Ísafold - 13.04.1899, Blaðsíða 2

90
liann hélt fyrirlesturinn í #Juridisk Sam-
fundt, þann, sem prentaður er í 2.
árg. »Eimreiðarinnar«, mundi hann
það þó, að til þess að dönsk lög öðl-
uðust gildi á Islandi þurfti að birta
þau »á ákveðinn hátt á íslenzku í
landinu sjálfu«, eins og hann kemst
að orði. Eg læt ósagt, hvernig hann
hefir farið að gleyma þessu atriði síð-
an. Og ekki getur hánn verið farinn
að ímynda sér, að grundvallarlögin
hafi nokkurn tima birt verið bér á
landi.
Skoplegt dæmi þess, _í hverjar ó-
göngur dr. V. G. kemst, þegar hann
er að heimfæra grundvallarlögin upp
á sérmál vor, er ráðgjafaábyrgðin.
Scjórnarskráin lætur hana ekki nálengra
en tíl stjórnarskrárbrota, svo sem kunn-
ugter. Eyrirmæli stjórnarskrárinnar eru
í því efni svo skýr og ljós, sem fram-
ast verður á kosið, í 3. gr. og 2. gr. í
ákvörðunum um stundarsakir. Og
hingað til hefir enginn vafi á því leik-
ið, hvernig ætti að skilja þetta — að
ráðgjafinn hafi enga pólitiska ábyrgð
í íslenzkum sérmálum, þegar út fyrir
stjórnarskrárbrotin komi; ábyrgð hans
sé þar ekki annan veg farið en ábyrgð
annara embættismanna.
En dr. V. G. vill ekki kannast við,
að ábyrgðina vanti alveg — og sækir
hana svo í grundvallarlögin! Honum
finst óhugsandi annað en að öllumskilj-
ist, að »ákvæði alríkislaganna« (o: grv.-
laganna) hljóti »að gilda í þessu efni«.
Nú fe«s að vandast málið.
Hver á að höfða mál móti íslenzk-
um ráðgjafa eftir ákvæðum grundvall-
arlagannat Ekki getur það verið al-
/þingi. því að grundvallarlögin þekkja
ekki það þing. Hver á að dæma mál-
ið? Ekki getur það verið hæstiréttur.
því að grundvallarlögin gera ráð fyrir
alt öðrum dómstóli í slíkum málum.
það hlýtur þá að verða danska á-
kæruvaldið (fólksþingið), sem lögsækir
íslands-ráðgjafann, og ríkisrétturinn,
sem dæmir hann, ef koma á fram á-
byrgð á hendur honum samkvæmt
grundvallarlögunum.
En á því er sá hængur fyrir dr. V.
G., að hann er sjálfur að berjast gegn
þeirri kenningu í þessari grein sinni í
»Eimreiðinni« síðustu. Og þar ber
hann afdráttarlaust núverandi ráðgjafa
íslands fyrir þeirri skoðun, »að svo
framarlega sem hið danska ákæruvald
gerði tilraun til þess að höfða mál
gegn Islandsráðgjafanum fyrir aðgerð-
ir hans í íslenzkum málum (í ríkisráð-
inu eða utan þess), þá mundi ríkis-
rétturinn óðara vísa því máli frá, af
því að málið væri ekki höfðað af hinu
rétta ákæruvaldi og ætti ekki heldur,
að dæmast af ríkisréttinum«.
Mér þykir ekki ólíklegt, að einhverj-
um kunní nú að verðaaðorði: Hvers
vegna eru Islendingar að deila um
stöðulögin og áhrif þeirra nú á tím-
um? Er ekki margt annað þarfara
um að tala?
Að minsta kosti datt mér þetta í
hug, þegar ég las ritgerð dr. V. G. í
»Eimreiðinni«. Og enn er mér óskilj-
anlegt, hvað honum hefir gengið til
að setja hana saman og birta almenn-
ingi.
Auðvitað er maðurinn sannfærður
um þetta, sem hann heldur fram, —
þó að ekki sé auðsætt, hvernig hann
hefir komist inn á þessa villustigu.
En þegar um jafn-mikilsvert mál er
að ræða eins og hór, þarf sannfæring-
in að vera á langtum betri rökum
bygð en þessar ímyndanir dr. V. G.
eru, til þess að nokkur maðurhafisið-
ferðislega heimild til að varpa henni
fram. f>að á ekki að vera neinn gam-
anleikur, að telja þá trú fyrir þjóð
sinni, að hún hafi minni réttindi en
hún um fjórðung aldar hefir talið sig
hafa.
þó væri þetta atferli ekki með öllu
óskiljanlegt, ef sú stefna, sem dr. V.
G., ásamt nærfelt helmingi þingsins,
heldur fram í stjórnarmáli voru gæti
einhvern stuðning haft af þessari nýju
kenningu hans. En því fermjög fjarri.
Eins og ísafold hefir þegar tekið fram,
kemur hún ekki lifandi vitund við
þeirri spurningu, sem nú liggur fyrir
fyrir þjóðinni: Eigum vér að þiggja
tilboð stjórnarinnar eða hafna þvi?
f>að er búið að færa óteljandi rök fyr-
ir því og mjög öflug, að vér eigum að
þiggja tilboðið. Og engin af þeim á-
stæðum sem fram hafa verið fluttar,
byggjast að neinu leyti á þessari upp-
gjafarkenningu dr. V. G.
f>ar á móti er hitd víst, að sú kenn-
ing vekur gremju og jafnvel hugar
angur í brjósti mörgum Islendingi.
Hversvegna þá? kann nú einhver
að spyrja. Gerir þetta nokkuð til?
Er oss okki með öllu ofvaxið að
að byggja á nokkurum öðrum grund-
velli en sdöðulögunum og stjórnar-
skránni? Og sé svo, hvers vegna má
þá ekki taka kenningu dr. V. G. með
þögn og fylsta jafnaðargeði.
f>ví er fljótsvarað. Vanmáttur þess-
arar kynslóðar til að fylgja fram fylstu
réttindum landsins veitir henni enga
heimild til að láta nokkuð af þeim af
hendi. Og fyrsta sporið til þess að
þjóðin afsali sér þeitn er að telja
henni trú um, að hún eigi ekki tilka.II
til þeirra.
Hvenær sem á slíkri viðleitni bólar,
er skylt að mótmæla henni og vara
þjóðina við henni. Mér stendur á
sama, þó að höf. gangi ekki nema
alt gott til, sem eg veit að muni vera,
— þó að hann hafi þá skoðun, að
áminst kenning greiði götu fyrir æski-
legum og þjóðinni hagfeldtím úrslit-
um stjórnarbótardeilunnar. Kenning-
in er jafn-varúðarverð fyrir því. Hún
er sá viðsjálsgripur, að vér ættum
aldrei að hleypa henni inn fyrir garð
hjá oss. f>ess vegna hefi eg ritað
þessar línur.
Vendetta.
Eftir
Archibald Clavering- Gunter.
‘ IX.
f>egar einvígisvotturinn énski heyrir
þessi göfugmannlegu orð hans, tautar
hann við sjálfan sjg: »Og aulabárð-
urinn með allan riddaraskapinn!
Nú hefir hann farið með þann hagnað,
sem hann gat af skammbyssunum
haft«.
Höfuðsmaðurinn franski lítur spurn-
araugum á Barnes.
Vesturheimsmaðurinn segir að eins:
»f>etta er alveg satt, hr. höfuðsmað-
ur1 Eg reyndi báðar skammbyssurn-
ar; sú, sem nafnið er grafið á, hittir
hér um bil tveimur fetum vinstra meg-
in við markið; á hinni munar ofur-
lítið minna, einu feti og níu þumlung-
um. f>ér vitið að eg hefi vit á skot-
vopnum. Eg legg við drengskap minn,
de Belloc, að eg segi satt. Og úrþví
að eg hefi gert hættuna jafnmikla fyr-
ir báða, farið þór auðvitað að hlæja
að mér og kynlegur friðarstillir mun
yður þykja eg vera — — En við það
verður að sitja«.
I sama bili finnst Barnes hann
heyra hófaskelli í nokkurri fjarlægð.
Honum dettur Marína i hug og stekk-
ur upp stigann, alveg utan við sig út
af því, að hann skuli hafa orðið til
þess að auka hættu beggja mannanna.
Einu augnabliki síðar færir höfuðs-
maðurinn sig ofurlítið nær lautinanl-
' inum enska, hneigir sig og segir:
• Hefði eg þekt yður fyr, mundi mér
ekki hafa komið til hugar að ympra
á öðru eins og tillögunni, sem áðan
varð yður til móðgunar; nú iðrast eg
þe8s, því að þér eruð ekki að eins
vaskur maður, heldur og sæmdarmað-‘
ur«. Og hann kveður hann á þann
hátt, sem tíðkast meðal hermanna,
þegar þeir vilja sýna félaga sínum sér-
staka virðingu. Svo snýr hann sér að
Korsíkumanninum unga og segir:
»Eg ræð yður til þess, Paoli, að muna
eftir því, sem hr. Barnes hefir sagt;
hann hefir betra vit á því en nokkur
annar maður, hvernig með skamm-
byssur á að fara«. Svo fer hann aft-
ur á sinn stað, til þess að gefa merki
um það að nú eigi hólmgangan að
byrja.
Barnes sér frá svölum veitingaskál-
ans, að Marína er að koma; en hest-
urinn hennar er alveg uppgefinn. Tveir
menn eru á eftir henni. Annar þeirra
er fóstri hennar, Tómassó gamli; hinn
er Musso Danella greifi. Hún knyr
skepnuna áfram, eins og um líf bróð-
ur hennar só að tefla, þó að hún viti
ekki vissu sína í því efni; því að í
miðanum, sem Barnes hafði hripað
Danella í flýti, stóð ekki annað en það,
að ef hún kæmi, gæti það orðið til
þe8S, að Antóníó hætti við flónsku,
sem fyrir honura vekti.
Enn á hún eftir hálfa mílu (enska)
og kemur fráleitt nógu snemma; já,
það er þegar of seint; því að á þessu
augnabliki heyrist skarpur hvellur
— hólmgangan er byrjuð.
Báðir hleypa hólmgöngumennirnir
af jafnsnemma, Korsíkumaðurinn þó
í við fyr. þegar reykurinn er rokinn
burt, stendur Antóníó uppréttur, en
þó er eins og hann leggi allan þunga
líkama síns á vinstra fótinn. Eng-
lendingurinn skjögrar til og hefði dott-
ið, ef félagi hans hefði ekki hlaupið
til hans og stutt hann.
»Hvað er að kunningi? Eruð þér
mikið sár?«
Lautinantinn segir stamandi; »f>að
er hérna — í síðunni* — og þrýstir á
með hendinni. Svo kemur undrunar-
svipur á andlitið á honum, og því
næst er eins og honum hægist, því
að upp úr vestisvasa sínum tekur
hann sama silfurpeninginn, sem áður
hafði reynst honum happadrjúgur; nú
hefir skammbyssukúlan hitt peninginn.
•Hvernig líður yður?« spyr hr. Barn-
es; hann hefir flýtt sér til hans til
að gera það fyrir hann, sem honum
er unt, verkfæralausum. því að þó að
Vesturheimsmaðurinn hefði ekki tek-
ið próf, gerði hann alt vel, sem hann
fekst við á annað borð, og var betri
læknir en margir, sem setja dr. med.
á eftir nafninu sínu.
»Mér líður nú miklu betur, og það
á eg auðnupeningnum mínum að
þakka«, svarar Englendingurinn, lítur
á silfurpeninginn sinn og stingur hon-
um svo í vasann aftur. »Eg gleymi
þessu ekki fyrst um sinn !« Og það
gat hann staðið við; því að bann
hafði verk í rifjunum marga daga á
eftir.
»Já, eg held naumast þér deyið af
þessu, — tekur Barnes til máls. En
svo tekur de Belloc fram í fyrir hon-
um :
»Eins og nú er ástatt, heimtar vin-
ur minD að þið skjótið einu sinni enn«.
»En svo hefi eg ekki tíma til að verða
við þeirri ósk hans !«
»Hvers vegna ekki ? f>ér hafið næg-
an styrk til að hleypa úrskammbyssu
og vinur minn getur staðið á fótunum!«
Fyr hafði ekki verið gefið í skyn,.
að Korsíkumaðurinn hefði orðið sár.
Enski foringinn lítur út á sjóinn og
segir svo við de Belloc :
•Fallbyssubáturinn er að létta akk-
erum ; að einu augnabliki liðnu er hann
lagður á stað til Alexandríu. Við verð-
um að vera á þilfarinu, þegar egipzku
fallbyssurnar fara að hafa hann að
skotspænú.
Foringjaefnið er þegar komið ofan
að flæðarmáli til þess að leysa bátinn.
»J>ér hafið enn nógan tíma!«
»Nei! J>ér eruð sjálfur liðsforingi og
ættuð ekki að aftra hermanni frá að
gera skyldu sína«.
En nú segir Korsíkumaðurinn með
veikum róm og fölum vörum :
• Skammbyssan mín er klofin — og
— eg get ekki staðið lengur !«
Og hann hnígur niður og situr kyr
á klöppinni.
Englendingurinn lítur á hann og
segir : »Eruð þér sár á fætinum ? Ó
— mér þykir vænt um að ekki hefir
verra hlotist af! Komi eg aftur frá
Egiptalandi, og ef þér eruð þá------«.
Meira getur hann ekki sagt; því að
nú drynur skotkveðjan út yfir fjörðinn.
Lautinantinn flýtir sér ofan að bátn-
um og kallar í angistarróm til ræðar-
anna: Fimm pund skuluð þið fá góð-
ir hálsar, þegar þið komist að hliðinni
á skipinu þarna! |>að er æfilangt
ærutjón fyrir okkur, ef við náum því
ekki!«
Hann hampar gullinu fyrir framan
augun á þeim með annari hendinni, en
tekur í stýrissveifina með hinni. Kor-
ísku-fiskimennirnir taka knálega til ár-
anna og einvígisvotturinn fer úr frakk-
anum og tekur aukaár. Báturinn
skýzt frá landi og skrúfan í herskip-
inu er kominn í hreyfingu.
Fjórði kapítuli.
Dáinn.
Barnes hefir tekið eftir því, að Paoli
er orðinn veikraddaður; það ber því
meira á þvi, sem hann hafði áður haft
sterka rödd. Hann hleypur til hans
og tekur á lífæðinni á hontim. Meðan
Barnes er að eiga við Paoli, verður
hann alveg jafn-fölur Korsíkumannin-
um sjálfum. Paoli hallar sér nú aft-
ur á bak, styðst upp við klappirnar
og lætur höfuðið hníga út af, eins og
hann hafi ekki mátt til að halda því
uppréttu.
Barnes ristir í einu vetfangi sundur
með hnífi sínum bláu buxurnar, sem
særði maðurinn er í. þær eru þegar
orðnar dökkrauðar á annari mjöðminni,
svo að sánð hlýtur að vera einhvers-
staðar þar nálægt. Hann þreifar fyr-
ir sór með fingrunum og finnur, hvert
hún hefir farið. j>á líggur við hann
æpi upp yfir sig af undrun, því að
hann sér, hver ofsastyrkur hefir legið
í hatri mannsins, — að hann skuli
hafa getað, þótt ekki væri nema eina
mínútu, haldið sér uppréttum í þeirri
von að fá að ekjóta aftur, jafn-illa og
kúlan hafði leikið hann. í fyrstu skil-
ur hann ekki til fulls, hvernig kúlan
hefir getað farið svo kynlega leið ; en
svo verður honum litið á klofnu skamm-
byssuna, sem liggur við hlið sjóforingj-
ans, og þá sér hann, hvernig á því
stendur, að sárið hefir orðið eips og
það er.
»Flýtið þér yður nú !« kallar hann
til Mateós gamla ; »sækið þér sterkasta
vínandann, romm eða bezta brennivín-