Ísafold - 14.08.1897, Blaðsíða 3

231
ur þess er sá, að Ben. Sveinsson hefir ekki dirfzt
að bera upp sitt gamla frv. á þessu þingi. Hann
veit, að það mundi verða fellt í efri deild, ogjeg
hygg eiunig, að rneiri hluti þessarar deildar mundi
verða á móti þvi. Það mundi þvi eingöngu vekja
deilur og sundrung, ef komið væri fram með það
hjer á þingi. Nokkuð langt muu þess að biða,
að þjóðin sjálf sje reiðubúin til þess að halda
haráttunni áfram með þeirri festu og í því horfi,
sem þarf, ef vænta á árangurs af baráttunni. Sú
spurning liggur því fyrir: er það rjett af oss, að
berjast vor á meðal? eða eigum vjer i hráðina að
sætta oss við minna, sem getur fengizt, og hefja
síðan nýja baráttu á nýjum grundvelli?
Frá stjórninni er komin fram yfirlýsing um, að
hún sje fús á að samþykkja ákveðnar breytingar á
núverandi stjórnarfari, og sama má lesa út úr ráð-
gjafabrjefinu til landshöfðingjans i vor. Breyt-
ingarnar eru litlar i mínum augum; en þvi betur
sem jeg hugsa málið, því betur sannfærist jeg um,
að þær geti orðið oss til góðs, ef þeim verður
frjálslega beitt.
Mjer finnst ekki nema um tvennt að velja: Eig-
um vjer að þiggja það, sem nú er boðið? Eða
eigum vjer að halda áfram þeirri baráttu, sem
hingað til hefir verið háð og allt af gengið í
hlykkjum, og á þann hátt verða þess valdandi, að
þetta óþolandi ástand haldist, þangað til vjer
verðum svo öflugir, að vjer getum fengið stjórn-
ina á vora hlið? Jeg hefi, sannfærzt um, að ef
vjer getum fengið nokkrar breytingar til bóta á
stjórnarástandi voru, þá sje ekki rjett af oss að
hafna þeim. Nefndin, sem þingdeildin kaus til að
íhuga málið, hlýtur lika að hafa verið á þeirri
skoðun, þar sem hún hefir þokað málinu úr þeirri
stefnu, sem þvi hefir verið haldið í að undan-
förnu. Og jeg ljet það skýrt i ljósi i nefndinni,
að annaðhvort vildi jeg halda áfram fyllstu sjálf-
stjórnarkröfum vorum, eða þá ganga að þvi frv.,
sem líklegt væri að næði staðfesting.
Það er nú ekki líklegt, að þetta frv. nái henni.
Og það er hvorki heilt nje hálft. Yjer höfum að
Öðru leytinu yfirlýsing stjórnarinnar um, að slíkt
frv. yrði ekki staðfest, og að hinu leytinu er á-
greiningsatriðinu svo farið, að vjer getum ekki
verið þekktir fyrir að bjóða þjóðinni það i því
skyni, að hún hefji baráttu við stjórnina út af
þvi.
Baráttan yrði þá allt öðruvisu en að undan-
förnu. Það er ríkisráðsatriðið, sem allt snýst um.
Nú vilja menn hafa það útkljáð, eða enga stjórn-
arbót að öðrum kosti. Enda þótt jeg viðurkenni,
að sjermál Islands eigi ekki að leggjast fyrir rík-
isráðið, og að það geti opt haft óheppilegar af-
leiðingar, er jeg þess fullviss, að hingað til hafi
það haft litla eða enga þýðing fyrir afdrif is-
lenzkra mála. Lagasynjanirnar síðan 1875 hafa
optast verið sprottnar hjeðan að heiman.
Mjer virðist þvi, að ef menn vilja á annað borð
reyna að fá breytingum á komið, eigi ekki að
láta rikisráðsatriðið standa sem þröskuld i vegi
fyrir góðri samvinnu og öllum árangri. Það
verður örðugt að fá þjóðina cil að flykkjast ut-
an um slíkt »prógramm«. Aptur er vit i því að
fá hana til að flykkjast utan um tilraunir til að
fá innlenda ráðherrastjórn.
Það er viðurkennt af Islendingum yfirleitt, al-
þingi, og landshöfðingja sjálfum, að ólöglegt sje
að leggja sjermál Islands fyrir ríkisráðið. Eikis-
ráðsákvæðið í 1. gr. frv. er því óþarft. Aðrir
vegir eru til að fá skilning vorn á þessu atriði
viðurkenndan, málshöfðunarvegurinn. Ákvæðið er
líka óheppilegt fyrir þá sök, að rikisráðið er stofn-
un, sem er alþingi alveg óviðkomandi. Jeg held,
meira að segja, að þó að stjórnin í Danmörku
væri fáanleg til að hætta að bera málefni vor
upp þar, þá gæti hún samt ekki staðfest þetta
frumv.
Afstaða landsh. gagnvart þessu máli er kynleg,
og undarlegt er það, að ýmsir þingmenn halda
því fram, að þetta frv. sje samkvæmt hans til-
lögum. Hann leggur það til við stjórnina, að
skipaður verði fyrir Island sjerstakur ráðgjafi,
sem mæti á alþingi og heri áhyrgð á allri sinni
stjórnarathöfn. Auk þess leggur hann það til,
að sjermál íslands verði ekki borin upp í ríkis-
ráðinu, en tekur það jafnframt fram, að til þess
þurfi enga breyting á stjórnarskránni, og er það
rjett skoðun. Því fer þess vegna fjarri, að þeir,
sem flytja fram 1. gr. frv., fylgi fram tillögum
landsh. við stjórnina á þann hátt, sem hann hefir
talið rjettan og skynsamlegan.
Því hefir verið haldið fram, að áhyrgðin, sem
ráðgjafinn ætti að bera, yrði þýðingarlaus. Það
er leiðinlegt að heyra slik ummæli, þvi að þau
sýna, hve litið vit menn almennt hafa á slikum
hlutum. Eitt blaðið hjer hefir lika gjört sjer far
um að strá út þvi moldviðri og þeim vitleysum
um þetta atriði, að von er, þó að það verði mörg-
um litt skilj .nlegt. En það hefir verið tekið
skýrt fram, að enda þótt sjermál Islands sjeu
rædd í rikisráðinn, beri ráðgjafi þess ábyrgðina,
svo framarlega sem hann skrifar undir með kon-
ungi.
Jeg hefi alltaf viljað fá breytingu á því óþol-
andi ástandi, sem stjórnmál landsins hafa verið í.
Það er einkum ótækt fyrir þá sök, að ábyrgðar-
laus maður hefir svo mikil áhrif á málefni lands-
i ins. En jeg lít svo á, sem þetta ástand sje eigi
j svo mjfcg að kenna mönnunum, sem í embættinu
! hafa setið, eins og þeirri freisting, sem eðlilega
j liggur í þessu ábyrgðarleysi embættisins.
Ástandið, eins og það er orðið hjá þjóð og
þingi, og ruglingurinnn, sem kominn er á stjórn-
arskrármálið, gerir það að minu áliti nauðsyn-
legt, að taka nú þegar það sem fáanlegt er hjá
stjórninni og byrja svo á ný baráttu fyrir frek-
ari og fyllri stjórnarskrárbreytingum. Ef vjer
gerum ekki frv. svo úr garði nú, að vænta megi
að það verði staðfest, þá verðum vjer að kalda
áfram að búa við núverandi stjórnarfyrirkomulag,
sem allir játa þó að sje óhafandi. Og sundur-
lyndið hjá þingi og þjóð mundi halda áfram, því
að skiptar mundu verða skoðanirnar um, Ivort
það sje ráð eða óráð, að hafna þessu tilboði
stjórnarinnar.
StjórnarskrármáliS var síðan til 1. umræSu
í efri deild á miðvikudaginn og til 2. umr. í
gær. Við 1. umræðu talaði framsögum. (Sig.
Stef.) einn, sýndi einkum fram á, hvers virði
þau stjórparbótaratriði væri, sem oss væru
boðin, en fór ekki út í nein ágreiningsatriði
við minni hlutann. Við 2. umr. urðu ræðu-
höldin allfjörug, síðari ræða framsögumannsins
ein sú skemmtilegasta, sem haldin hefir verið
um málið á þessu þingi, og verður nokkur
grein gerð næst fyrir þeim umræðum. En
einna merkasta atriðið í umræðunum var
yfirlýsinj landshöfðingja.
Hún kom út af deilu milli framsögumanns
meiri og minni hlutans (Sig. Stef. og J. A.
Hjaltalíns) um það, hvað átt væri við með
því, að stjórnin áskildi, að sú stjórnarbreyting,
er hún býður nú, skyldi vera fullnaðarúrslit
á málinu. J. A. Hjaltalín hjelt því fram, að
með því væri þingið bundið um aldur og ævi.
Sig. Stefánsson sýndi fram á, að slíkt væri
óhugsandi og kvaðst hafa skilið landshöfðingja
á þá leið, að stjórnarskrárbreytingin mætti
ekki frá þingsins hálfu vera bundin neinu
skilyrði, sem byndi 1 sjer frekari kröfur. —
Landshöýðingi kvað skilning Sig. Stefánsson-
ar rjettan. Hjer væri ekki að ræða um úr-
slit, er giltu um aldur og ævi, að eins að
ekki yrðu sett inn í frumvarpið eða tengd við
það nein þau skilyrði, sem bentu á, að þetta
væri að eins stundarfriður. I brjefi stjórnar-
innar væri komizt að orði á þá leið, að þetta
frumvarp skyldi vera »en for Tiden endelig
Lov«.
Með aðalbreytingartillögu meiri hlutans,
þeirri að fella burt ákvæðið um ríkisráðið,
greiddu atkvæði: Hallgr. Sveinsson, Kristján
Jónsson og Þorkell Bjarnason konungkjörnir,
og Sig. Stefánsson, Sigurður Jensson og Þor-
leifur Jónsson þjóðkjörnir.
Fjárlögin.
Þau eru nú í nefnd í efri deild. Nokkrir
nýir »styrkir« komust inn í þau við 3. umr.
í neðri deild, svo sem til Páls Olafssonar skálds
500 kr. hvort árið, til Hólmgeirs Jenssonar
til dýralækninga á Yestfjörðdm 300 kr. á ári,
til kand. Magnúsar Magnússonar frá Cam-
bridge til að kenna ókeypis líkamsæfingar í
Rvík 1200 kr. á ári, til Jóns Ólafssonar 1200
kr. á ári til að vekja eptirtekt á Islandi í út-
lendum tímaritum og blöðum, til 2 manna til
að fara á landbúnaðarsýning í Björgvin að
sumri, 500 kr. til hvors þeirra. Tekjuhallinn
kominn upp í 165 þús. kr.
SíimgÖH^umáliö á þingi.
Neðri deild hefir afgreitt samgöngumálið til
efri deildar, og hefir farstjóri eimskipaiítgerð-
arinnar, konsúll D. Thomsen, skrifað fjárlaga-
nefndinni í efri deild álit sitt um samþykktir
neðri deildar, samkvæmt áskorun þeirrar nefnd-
ar. Hjer komur útdráttur úr brjefi hans.
Við aðalatriðin ekkert athugavert: Gufu-
skipafjel. tekur að sjer allar ferðir milli landa
og strandferðir; 2 lítil gufuskip eiga að ganga
stöðugt kring um land og fljótar ferðir eiga
að fást milli landsfjórðunganna.
Samningsskilyrði neðri deildar að ýmsu leyti
ekki sem heppilegast orðuð, enda engin í'urða,
þar sem fulltrúi fjelagsins kom seint og alla
samninga þurfti að gera í mesta flýti til þess
að koma styrknum inn á fjárlögin við 3. umr.
Nefndarmenn líka samþykkir því, að þörf sje
á breytingum í sömu átt, sem farstjórinn bend-
ir á.
Aðalagnúarnir þessir:
Því augnamiði, að fá fljótar ferðir kringum
land með stóru skipi (»Vestu«), verður ekki
náð. Skipið ltemur við á 10 stöðum í hverri
ferð, og verður að eins 2 dögum skemur á
allri hringferðinni en nú. Vesta ætti að hraða
hringferð sinni, en Thyra koma við á öllum
smáhöfnum. Sjeu bæði skipin látin fara eptir
sömu miðlunarreglu, verða ferðir þeirra beggja
afar-óhagkvæmar, svo að hvurki fást fljótar
ferðir kringum land, nje heldur verða þær við-
unanlegar fyrir hinar minni hafnir.
Engin ákvæði eru um stærð og útbúnað
stóru skipanna, nje hve mörg þau eigi að vera.
Fjelaginu því innan handar að nota tvö stór
skip, sem ekki sjeu betur útbúin en »Thyra«.
í stjórnarfrv. voru þó 4 stór skip, »Vesta«,
»Laura«, »Thyra« og »Botnia«, og þeim hefði
ekki þurft að fækka vegna strandbátanna,
því að fjelagið var fúst á að bæta bátunum
við á hinni upprunalegu ferðaáætlun sinni fyrir
25,000 kr. tillagsviðbót.
Millilandaferðnm var lofað 19, en nú að eins
heimtaðar 16. Fram hjá Færeyjum áttu skip-
iu samkv. stjórnarfrv. að fara í 12 ferðum,
nú að eins í 8.
Fyrir hagfeldum, beinum ferðum milli
Rvíkur og útlanda engin trygging, nje held-
ur fyrir ferðum til Vesturlands, nema einni,
í janúar — febrúar.
Til ferða fyrir sjómenn frá Faxaflóa austur
og heim aptur má, eptir skilmálum n. deildar,
nota einn lítinn strandbát (ekkert ákveðið um
stærð) og engar ferðir heimtaðar suður fyrir
land með stóru skipi. I fyrra flutti eimskipa-
útgerð landssjóðs yfir 100 manns austur, svo
að betur þarf að sjá fyrir flutningi þessara
manna en með einum litlum strandbát. í
stjórnarfrv. eru 7 ferfir suður fyrir land með
»Laura« og »Vesta«.