Ísafold - 19.11.1898, Blaðsíða 2

282
farirnar séu eftir vonum, þegar tekið
er tillit til þess tíma, sem varið er til
þessara kenslugreina. Hitt getið þér
víst ekki láð mér sem skólastjóra, þó
að ég tjái mig ekki vera ánægðan með
framfarir piltanna, ef þær hjá öllum
þorranum eru að eins nokkurnveginn
viðunandi. J>að þykist ég þó mega
fullyrða, að stúdentar hér frá skólan-
um muni yfirleitt ekki standa á baki
Btúdentum frádönskum skólum, hvorki
að þekkingu í forntungunum né að
andlegum þroska, enda veit ég ekki
til, að háskólinn hafi kvartað yfir því.
Bkki er það heldur rétt, að ég hafi
farið fram á það í ræðu minni, að
auka aftur látínunámið. En fúslega
skal ég játa, að ég held, að það væri
æskilegt, ef því fengist framgengt, því
að við það mundi andlegur þroski
nemandanna aukast og skólinn kom-
ast nær sínu »æðsta og helzta mark-
miði*. Enn hitt vona ég, að bæði
yður, herra ritstjóri, og öllum hugs-
andi mönnum liggi í augum uppi, að
ef forntungnanámið er mínkað frá
því sem nú er, þá hlýtur af því
að leiða, að framfarinar, sem nú eru
•nokkurn veginn viðunandú hjá öllum
þorranum, verða aljjörlega ófullnœgj-
andí, og að nám forntungnanna getur
þá ekki framar borið þann ávöxt, sem
skyldi, ekki æft né skerpt sálargáfur
piltanna, ekki kent þeim að hugsa né
koma orðum að hugsunum sínum;
það verður þá, með öðrum orðum,
tómt kák og til einskis gagns fyrir
piltana, og þeim tíma, sem t.il slíks
náms væri varið, væri þá auðvitað
alveg á glæ kastað. þetta hefi ég
líka ljóslega tekið fram í ræðu minni,
þar sem ég segi: »Betra væri fyrir
skólann, að forntungnanámið yrði af-
tekið með öllu — ef þá eitthvað ann-
að jafngott yrði sett í staðinn —
heldur en að það yrði takmarkað enn
meira en nú er, svo að kensla í þess-
um málum yrði tómt kák, því að það
yrði til niðurdreps fyrir alla sanna
æðri mentun hér á landi«. Hér er
ekki nema um tvent að gera, annað-
hvort að gera forntungurnar algjörlega
rækar úr skólanum, eða þá að láta
þær að minsta kosti halda því sæti,
sem þær hafa nú. A grein yðar, herra
ritstjóri, þykist ég sjá, að þér séuð
mér samdóma um þetta. |>ór viljið
ekki káka við gömlu málin, heldur
afnema þau með öllu. það get ég
skilið. Enn hin stefnan, sem varð
ríkjandi á alþingi í fyrra sumar, að
nema alveg burt grískuna og takmarka
svo latínuna, að enginn piltur geti
lært hana öðru vísi en rétt til mála-
mynda, og þó að láta hana að nafn-
inu til halda öndvegissæti í skólanum,
það er að kasta burt dýrmætum tíma
til ónýtis, það er að draga Iærða skól-
ann niður í sömu súpuna, sem önnur
mentamál okkar eru í, það er að gera
skólanum ómögulegt að ná því marki,
sem honum er sett, það er, í einu orði,
hin frámunalegasta fásinna. Ég veit,
að hinum heiðruðu forsprökkum þessa
máls á þinginu muni hafa gengið gott
til. En þeir hafa ekki hugsað þetta
mál nógu vel, ekki haft næga reynslu
né þekkingu á hinum æðri skólamálum
til að komast að réttri niðurstöðu.
Og því síður lái ég þinginu í heild
sinni, að það fór að fortölum þessara
manna. J>ingið sýndi það síðast í
fyrra með fjárframlögum til skólans,
að því er ant um hann, og auðvitað
hefir það haldið, að frumvarp það,
s#m fyrir lá, mundi verða til bóta.
En ég vona nú, að mönnum skiljist,
að ekki dugir að ætla forntungunum
minni tíma en nú er, ef þær á annað
borð eiga að halda áfram að skipa
öndvægissætið í skólanum. Eins og
ég hefi áður sýnt, ætlum við þeim hér
langt um minni tíma í tiltölu við
aðrar greinir en þ>jóðverjar, Englend-
ingar og Erakkar, og jafnvel minni e n
frændþjóð vor Danir — þar eru viku-
stundir forntungnanna 36,7 j> af sam-
töluallra kenslustunda. Ef forntungna-
n ámið yrði takmarkað enn þá meira,
þá er hætt við, að dyrum allra háskóla
^ Norðurálfunni yrði lokað fyrir ís-
lenzkum stúdentum.
Eigum við þá að fara að dæmi
Norðmanna og afnema með öllu forn-
tungnanámið? Ég hefi þegar bent á,
að bezt muni að fara að engu óðslega,
heldur bíða eftir, hvernig skólafyrir-
komulag Norðmanna reynist. Ef það
reynist vel, þá munu vafalaust bæði
Danir og stórþjóðir Norðurálfunnar
fara í kjölfar Norðmanna, og þá er
tími til fyrir oss, að sigla okkar litla
bát á eftir. Fjarri sé mér að gera
lítið úr því gagni, sem menn geta haft
af því að kunna til blítar eitt eða
fleiri af málum hinna miklu menta-
þjóða og öðlast nákvæma þekking á
mentalífi þeirra og bókmentum. En
reynslan á enn eftir að skera úr því,
hvort þessi þekking er jafnaffarasæl
undirstaða undir æðri mentun eins og
klassisku málin. Munum einnig eftir
því, að klassiska mentunin er andleg
eign, sem vér höfum [fengið í arf frá
forfeðrum vorum, band, sem tengir
oss við vora eigin fortíð. Sum af
hinum helztu vísindaritum íslendinga
eru skrifuð á latínu — ég þarf ekki
annað en minna á Arngrím lærða,
þormóð Torfason, Einn biskup, Hálf-
dán Einarsson og Sveinbjörn Egilsson.
Munum einnig eftir því, að klassiska
mentunin er enn það band, sem tengir
saman hinn mentaða æskulýð í öllum
löndum Norðurálfunnar, að Noregi
einum undanteknum, og að vér mund-
um einangra okkar mentamenn, ef vór
slitum þetta band í sundur.
Að lokum leyfi ég mér að benda
yður, herra ritstjóri, á orð eins manns,
sem ég veit að þér munið eigi meta
lítils. Hinn frægi þýzki heimspeking-
ur Schopenhauer kemst svo að orði
(Parerga und Paralipomena, 7. útg.
II. b. 606. bls.): »Sá maður, sem
ekkert kann í latínu, líkist manni,
sem er úti í þoku í fögru héraði.
Sjóndeildarhringur hans er mjög þröng-
ur. Hann sér að eins það, sem næst
honum er, en það, sem er fáum fetum
lengra burtu, hverfur honum í móðu.
Aftur á móti er sjóndeildarhringur
latínulærðs manns mjög víður, hann
nær yfir hinar síðarí aldir, miðaldirnar
og fornöldina. Gríska og jafnvel forn-
indverska víkka sjóndeildarhringinn
að vísu talsvert að auki«.
Frá útlöndum.
Hingað hefir nýlega borist með
botnverping eitt enskt blað frá I. þ.
m., útgefið í Hull. Má af því ráða,
að því er »N-01din« skýrir frá, að ráð-
herraskifti hafa orðið á Frakklandi —
aldrei þessu vant eða hitt þó heldur!
— og utanríkisráðherrann, er áður
var Delcassé, hefir haldið völdum, en
hann var illur í garð Breta. Héldust
því enn viðsjár miklar með Frökkum
og Bretum, og vígbúnaði haldið áfram
af kappi um alt hið mikla Bretaveldi.
Bretar höfðu heimtað af Frakkastjórn.
að Marchand yfirhöfuðsmaður væri
kvaddur með lið sitt burt frá Fashoda;
fyr ekki takandi í mál að semja um
það, er þeim bæri á milli. Frakkar
sintu því ekki. En þá lagði Marchand
sjálfkrafa á burt með lið sitt.
Frá friðargerðinni í París með Spán-
verjum og Bandamönnum er það ný-
mæli borið, að Bandamenn hafi fært
sig það upp á skaftið, að þeir vilja
nú hafa full yfirráð yfir öllum Fílipps-
eyjum, en bjóðast til í móti að endur-
gjalda Spánarstjórn allan þann kostn-
að, er hún hefir haft til friðsamlegra
frambúðarfyrirtækja eyjunum til nyt-
semdar. þessari málaleitan átti Spán-
arstjórn ósvarað.
Fiskiþilskip farist.
Nú þykir, sem er, löngu út séð um,
að hún komi nokkurn tíma fram,
fiskiskútau »Comet«, þeirra Jóns kapt.
Jónssonarí Melshúsi o. fl. Seltirninga,
er vantað hefir síðan í sumar. Enda
hefir »f>ilskipaábyrgðarfélagið við Faxa-
flóa« þegar fyrir nokkru greitt afhendi
ábyrgðarféð fyrir það, 4350 kr., eða f
hluti virðíngarverðs skipsíns, sem var
alls virt á 5800 kr.; það er samkvæmt
lögum félagsins. Skipið var rúmar 37
smál. að stærð, 15—16 ára gamalt,
norskt að uppruna; áttu Eyfirðingar
það fyrst og höfðu til hákarlaveiða.
Síðan komst það vestur á Patreks-
fjörð, og þar keypti Jón kapteinn það
fyrir 5—6 árum. f>að var enn í I.
flokki, að dómi matsmanna ábyrgðar-
félagsins.
Snemma í ágústmánuði, hafði skip-
ið komið inn á Isafjörð. Eftir það sást
það BÍðast á utanverðum Húnaflóa
vestan til; það var 22. ágúst, í upp-
hafi mannskaðaveðursins mikla.
Svo bagalegt sem fjártjónið er, ó-
nota-áfall fyrir hið unga og magnlitla
ábyrgðarfélag, þá er samt manntjónið
stórum mun tílfinnanlegra. Mátti
heita mjög valið fólk á skipinu, flest-
alt ungir vaskleikamenn; skipverjar
ekki færri en 18 alls.
Formaður var Oddgeir nokkur
Magnússon, vestfirzkur að uppruna,
en átti nú heima í Bvík; hálfþrítugur
að aldri, nýlega kvæntur, og lætur eft-
ir sig ekkju og 1 barn.
Stýrimaður var Magnús Pétursson
(prentara Ásmundssonar), reykvískur,
23 ára að aldri, ókvæntur.
Meðal hásetanna voru 3 vinnumenn
Jóns kapteins: Hans Arnþórsson, 36
ára; Pálmi Pálmason, 20 ára; Jón
Sigurðsson, 15 ára; allir upprunnir úr
Kjósarsýslu. f>á var einn Magnús
Oddgeirsson, faðir skipstjóra, 58 ára
gamall, upprunninn af Barðaströnd, en
nú Seltirningur. Enn voru bræður 2
af Isafirði, Ólafur og Davíð Jónssynir,
23 og 19 ára. Tveir voru af Eyrar-
bakka, Bjarni Bjarnason og Stefán
Stefánsson, 20 og 18 ára. f>rír voru
úr Reykjavík, auk stýrimannsins, allir
ungir og ókvæntir: Magnús Guðnason,
28 ára; Kristján Olafsson (ættaður úr
Snæf.nessýslu) 31 árs, og Frímann
Jónsson (af Mýrum), 19 ára. Einn
var Rangvellingur, Eiríkur Eiríksson
frá Hamrahól, 19 ára. Hinir Seltirn-
ingar: Ingimundur Gunnlögsson frá
Knútsborg, 64 ára, lætur eftir sig
ekkju og 1 barn á ómagaaldri; Bjarni
Gunnarsson í Tjarnarhúsum, Arnes-
ingur að uppruna, 39 ára, lætur eftir
sig konu og 3 börn í ómegð; Sigurður
Jónsson í Bakkakoti, bróðir skipseig-
andans, lætur eftir sig konu og 3 börn
í ómegð; og Friðrik frá Nýjabæ, 16
ára, matsveinn.
Einn var vátrygður fyrir 1000 kr.,
Bjarni Gunnarsson. Um annan vafa-
samt, skipstjóra (2000 kr.j.
Af Kristni Eyfirðing;,
sem viltist, hafa nú verið teknir
báðir fætur fyrir ofan miðja rist (há-
ristinaý, með viku millibili, síðari fót-
urinn sunnudag 13. þ. m., og gerði
það Guðm. Björnsson héraðslæknir.
Sárin gróa eftir hætti.
Aðventistinn og kirkjufeðurnir.
»Fyrir augliti guðs« lýsir hr. ðstlund
yfir því í hiuum fræga fyrirlestri sínum,
að sunnudagsbelgin sé ekkert annað en
mannaboð, »innkomið i kirkjuna ásamt
pápiskunni«, en með þvi vill hann auð-
sjáanlega gefa í skyn, að helgihald surmu-
dagsins hafi verið óþekt eða að mestu
leyti óþekt í kirkjunni fyrir daga Kon-
stantins mikla (ý 337). Jafnframt þessari
yfirlýsingu sinni ítrekar hr. 0. hátið-
lega bannfæringu sína yfir kirkjufeðr-
unum og ritum þeirra og slær því enn á
ný föstu, að þessi rit innihaldi »svo ó-
endanlega margar háskalegar villurc,.
»að það sé sannarlega hœttulegt að
hyggja of mikið áþeim.«. Það þarf eng-
an stórspeking til að sjá, af kvaða rótum
þessi nauðaskoplegi sleggjudómur aðvent-
istans er runninn. Kijkjufeðurnir hafa í
belgri einfeldni sinni talað sannleikann,
að þvi er snertir sunnudagshelgihald krist-
inna manna á fyrstu öldum kristninnar, en
ekki gætt þess, hvílikan grikk þeir gerðu
með því laugardagsmönnum á öllum tímum
— þess vegna verða þeir nú að sætta sig
við að »rétttrúaöir« aðventistar hrindi
þeim í skammarkrókinn ásamt hinum »ó-
endalegu mörgu háskalegu villum« þeirra.
Yeslings kirkjufeður — þetta eru þakkirn*
ar!
En til þess að allur almenningur geti
séð og skilið, hvers vegna aðventistanum er
svo ant um að setja villutrúarstimpilinn á
kirkjufeðurna og rit þeirra, leyfi ég mér
að tilfæra hér nokkra af hinum sögulegu
vitnisburðum fyrir almennleika sunnudags-
helgibaldsins á fyrstu öldum kristninnar.
Og jafnframt vona ég, að hver nokkurm
veginn skynsamur maður geti af þessum
sögulegu vitnisburðum séð, að það er ekki
mikið vit í þeirri staðhæfingu, að sunnu-
dagshelgin sé innkomin i kirkjuna ásamt
pápiskunni, enda þótt slík staðhæfing sé
framborin »fyrir augliti guðs«.
1. I hinu svo nefnda Barnabasarbréfi,
sem öllum kirkjusögufræðingum nútímans
ber sauian um, að hljóti að vera santið í
kring um árið 100 e. k. eða hér um bil
10 árum síðar en opinberunarbók Jóhann-
esar, kemst höfundurinn svo að orði um
sunuudag kristinna manna: » Vér höldum
heilagan 8. daginn [daginn eftir sabbatið
eða fyrsta dag vikunnar] til fagnaðar
því, að á þeim degi upp reis Jesús frá
dauðumn (Barnaba epistole cap. XV).
Þetta bréf var í svo miklum metum í forn-
kirkjunni, að það jafnvel hefir verið tekið
upp i frægustu biflíuhandrit (t. a. m. Co-
dex sinaiticus frá byrjun 4. aldar, sem Tisch-
endorf fann um miðbik þessarar aldar).
2. I bréfi Ignatíusar biskups í Antí-
okíu (fll5) til Magnesinga (Ad Magnesios)
kemst höfundurinn svo að orði: »Þegar því
þeir, sem uppaldir eru undir hinu gamla
fyrirkomulagi, en hafa öðlast hina nýju
von, halda elcki lengur sabbatið, heldur
lifa lifi sínu samkvæmt drottins degi,
því að á honurn uppreis og vort lif, sem
vér böfum öðlast fyrir hann og dauða
lians — — hvernig ættum vér þá að geta
lifað áu liansc (sbr. Vidnesbyrd af Kirke-
fædrene, XI. bindi, Krial885 bls. 23—24).
3. í trúvarnarritgerð sinni hinni rneiri,
sem samin er á dögum Antoníusar keisara
Piusar (138—161 e. K.) og afhent honum,
kemst .1 ústín us píslarvottur (f 167)
svo að orði: »A hinum svonefnda sótar-
degi (b: fyrsta degi vikunnarj koma allir
saman bæði úr bæjunum og af landsbygð-
inni og eru þá lesin minningarrit postul-
anna eða rit spámannanna, eftir því sem
timi er til. Þegar fyrirlesarinn hefir lokið
upplestri sínum, flytur forstöðumaðurinn
ræðu og hvetur menn til að breyta eftir
þessum ágætismönnum. Því næst stönd-
um vér allir upp og biðjumst fyrir, og þeg-
ar bænahaldinu er lokið, er borið fram
brauðog vin (o:kveldmáltíðarefnin) og vatn.
------Vér höldum samkomu vora á sunnu-
degi af því að hann erfyrsti dagurinn, sá
dagur, sem guð breytti myrkrinu |o: 1 ljósj,
ummyndaði hið dauða efni og skapaði
heiminn, og ennfremnr af því að á þeim
degi uppreis frelsari vor Jesús Kristur frá
dauðum. Því að daginn fyrir laugardag
krossfestu þeir hann, og daginn eftir
laugardag, sem er sunnudagur, birtist hann
aftur postulum sínum og kendi þeim alla
þessa hluti, sem vér höfum nú íengið yður
til íhugunar« (sbr. »Vidnesbyrd af Kirke-
fædrene VII: Justinus Martyrs Apologier,