Ísafold - 18.09.1897, Blaðsíða 1

Kemurútýmisteinusinnieða
tvisv.i viku. Verð árg.(90arka
minnst) 4kr., erlendis 6 kr.eða
l*/j doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis íyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifieg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgef'anda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er i
Austurstrœti 8.
XXIV. árg.
Reykjavík, laugardaginn 18- sept- 1897-
67. blað.
Bitfregn.
Islándische Dichter der
Neuzeit, von J.C. Poestion.
Leipzig, G. H. Meyer 1897.
Svo er stuttlega titill bókar þessarar, en allur
hljóðar hann þannig á voru máli: »Islenzk skáld
nýrri alda með lýsingum (Karakteristiken) og
þeirra kveðskapar sýnishornum ásamt yfirliti yfir
andlega lífið á Islandi frá því um siðaskiptin«.
Þetta ritverk hins fræga höfundar er nú full-
prentað, nema registrið m. m., aptan við, og
liggur því fyrir til álita. I stuttu máli má
segja, að eins og það er mikið að vöxtum(31
örk þjettprentuð 1 stærðarbroti), eins er það
mikilsvert að kostum, enda hefir höf. unnið
að því nú um nokkur ár í hjáverkum sínum
(hann er bókavörður hinnar keisaralegu inn-
anríkisráðherrastjórnar í Vínarborg) með þeirri
frábæru elju og starfsemi, sem honum er lag-
in, og vjer megum bæta við: með þeirri
skörpu yfirlits- og sameiningargáfu, sem með
þurfti til að koma efninu í skipulega heild
með innra samanhengi. Að höfundinum hefir
tekizt þetta svo vel, er þeim mun aðdáanlegra,
sem hann hefir aldrei til Islands komið og
hefir því kunnugleika sinn allan á oss og bók-
menntum vorum úr ritum og upplýsingum
þeim, sem hann hefir safnað og útvegað sjer
úr ýmsum áttum. Það er óhætt að fullyrða
að ekkert jafnyfirgripsmikið og að öllu sam-
töldu jafngott hefir hingan til verið ritað um
nýrri bókmenntir vorar, sjerstaklega hinar
skáldlegu, hvorki á vora tungu nje á útlendar,
og eflaust langt að bíða þess, að önnur bók
um sama efni komi, sem þrýsti þessari úr sæti.
Það, sem dr. Ph. Sohweitzer ritaði um nýrri
bókmenntir vorar í »Geschichte der Skandi-
navischen Litteratur« getur, að því ólöstuðu,
ekki komizt í samjöfnuð við þessa ýtarlegri og
grundaðri fráskýringu Poestions. Að öðru leyti
verðum vjer hjer að minna á það, og það
verður ekki of opt tekið fram, að það eru
Þjóðverjar, sem á undan öllum öðrum og ná-
lega einir hafa gefið nýrri bókmenntum vorum
gaum og verið óþreytandi í því að vekja eptirtekt
manna á þeim, og það svo hlýlega í vorn
garð, að það verður aldrei nógsamlega viður-
kennt.
Þó það sje aðallega verkefni bókar þessarar,
að skýra frá íslenzkum skáldskap á seinni öld-
um, þá er það samt þannig gert, að glögglega
er sýnd afstaða hans við ástand og aldafar á
þessu tímabili. Andlega lífinu yfir höfuð, og
bókmennta lífinu í heild sinni, er vandlega lýst
og einnig vel skýrt frá áhrifum þeim, sem
bókmenntir vorar hafa fengið frá bókmenntum
annara þjóða, en það hefir helzt vantað að
því atriði væri nægilega gaumur gefinn af
þeim, sem áður hafa ritað um þetta efni. I
því hvernig þetta er gert lýsir sjer hin mikla
víðlesni og skarpleikur, höf. Er því bók
þessi mjög fræðatidi einnig fyrir Islendinga
sjálfa, sem alls ekki eru svo fróðir um
sínar eigin bókmenntir sem skyldi, enda
hafa þar fátt til fræðslu á tungu sjálfra
sín nenia örstutt ágrip, eða einstakar ritgjörð-
ir, allt í nxolum og á víð og dreif. Hjer er
öllu þessu safnað á einn stað í beztu niðurröð-
un og samanhengi.
Kvæða sýnisliorn í þj^ðingum flytur bókin,
samtals eptir 28 skáld, flestöll þýdd af höf.
sjálfum, sem er ágætur þýðari, en nokkur
einnig eptir aðra (Baumgartner, Ph. Schweitzer,
Kuchler, Hugo Meltzl, ungfrú L. Breisky).
Þýðingarnar eru allar vel, af hendi leystar og
stunar snilldarlega. Alls eru sýnishornin kring-
um 100.
Æfiágrip skáldanna eru mjög vel og vand-
lega rituð, og að þvl er dóma höf. snertir, lýs-
ir sjer hvervetna viðleitni hans aðbyggjaþáá
rökum, þó vitanlega geti orðið skiptar skoðanir
um þá. En hver gerir í því eíni svo öllum
líki? Fáeinar villur eða ónákvæmni koma fyrir,
en það er sízt tiltökumál í jafnstórri bók, enda
eru ekki villurnar þess kyns, að þær snerti
hið verulega í hinu ágæta verki. Höf. hefir
áður (1885) ritað stóra bók og merka um Is-
land (»Island und seine Be\vohner«), sem vjer
höfðum alla ástæðu til að vera honum þakk-
látir fyrir, en ekki erum vjer það síður fyrir
þessa, sein enda tekur hinni fram, þó góð sje,
og er oss til handa eins konar minnisvarði,
sem að minnsta kosti gerir þeim erfiðara fyr-
að halda fram sinu máli, sem neitað hafa fram
á þennan dag, að nýíslenzkar bókmenntir sjeu
til. Þessi bók er í fremstu röð til að sanna
öðrum þjóðum tilveru þeirra bókmennta, og
vjer fögnum bókinni með sama þeli til höf.
sem hún er rituð af til vor, og óskum að sem
flestir á voru landi kynni sjer hana og læri
að meta hana. t.
Viösjál yiðskipti.
Lengi hafa kaupskapar-skottuferðir hr. G.
Thordals hingað til lands þótt bæði brall-
kenndar og ráðlauslegar í meira lagi. En þó
hefir eigi kastað tólfunum fyr en í þetta sinn.
Hrossakaupaferðin hingað um daginn átti
að vanda að vera að eins upphaf annars meira,
og þetta »meira« er í þetta sinn mikils hátt-
ar fjárkaup hjer í haust og' kjötsala til Nor-
egs, þó að undangenginni annari hrossakaupa-
ferð hingað um næstu mánaðamót.
En með því að ljettir voru vasarnir að
beinhörðum peningum, eins og við hefir brunn-
ið löngum um kaupskapar-fimleikamann þenn-
an, ljettari en hjá Coghill sál. fyrrum, og
þurfti því að fá hrossin að láni hjá bændum,
— kolafarminum varið til þess að losa eldri
skuldir, einkum frá í fyrra —, þá var sú saga
látin ganga um sveitir, að hr. Thordal ætti
hjer í landsbankauum fyrirliggjandi ekki
minna en 66,000 kr., er ættu að ganga til
fjárkaupa í haust. Sumstaðar hljóðaði sagan
á þá leið, að liann hefði komið með ávísun
frá einhverjum útlendum (norskum) banka
fyrir því fje eða þar um bil. Hvort sem held-
ur var, þá átti það auðvitað að sýna, að ó-
hætt væri að lána manninum annað eins lítil-
ræði og ein 200 hross. Andvirði þeirra mátti
ekki taka af þessum 66 þús. kr., vegna þess,
að þeir peningar áttu eingöngu að fara fyrir
fjeð, en skuldvissum reglumönnum jafnan fjarri
skapi að taka frá einni kirkjunni og gefa
hinni. En skilyrðið fyrir því, að honum væri
kleyft að koma síðar meir eptir fjárfarminum,
var, að hann þyrfti nú ekki að fara erindis-
leysu hiugað eptir hrossafarmi. Hann þyrfti
að geta verzlað með hann erlendis og fengið
aptur í skipið steinolíu, kaffi og sykur, til að
hjálpa bændum um hjer með gjafverði, og þá
um leið taka hjá þeim nýjan hrossafarm.
Þannig löguð eða því um lík flaug fegins-
sagan hjer um sveitirnar, sagan um bjargvætt-
ina Thordal, sem aldrei brygðist, þegar mest
ríður á, verzlunarókjörin væru tilfinnanlegust,
fjársöluvon lítil sem engin og þó með afar-
kostum.
Sagan um 66 þús. króna innieignina í bank-
anum er einber hjegómi, svo að vjer nefnum
hann eigi ljótara nafni. Og jafnóáreiðanlegt
er hitt, um ávísunina frá útlendum bauka.
Munurinn er sá einn, að undir þeim tilbún-
ingi er ofurlítið hem, þótt ekki haldi það
samt flugu, hvað þá heldur þyngri skepnum.
Þetta hem er brjef frá kjötsala í bæ einum
í Noregi um að hann sje fús á að gera það,
sem allir kaupmenn um allan heim annars
eru fúsir að gera: að annast sölu á þeirri
vöru, er þeir gera sjer að atvinnu að verzla
með. Haun tjáir sig fúsan á að taka að sjer
sölu á kjötfarmi hjeðan, þangað komnum, allt
að 2000 tunnum af saltkjöti. A þetta skjal
hefir svo bankastjóri í sama bæ ritað, að hann
mundi, ef til kæmi, borga eitthvað út á þenna
kjötfarm, fyrir kaupmannsins hönd, þegar
hann sje kominn hjer á skipsfjöl. Ekkert,
hversu mikið eða hvernig. Engum staf beint
að bankanum hjer eða bankastjórninni, bein-
línis nje óbeinlínis. Það segir sig því sjálft,
að hún hefði verið viti sínu fjær, ef hún hefði
farið að svara eyri út á þannig lagað skjal.
Það var og er blátt áfram einskis virði sem
verðskjal.
Hefði verið reglulegur samningur gerður
milli nr. Thordals og þessa norska kaup-
manns, þci var nokkuð öðru máli að gegna.
En þetta er ekki nema eins og hvert annað
prívat-brjef, skuldbindingarlaust í alla staði,
hvað ákveðin peningaútlát snertir.
Eða hefði komið skýlaust heityrði, einhvern
veginn lagað, frá bankanum norska um greiðslu
ákveðins gjalds t. d. fyrir hverja kjöttunnu,
flutta á skipsfjöl hjer, þá var öðru máli að
gegna. Það hefði landsbankinn getað tekið
til greina og gert peninga úr. Enda hefir nú
bankastjórnin hjer skrifað norska bankanum
fyrirspurn um þetta mál, og hugsar sjer sjálf-
sagt að eiga skipti við hann með áminnztu
móti, svo framarlega sem svarið verður nógu
greinilegt. En fráleitt þarf að hugsa til, að
hinn norski banki láti sjer detta í hug að
greiða meira út á kjötið fyrir fram en svo, að