Ísafold - 13.08.1898, Blaðsíða 1

Knmur ut ýmist einu siuni e??a
tvisv. í viku. Yerfí árg. (SO ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. ec5a
l'/s doll.; Lorgist fyrir miðjaw
júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnnain vtff
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er I
Austiirstrœti 8.
Reykjavík, laugardaginn 13. ágúst 1898.
XXV. árg.
Fomgriposafnopiðmvd. og Id. kl.ll—12
Landsbankinn opinn live.rn virkan dag
k1. 11—2. Bankastjóri viðll')i—l’/s.ann-
ar gæ/.lustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Austanpostur fer frá Rvík 14. ágúst og
kemur aftur 19. s. m. Sama dag (19.) er
von ú hinum póstunum báðum.
Grufub. Skdlholt kemur 1S. ágúst norð-
an um land og vestan.
Hókafregn.
Andvari. Timarit hins isl. þjóövina-
félags; 23. ár.
Andvari er gott rit nú eins og vant
er. L rernst er mynd af Grími Thom-
sen og ritgerð um hann eftir dr. Jón
|>orkelsson yngra, fróðleg, kjamyrt og
skemtileg, og mjög vandað til lýsingar-
innar ú hinu látna skáldi.
|>á er ritgerð um stjórnarskrármdlið
1897, eftir síra Sigurð Stefánsson, og
verður hún vonandi lesin með athygli
a{ öllum þeim íslendingum , sem ant
er um, að stjórnarmál vort komist inn
á skynsamlega braut. Bækilega er
skýrt frá þingmálafundunum 1897, að
því leyfci sem þeir létu uppi álit sitt
um þetta mál, sýnt fram á, hve auð-
sælega þjóðin var orðin því afhuga að
berja höfðinu við steininn, heldur vildi
leitast við að ná samkomulagi við stjórn-
ina, ef þess væri kostur og um veru-
legar umbætur væri að ræða. Svo er
saga málsins á síðasta þingi rakin ljóst
0g greinilega, sýnt fram á, hve miklar
umbætur séu fólgnar í stjórnartilboð-
inu, sem það þing fekk, og »mótbár-
um, lokleysum og öfgum« svarað með
stillingu oa ómótmælanlegum rökum.
Vér fáum eigi betur séð en að þeir,
sem taka vilja tilboði stjórnarinnar frá
síðasta þingi, hljóti að verða samdóma
síra S. S. um alt það, sem f þessari
grein stendur, nema ummaalunnm
um setu ráðgjafa vors í ríkisráðinu.
Höf. lítursvo á, sem barátta íslend-
inga gegn því fyrirkomulagi hafi verið á
góðum og gildurn rökum bygð, með því
að það komi að sjálfsögðu í bága við
þau fyrirmæli stjórnarskrárinnar, að
ísland skuli hafa stjórn sina og lög-
gjöf út af fyrir sig.
Ríkisráðsseta ráðgjafans er vitaskuld
ekki jafnmikil grýla í hans augum eins
og »fleygsmannanna« á síðasta þingi.
Hann bendir á, að hugsanlegt sé að
afskifti ríkisráðsins af sérmálum vor-
um verði meiri í orði en á borði og
að dönsku ráðherrarnir muni því láta
ráðherra íslands, er einn ber nokkurt
skyn á þessi mál, einan um hituna.
»|>að má að minsta kosti eins gjöra
ráð fyrir því, eins og að hann ráði þar
litlu eða engu um sérmál Islands, og
sú venja mun miklu fátíðari en að láta
hvern ráðherra ráða sem mestu um þau
mál, sem hann er sérstaklega skipaður
fyrir og hann einn ber því ábyrgð á.
|>að er alls ekki óhugsandi, að þótt
danska stjórnin vilji ekki formlega
sleppa sérmálum íslands úr ríkisráðinu
sökum þessarar góðu alríkiseiningar,
þá verði ríkisráðið í reyndinni ekki
hlutsamt um mál þessi, þegar þau eru
koruin í hendur manns, er eingöngu
hefir um þau að fjalla og ber ábyrgð
allra sinna gjörða fyrir íslenzka lög-
gjafarvaldinu. Bíkisráðsseta ráðherr-
ans gæti þannig orðið að eins til mála-
mynda f flestum tilfellum, en þó til
tryggingar í augum stjórnarinnar, að
ráðherrann færi ekki út fyrir þessi tak-
mörk, er sérmálin eru bundin við, án
þess að tálma í nokkuru framförum og
hagsæld lslands innan þessara tak-
marka«.
En þrátt fyrir þetta telur höf. þó
kröfuna um algerðan aðskilnað sérmála
vorra frá ríkisráðinu alveg sjálfsagða,
þegar hugsanlegt yrði að fá henni fram-
gengt, og setu ráðgjafa vors þar ekki
hættulausa, enda auðsætt stjórnarskrár-
brot.
jpað væri hirn líka, ef fyrirkomulag-
inu væri svo háttað, sem menn hafa
lengstum gert sér í hugarlund hér á
landi, að danskir ráðgjafar réðu úrslit-
um íslenzkra sórmála með atkvæðum
sínum.
En nú er það sýnt og sannað, að
fyrirkomulagið er alt öðruvísi.
Eftir þeim skýringum, sem komið
hafa fram í málinu síðan á þingi í
fyrra, er enginn flugufótur fyrir þeirri
ætlun mannai að dönskum ráðgjöfum
sé ætlað að fjalla um sérmál íslands.
Báðgjafi vor flytur að sönnu rnálin
fyrir konungi í ríkisráðinu og þar ræð-
ur konungur þeim til lykta. En dönsk-
um ráðgjöfum koma þau ekkert við —
svo framarlega sem þeir viðurkenna,
að þau séu í raun og veru íslenzk scr-
mál.
Fyrir því, að meðferð sérmála vorra
í ríkisráðinu sé þann veg háttað, höf-
um vór orð fyrverandi og núverandi
ráðgjafa Islands. Og varlega er það
gerandi að fullyrða að slík meðferð sé
stjórnarskrárbrot — að hún komi að
neinu leyti í bága við fyrirmæli stjórn-
arskrár vorrar.
Eins og kunnugt er, kveður stjórn-
arskráin ekkert á um það, hvernig eða
hvar sérmál vor eigi að flytja fyrir
konungi. Hún segir að eins, að vór
eigum að hafa löggjöf vora og stjórn
út af fyrir oss.
Er ekki nokkuð örðugt að neita því,
að vór höfum hvorttveggja út af fyrir
oss, ef það verður ekki fyrir afskiftum
annara en löglegra íslenzkra stjórnar-
valda?
Og meira að segja — mundi ekki
verða örðugt fyrir oss að benda á fyr-
irkomulag, sem væri oss haganlegra,
meðan sambandi voru við Uanmörku
er að öðru leyti eins farið og nú?
Hugsum oss ráðgjafa vorn utan rík-
isráðsins. Einhversstaðar verður úr-
skurðarvaldið að vera, ef ágreiningur
kemur upp um það, hvort mál sé al-
.Islenzkt sórmál eða sameiginlegs eðlis.
f>að vald er lítt hugsandi annarsstað-
ar en í ríkisráðinu. Værum vór þá
nokkuru bættari, ef ráðgjafi vor kæmi
þar hvergi nærri? Er ekki nokkuð
eðlilegra og hyggilegra einmitt fyrir
oss, að vér eigum þar fulltrúa, þegar
ráða á fram úr slíkum ágreiningi?
Auðvi að eru þeir menn til, sem
neita því, að meðferð íslenzkra sérmála
í ríkisráðinu sé á þann hátt, sem hér
er haldið fram. |>eir halda jafnvel
fast við gömlu íslenzku ímyndunina
um atkvæðagreiðslu í ríkisráðinu, sem
engin er til. Og þeir þykjast ekki
láta sór skiljast, að ráðgjafi vor hafi
neina sérstöðu þar, berja því blákalt
fram, að með íslenzk mál sé þar að
öllu farið eins og dönsk mál. En þeim
hefir ekki tekist að koma með nokkura
ástæðu sínu máli til stuðnings.
A vora hlið eru grundvallarlög Dana
og ríkislagaróttur Matzens prófessors,
sem ekki gera ráð fyrir neinni at-
kvæðagreiðslu í ríkisráðinu. Á vora
hlið er stjórnarskrá vor, sem segir, að
vér eigum að hafa löggjöf vora og
stjórn út af fyrir oss. A vora hlið
eru yfirlýsingar fyrverandi og núver-
andi íslandsráðgjafa um, að skilningur
vor á þessu atriði sé réttur. Að hinu
leytinu hefir enn ekki verið bent á
nokkurt atriði, sem ráða megi af, að
aðrir ráðgjafar en Islandsráðgjafinn
hafi nokkuru sinm látið nokkurt ís-
lenzkt sérmál til sín tala.
Það þarf því naumast að taka það
fram, að sönnunarskyldan hvílir á þeim,
sem mæla móti jafn-ljósum og sterk-
um röksemdum. Mótmæli þeirra eru
að engu hafandi, fyr en sýnt verður
og sannað, að sérmál vor hafi verið
eða séu undirorpin afskiftum annara
ráðgjafa en Islandsráðgjafans.
|>á, en ekki fyr, er ástæða fyrir oss
til þess að kvarta undan því, að stjórn-
arskrá vor hafi verið fyrir borð borin
í þessu efni. Sem stendur veikja slík-
ar kvartanir vorn málstað. Umkvört-
unarefnið er að minsta kosti ósannað
og að öllum líkindum ósatt. Ogíöðru
lagi villa þær alþýðu manna og gera
henni örðugra að átta sig á stjórnar-
máli voru.
Bitgerð síra S. S. hefir vafalaust
verið samin áður en þær skýringar
voru komnar til fulls, sem nú eru
fengnar viðvíkjandi meðferð sérmála
vorra í ríkisráðinu. Að öllu öðru leyti
en þessu, sem hér hefir verið á bent,
er hún mjög góð, og verður vafalaust
mikill styrkur meðal þjóðarinnar fyrir
þeim málstað, sem höf. heldur fram.
Næster ritgjörð um lánsstofnun, eft-
ir Halldór Jónsson bankagjaldkera.
Svo sem kunnugt er, skoraði neðri
deild alþingis í fyrra á stjóruina »að
leggja fyrir næsta alþingi frumvarp til
laga um lánsstofnun eða lánsfélag fyr-
ir jarðeignir og húseignir í landinu, er
geti veitt veðlán um sem lengst árabil
og með sem vægustum vaxtakjörum«.
Höf. sýnir ljóslega fram á þörfina á
fyrirtæki þessu og bendir á, hvernig
til þess ætti að -stofna, heldur því
meðal annars fram, að engin þörf sé
51. blað.
á að setja sérstaka lánsstofnun á lagg-
irnar, heldur mundi hagfeldara að stofna
sérstaka lánsdeild í landsbankanum
og veita honum heimild til að gefa út
vaxtabréf og selja þau. Bæði mundi
það fyrirkomulag kostnaðarminna, og
svo hafi landsbankinn langtum betra
færi á að koma vaxtabréfum íslenzk-
um í peninga heldur en sérstök láns-
stofnun. Vonandi styður ritgerð þessi
að því, að málinu verði hrundið í heppi-
legt horf á næsta þingi.
|>á eru »Ferðir á Norðurlandi 1896
og 1897« eftir dr. jporv. Thoroddsen,
skemtilegar og mörgu fróðlegar, eins
og hinar fyrri ferðasögur hans, og
nFiskirarmsóknir 1897« (skýrsla til lands-
höfðingja) eftir Bjarna Sæmundsson,
cand. mag. Bannsóknir þessar virð-
ast hafa verið gerðar af vandvirkni og
nákvæmni, og verða sjálfsagt lesnar
með athygli af mörgum, ekki sízt það
sem sagt er um laxaklakið og sela-
friðunina.
Að lyktum er lýsing á innsigli ís-
lands, sem Jón lögmaður Jónsson út-
vegaði árið 1093, en nú er í vörzlum
Havsteens amtmanns. Hún er eftir
Pálma Pálsson, skólakennara.
'Yfirvofandi liallscri
í
Vatnsleys ustr hreppi«.
I 44. tölublaði lsafoldar er skýrt
rá síðasta fundi amtsráðsins í Suð-
uramtinu, og er meðal annara mála,
sem þar hafi verið fvrir tekin, skýrt
frá þessu »yfirvofandi hallæri í Vatns-
leysustrandarhreppi« og þar rækilega til-
greind súofanígjöf, sem sýslunefndinhér
hafrr feugið hjá því háa ráði fyrirþað,
að sýslunefndin eigi hefir tjáð sér fært
að láta ginna sig til þess að taka þá
ráðstöfun, sem nú hefir reynst að
hún með engu móti hefði getað for-
svarað gagnvart öðrum hreppum sýsl-
unnar.
Eg álít mér því skylt, sem oddvita
hennar, að skýra mál þetta fyrir al
menningi, svo hann geti lagt dóm siun
á framkomu sýslunefndarínnar. Eg
tilgreini að eins »facta«, sem eigi verða
hrakin.
Byrjun málsins er þá sú, að á síö-
astliðnum aðalfundi í sýslunefndinni,
hinn 25.—27. aprílmán. þ. á., var
lagt fram svohljóðandí erindi frá hin-
um þáverandi oddvita hreppsnefndar-
innar í Vatnsleysustrandarhreppi:
»Vegna langvarandi afla- og atvinnu-
»leysis hér í hreppi sér hreppsnefndin
»ekki annað fyrir, en að hallæri og
»bjargarskortur hvíli við hvers manns
»dyr hér í hreppi nú strax um vertíð-
»ar-lok, að undanskildum einstöku
•heimilum, og með því að alls engin
»ráð eru fyrir hendi til þess að afstýra
»slíkum vandræðum, þá finnurhrepps-
»nefndin hér í hreppi ekki önnur ráð
»en að leita aðstoðar hinnar heiðruðu
»sýslunefndar, og biðja hana að ann-
»ast um, að Vatnsleysustrandarhreppi
»verði veitt hallærislán alt að tvö þús-
»und krónum nú strax um maírnán-
©