Ísafold - 23.03.1898, Side 1

Kemnr ur ýmisr einu siniu e(5a
t'visv. í viku. Yeið árg. (30 arka
niinnst) 4 kr., erlcndis 5 kr. e<Ta
1 */a clol!borgist fyrir mifJjan
júlí (erlendis íyrir fram).
UppsÖgn tskriflegy nunum vn'T
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. oktúber.
Afgreiðslustofa blaðsins er í
Aimturstræti 8.
Reykjavik, miðvikudaxinn 23. marz 189S.
15. Mað.
XXV. árír.
Apturhalds-
prjedikunin síðasta.
StúdtMitar ogr sUrif.stofuríkið.
Hr. Bogi Melsteð canri. njag. hefir
gefið út bæklÍDg um atjórnarskrármál-
ið, sem hann kallar »Önnur uppgjöf Is-
lendinga eða hvað?« Nafnið er nokk-
uð lurkslegt. Bri um það skal ekki
deilt. Hjer er um nóg annað að deila
en ein8tök orð.
Ritlingurinn er gefinn út, »aó tilhlut-
nn Fjelags íslenzkra stúdenta í Kaup-
mannahöfn«. Trúað gætum vjer því,
að 8á dagurkomi, áður en mjög langt
um líður, að þessum ungu námsmönnum
þyki miður farið, að þeir ha.fi átt hlut
í útgáfu annars eins rits — að minnsta
kosti flestum þeirra, sem ekkí lenda
í æðstu embættunum.
f>ví að slík sending frá heilum flokki
ungra menntamanna er sjálfsagt með
öllu dæmalaus um allan heim.
Ekki eingöngu vegna þess ótrúlega
barnaskapar og þroskaleysis,erþar
kemur fram, skilningsleysisins viðvíkj-
andi svo að segja öllu því, er lýtur að
þingbundinni stjórn. Slíkt er afsak-
anlegt um fjelag ungra manna — þó
að það sje lítt skiljanlegt um höfund-
inn, maun, sem kominn er hátt á
fertngsaldur og gerir rannsókn sögunn-
ar að lífsstarfi sínu.
Bkki heldur eingöngu fyrir það, að
bæklitjgur þessi flytur þjóðinni þá
fömmustn apturhaldskenn-
ing, sem henni hefir verið boðin, síð-
au fyrst var farið að vinna að því, að
gera hana að frjálsri framfaraþjóð.
jþað hefir komið fyrir, að æskulýðurinn
hefir fjdlzt brennandi áhuga og trú á
þær hugsjónir, sem frelsinu hafa
verið andstæðastar, þegar þær hugsjónir
hafa birzt hoDum í stórvöxnum mynd-
um og glæsilegum búningi og svalað
að einhverju leyti lotningarþrá manns-
andans eptir aflí og afreksverkum.
Beldur fyrir það, að þungamiðja
hugsana þeirra, sem koma fram í þess-
um ritlingi, er lotmngin fyrir því valdi,
sem einna óglæsilegast er, daufast,
rykugast, myglaðast — fyrir valdinu,
sem þeir Dickens og Kielland hafa
hlaðið um þá háðungarköstu, er lengi
munu standa óbrotsjarnir í bókmennta-
túni hins menntaða heims — fyrir skrif-
finnskuuni, skrifstofuríkinu, ábyrgðar-
lausa embætti8valdinu. Lengi mun
þess minnzt verða í sögu þjóðar vorr-
ar, að ættjarðarást ísleuzkra stúdenta
í Kaupmannahöfn tók á sig þessa
mynd í lok 19. aldarinnar — í fyrsta
og vonandi síðasta sinn.
Getsakir.
Aður en vjer virðum nákvæmar
fyrir oss aðalefni þessa ritlings, getum
vjer ekki stillt oss tini að minnast á
getsakirnar, dylgjurnar og þvættings-
sögurnar, sem þar eru. það er því
leiðinlegra að þurfa að minnast á þetta,
sern höf. hefir í öðru veifinu talsvert
ríka tilhneiging til þess að láta and-
stæðinga sína njóta sannmælis. En
það væri rangt að ganga þegjandi
fram hjá því.
Hann dylgir t. d. um það, að sjer
sje kunnugt um, að þeir, sem sinna
vildu stjórnartilboðinu á síðasta þingi,
hafi gert það fyrir eigin hagsmuna
sakir, »væntan!ega siundarhefð«, í því
skyni, að fá. »1 eða 2 þúsundum kr.
meira til að lifa af«, eða til þess að
komast »nokkrum stigum hærra á
tignarskrá ríkisins*. Slíkum dylgjum
þarf ekki að svara. þær eru svo
skammarlegar í augum allra rjettsýnna
manna, að það þarf ekki nema segja
frá þeim.
Álíka virðuleg og vltleg er sú saga um
dr. Valtý Guðmundsson, að hann hafi
sjálfur sagt, að tillögur sínar miði að
flytja valdið út úr landinu. Vitanlega
væri þetta jafn-staðlaust bull, hvort
sem dr. Valtýr hefði sagt það eða
ekki. En hver óvitlaus maður trúir
því, að hann hafi sagt það, — að hann
hafi farið að gera leik að því að ó-
frægja á óþyrmilegasta hátt þann mál-
stað, sem hann berst fyrir með öllu
því þreki og öllum þeim dugnaði, sem
hann á til?
Happið.
Oss kemur ekki til hugar að faia
að tína upp allar fjarstæðurnar í rit-
lingi B. M. og mótmæla þeim. Með
því yrði athugasemdir vorar sjálfsagt
lengri en ritið, sein athugað væri.
Vjer látum oss — að minnsta kosti
að smni — nægja fátt eitt, og vjer
byrjum á bls. 5:
»það varð Islandi að miklu happi
1874, er konungur skipaði ráðgjafa
fyrir Island, að hann kaus til þess
mann, sem hlaðinn var öðrum ráðgjafa-
störfum, mann, sem hafði svo mikið
að gera, að hann aðeins gat sinnt
íslands-málum í hjáverkum. . . . það
er í raun rjettri hið langmesta
»p ó 1 it i s k a« h a p p, sem 1 sland lief-
ur orðið fyrir, síðan það fjekk stjóra-
arskrá sína, að ráðgjafi þðfes varð
danskur maður, erj.var önnum kafinn
af öðrum, miklu umfangsmeiri ráðgjafa-
störfum«.
Já, slíkt og þvílíkt happ! Eyr má
nú vera hundaheppni, en að sá mað-
urinn, sem í hverju einasta löggjafar-
atriði hefur átt að ráða því, hvort
vilji þjóðarinnar skyldi metinn nokk-
urs eða einskis — maðurinn, sem hefði
átt að vera sjálfkjörinn til að standa
á verði fyrir oss gagnvart hverri sem
helzt útlendri yfirdrottnan — maður-
inn, sem, samkvæmt stjórnarhug-
myDdum allra nútíðarþjóða, átti að
vera leiðtogi vor til framfara og menn-
ingar — — að hann skuli hafa verið
»danskur maður, er var önnum kafinn
af öðrum, miklu umfangsmeiri ráð-
gjafastörfum« — að hann skuli ekki
hafa borið miunsta skynbragð á mál-
efni þeirrar þjóðar, sem hann var yfir
setuur, þarfir hennar, óskir nje eigin-
leika — að honum skuli hafa staðið
á sama um alla skapaða hluti hjer á
landi og eingöngu skoðað sig sem sverð
og skjöld hins útlenda valds í viður-
eigninni viðoss!
Miklir gæfumenn höfum vjer verið,
Islendingar! Og mikið hefir vanþakk-
læti vort verið, að vera stöðugt að
finna að öðrum eins velgerðum og
þessum!
því að allir verðum vjer við það að
kannast: vjer höfum ekki verið ánægð-
ir með þetta. Vjer höfum talið þetta
stjórnarfyrirkomulag óhafandi. Vjer
höfum talið ósæmilegt og stórhættu-
legt fyrir þjóð vora, að una við það.
Oss kann að snúast hugur eptir þessa
prjedikun frá Kaupmannahöfn. En
nýstárleg er hún. Slíka kenning hefir
enn engÍDn dirfzt að bjóða þjóð vorri
fyr en nú.
Alþýðumenntunin.
Það sem Pjetur og PáU segja
um hnna.
Eptir alþýðukennara.
VII.
Búnaðarskólar, kvennaskólar og
sjóinaiiiinskólinn
eru sjermenntunar-stoív&nir, sem ekki
ættu að fást við að veita þáfullkomn-
ari, almennu menntun, sem gagnfræða-
skólunum er ætlað að veita. Nemend-
ur þessara skóla ættu eigi að þurfa að
leggja stund á sögu, landafræði, út-
lend mál, náttúrusögu o. s. frv., á
sama tíma og þeir eru að nema bú-
fræði, hannyrðir, matartilbúning og
aðrar kvennlegar listir, eða sjómanna-
fræði. Að því leyti, sem nokkra veru-
^lega undirbviningsmenntuu þarf til að
afla sjer sjermenntunar, ættu nemend-
urnir að hafa aflað sjer hennar, áður
en þeir fara í sjermenntunar-skólana.
A þá ekkert að hugsa um fullkomn-
ari menntun til bókariunar handa
kvennfólki en þá, sem heimtuð er til
fermingar? Konur eiga þó sannarlega
sinn þátt í ýmsum störfum, sem góða
undirbúningsmenntun þarf til. Auk
heimilisstjórnarinnar nægir að benda
á það, að þær eru opt og einatt einu
kennarar barnanna á heimilinu. Ear-
sæld lands og lýðs er þannig fullt
eins mikið komin undir starfi kvenna
sem karla.
þetta er hverju orði sanuara, svo
satt og viðurkennt og alkunnugt, að
það er hreinn óþarfi að taka það fram.
það er því sjálfsagður hlutur, að kon-
ur eiga að fá allt að eiuu góða og full-
komna bóklega menntun sem karlar.
þær þurfa að fá svo rækilega andlega
menntun, að þær skilji stöðu sína og
geti staðið sómasamlega í henni, bæði
sem mæður og húsmæður; þær þurfa
að verða svo andlega frjálsar, sem
unnt er; þá taka þær fyrir munmnn
á kvennfrelsis-skrumurunum, því að
þær langar þá hvorki til að koma á
kjörfuudi, nje sitja í hreppsneínd, o.
s. frv.
Eins og nú er fyrirkomulag kveuna-
skólanna, eru þeir að nokkru leyti
sjermenntunarskólar, veita til3ögn í
handavinnu og öðrum kvennastörfum;
og að nokkru leyti veita þeir bók-
fræðslu. Af því, hve stuttan tíma vel
flestar stúlkur gauga í þessa skóla,
hlýtur að leiða, að bæði hið verklega
og bóklega nám verður lítilfjörlegt.
Væri aptur á móti emum eða tveim
vetrartímum varið eingöngu til verk-
legs náms í handavmnu, matreiðslu og
innanhússvinnu, þá tnundi hver stúlka,
8em nokkurt mannsefni er í, verða
nokkurn veginn fær í þeim verkum.
Verklega menntaðar húsmæður eru
kjörgripir hverrar þjóðar; því ætti um
fram allt að kappkosta, að koma
kvennaskólunum í það horf, að nem-
endur þeirra yrðu vcl færir um að
taka að sjer heimilisstjórn. — þær,
sem meira vildu mennta sig til bókar-
innar, ættu að ganga í gagufræðaskól-
ana.
B ú nað ar s k ó lan a hafa margir
verið óánægðir með að undanförnu; en
það er vafalaust af því sprottið, að al-
menningur hefir ekki kunnað að meta
gildi þeirra. þeim röddum fækkaróð-
um, sem láta óátiægjuna í ljós, enda
vinna þeir skólar mjög mikið gagn.
En ódýrari og umsvifaminni mættu
þeir vera, ef ekki væri hugsað þarum
aðrar bókmenDtir en þær, sem bein-
línis heyra búfræðinni til. þeim bænda-
efnum, sem meiri almennrar bók-
fræðslu vildu afla sjer, verður að vísa
til gagnfræðaskólanna. það, sem á
vantar til þess, að búfræðin komi að
verulegu gagni, er vísindaleg stofnun,
þar sem hægt væri að gera visindaleg-
ar rannsóknir t. d. um fóðurjurtir o.
fl. Árangur þeirra raunsókna mundi
brátt koma í ljós, og sýna, að margt
má endurbæta og öðru visi til haga
en uú er gjört, og þá munu menn
neyðast til að játa, að þó að bókvitið
sjálft verði ekki »látið í askana«, þá
hjálpar það samt til að framleiða það
úr skauti náttúrunnar, sem á að láta
í askana.
Sjómannaskólinn hefir það
ætlunarverk, að undirbúa menn til þess
að verða færir um að stýra skipi.
þeir menn, sem trúað er fyrir skipi
og lífi margra manna, verða að kunna
listina þá að sigla um sjóinn; þeir
þurfa því að vcra svo vel að sjer í
sjómanuafræði, að þeir geti ratað sjó-
leiðir hjer við land og bjargað sjer úr
hafi eða fundið land, ef til hafs hefir
rekið. þeir þurfa meira að segja helzt
að vera almenut menntaðri menn en
hinir, sem þeir eiga yfir að bjóða, ef
vel á að fara.
Engu þessu verður víst með sanni
neitað, en annað mál er það, hvort
sjómanna-menntuninni er svo fyrir
komið, sem hyggilegast væri. þeir
skipstjórar, sem vjer þurfum á að