþingið. Það hefði því mikla þýðingu, ef alþingi byðist til að borga sinum fulltrúum úr landssjóði, ef það ann- ars hallist að þessari aðferð. Valt. Guðmundsson: Mjer kemur það á óvart, að þetta mál skuli koma fram hjer, þar sem fyr- irspurnirnar til þingmanna voru launungarmál, og einhver hlýtur þvi að hafa brotið gegn því, sem honum var trúað fyrir. En fyrst málinu hefði verið hreyft, taldi hann rjett að skýra það. Upp- ástungan var þannig löguð, að konungur skyldi skipa menn í nefndina, en alþingi nefna annan helminginn og ríkisþingið hinn og konungur vera bundinn við tilnefningar þinganna. Auk þess átti fyrrver. Islandsráðgjafinn að vera oddamaður með tvígildu atkvæði. Aðstaðan hefði verið ill fyrir oss: Þingið hundið við að kjósa menn, sem fullfærir hefðu verið í danskri tungu, og örðugt mundi fyrir oss að fá 6 menn, sem væru jafnokar 6 hinna fremstu danskra stjórnmálamanna, og það þegar umræður færu fram á öðru máli en þeirra eigin. Svo áttum vjer að verða í ákveðnum minni hluta. Enn fremur áttum vjer með þessu að leggja sjermál vor undir aðgerðir ríkisþings- ins. Ef nokkurn tima hefur átt við að tala um »uppgjöf«, þá hefði þetta verið það. Úrslitin hefðu að likindum orðið þau, að Dani hefði greint á við Islendinga i nefndinni, og þar með hefði stjórnin sterkan baklijall — allt ríkisþingið. Hafi hún þótt örðug hingað til, hefði hún að lik- indum orðið það þar á eptir. Þessum mótbár- um hafði ræðum. hreyft við stjórnina, ekki talið liklegt, að þingmenn mundu hallast að þessu ráði og á sömu skoðun var hann enn. Kvaðst samt hafa gengið svo langt í samvinnuátt, að lofa að verða fyrir sitt leyti ekki á móti þessari aðferð, heldur styðja hana, ef til kæmi; stakk jafnframt upp á því við stjórnina að fá leyfi hennar til að bera þetta undir nokkra þingmenn og gerði það svo, spurðist fyrir hjá nokkrum þingmönnum i Rvík og viðar um land. Sumir Reykvíkingarnir voru með nefndinni, aðrir móti henni, og allir þingmenn í öðrum kjördæmum, sem svöruðu, á móti. En til þess kom aldrei, að undirtektir þeirra hefðu nein áhrif; málið var útkljáð áður en svörin komu, og það fjell á þvi, að einn maður, sem mikil áhrif hefur hjá stjórninni, var því mót- fallinn frá byrjun, og svo voru ekki talin nein likindi til þess, að fjeð, sem áætlað var (20 þús.), mundi fást. Svo þegar svörin komu frá Islandi, svaraði stjórnin, að ekki væri til neins að tala um það frekara; skýrt og skorinort yfir þvi iýst við ræðumann bæði af ráðgjafa og deildarstjóra, og sú yfirlýsing hyggur hann að landsh. hafi ver- ið skrifuð. Jón Jónsson (frá Múla) taldi likur til að 6 menn mundu hafa getað áorkað meirn en V. G. einn. Ekki hefði verið þörf á að þeir væru allir færir i dönsku, því að ekki hefðu þeir allir orð- ið framsögnmenn. Raunalegt væri, að loku væri fyrir þetta skotið. Nú var aptur farið að tala um aðalefni um- ræðanna, frumvarp nefndarinnar. Jón Jensson lýsti yfir ánægju sinni út af þvi, að nefndin hefði aðhyllzt aðalstefnuna i frv. V. G., þá, að leita samkomulags við stjórnina, eins og þjóðin hefði skýlaust óskað eptir. En þar sem samkomulagsleiðin væri nú viðurkennd, yrð- um vjer að haga oss öðruvisi en að undanförnu, setja oss vel fyrir sjónir, hvort það, sem vjer gerð- um, hefði nokkurn árangur. Kvaðst greiða at- kvæði með þeim atriðum, sem hann viðurkenndi að væru til bóta og jafnframt væri hugsanlegt að fengju framgang. Hættan sje ekki heldur mikil, því að þjóðin eigi kost á að taka í taumana, þegar til kosninga komi, ef henni lítist svo. En bvað sem kosningum líði, telji hann skyldu sína, að halda sinni sannfæring fram. Vjer megum ekki setja inn nein þau ákvæði, sem girða fyrir samþykkt stjórnarinnar. Sjerstaklega hefur nefnd- in sett inn í frv. ákvæðið umríkisráðið með fullri vissu um, að það mundi verða frv. að falli. Það veit hún og allir, ekki að eins af þeim yfirlýs- ingum, sem komið liafa til þessa þings, heldur og af þeim svörum, sem allt af hafa frá stjórninni komið. Til hvers er þá að vera að ota þessu fram nú? Það er ekki til annars en koma í veg fyrir að framgengt verði þeim umbótum. sem meðal annars geta orðið til þess að leysaþennan ríkisráðshnút. Oss er enginn bagi að því, að halda þessu máli utan við stjórnarskrárbreytinguna, og vjer slökum ekkert til, þótt vjer látum oss nægja að skora á stjórnina á annan hátt. Sú kenning hefði heyrzt, að meðan spurningunni um ríkis- ráðið væri ekki ráðið til lykta, væru ábyrgðará- kvæðin einskis nýt. Þetta telur ræðum. algerð- an misskilning. Þó að stjórnin haldi þeirri venju sinni, að leggja sjermál vor fyrir ríkisráðið, þá höfum vjer vissu fyrir því, að ábyrgð ráðgjafans

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.