Ísafold - 20.05.1899, Page 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst,) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
14/a doll.; borgist fyrir miðjan
júii (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa biaðsins er
Austur.strœti 8.
XXVI. árg.
Reykjavík, laugarda^inn 20. maí 1899.
33. biað.
I. 0. 0. F. 815269.
x+x x+x.xfx.xfx.xfx.xfA.xfx.xfx..xfA..xfA.xfA.xfx.xfx.
Forngripasafnopið rnvd.og ld. kl.ll—12.
Landxbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
Kl. 12—2, og einni stundu lengur (til kl.3)
md., mvd. og ld. til útlána.
xV. xtjf.,xtx,.xtx,.‘-T-*:.. '*■*■*.
v;vv:'." 1 v*' -'i- •■iv *■+■*
Grufubáturinn Reykjavík.
fer upp í Borgarnes 23. mai;
júní 3., 8. og 30.; júlí 4., 7., 10., 13., 17 ,
20. og 25. Kemur oftast við á Akranesi,
báðar leiðir. Snýr jafnan aftur samdægurs
til R.víkur nema 8. júni (ekki fyr en 18.).
Til Straumfjarðar fer báturinn í sömu
ferðum 8. júni, 13. júli og 25. júli, og snýr
aftur samdægurs.
Vestur á Breiðafjörð fer báturinn 8. júní
og kemur þá við í Skógarnesi.
Suður í Keflavik fer báturinn 25. mai;
júni 5. og 20.; júli 6., 11., 14., 18.,
21. og 28. Kemnr við í Hafnarfirði
og Vogavik í snmum ferðunum, og fer út
í Garð 25. maí, 5. og 20. júni, og 11. júlí;
ennfr. i Hafnaleir og Grindavik 26. maí og
20. júni, og austur i Vik i þeirri ferð, 20.
júní, og kemur þá við i Þorlákshöfn, á
Eyrarb., Stokkseyri og i Vestmannaeyjum.
^xfx. xfx. .xfx. .xfx. xfx. .xfx. xfx. xfx. ,xfx. .xfx xfx, xfX.
Nýtt barnalærdómskver.
Kristilegur barnalœrdómur.
Skýring á fræðum Lúters hin-
um minni eftir Thorvald Kla-
veness, prest í Kristjaníu. Þór-
hallur Bjarnarson íslenzk-
aði. Eorlag Sigfúsar Eymunds-
sonar. Reykjavík 1899.
J>etta lærdómskver tel eggóðangest.
Fyrsti kostur þess er sá, að það er
töluvert styttra en lærdómsbók sú, er
nú er höfð.
Annar kosturinn er og að mínum
dómi sá, er mest kveður að, að sam-
fara þessari lærdómsbók, ef hún verður
tekin handa börnum til lærdóms, hlýt-
ur að vera miklu meiri biblíulestur en
nú tíðkast, því á mjög mörgum stöð-
um er aðeins vitnað í biblíuna, og hlýt-
ur hver kennari, hvort sem það er
prestur eða leikmaður, að láta börnin
lesa ítarlega þessa tilvitnuðu biblíustaði.
|>að er auðsjáanlega til þess ætlast.
Hið sorglega við barnafræðsluna nú á
dögum er það, hversu lítið börnin
eru látin lesa í biblíunni, en úr því
hlýtur þetta kver, verði það lögleitt,
mikið að bæta.
Niðurskipun efnisins, sem er mjög
ljós, er bygð á fræðunum. Hvert at-
riði er framsett með spurningu, eins
og var í gamla Ponta. Barnið svarar
með grein úr kverinu, sem það hefir
lært eða kynst svo vel að minsta
kosti, að það veit efnið úr henni.
|>essi kensluaðferð mun mjög vel til
þess fallin, að vekja greind og eftirtekt
barnanna.
Málið á kverinu er lipurt.
Eg tel það sjálfsagt, að kver þetta
verðí lögleitt sem barnalærdómsbók,
og 'hitt tel eg eigi síður sjálfsagt, að
prestar og almenningur muni taka því
tveim höndum sem kenslubók handa
börnum, og þá væri nauðsynlegt, er
það væri prentað aftur, að sakrament-
isbænir fylgdu því, en þó mjög stutt-
ar, sem gætu verið leiðarvísir þeim,
sem vildu biðja lengri bænum. Iðkun
altarissakramentisins, eins og allra
annara helgisiða, er vissulega gagns-
lítil, ef hjartað lyftir sér þá ekki til
guðs, og hún hjálpar ekki til að bæta
siðferði mannsins, sem neytir þess.
Síra f>órhallur hefir unnið lands-
mönnum þarft verk með þýðingu kvers
þessa.
Reynivöllum 16. maí 1899.
porkell Bjarnason.
Um slíilvindur.
II.
En hvaða skilvinda er bezt?
f>ví verður eigi svarað beinlínis,
enda er það fleira en eitt, sem taka
verður til greina og áhrif hefir á ein-
hvern hátt.
Meðal annars, sem hér kemur til
greina, er livað skilvindan skilur vel,
hvað hún gengur létt, hvað hún hefir
hátt, hvað auðvelt er að halda henni
hreinni eða hreinsahana, hvernig sam-
setning hennar er, hvað auðvelt er að
gera við hana, ef hún bilar, og sein-
a3t, en ekki sízt, J.vað hún er end-
ingargóð.
f>etta alt verður að hafa hugfast,
er skilvindur eru útvegaðar, og reyna
svo að velja þær, sem eru beztar, og
bezt eiga við ástæður eða heimilis-
hagi þess, er eignast vill áhald þetta.
Af skilvindum þeim, sem nú eru
helzt notaðar bæði í Noregi, Svíþjóð
og á Jótlandi vil eg nefna: Alexander,
Alfa (ýmsar stærðir), Victoria, Excel-
sior, Omega og Holstebro.
Hver er nú bezt af þessum vindum?
f>ær hafa allar sína kosti og sína
ókosti, en auðvitað í misjöfnum mæli
og á mismunandi stigi. Að lýsa
hverri þessara skilvinda um sig væri
gagnslaust í stuttri blaðagrein; mundu
fæstir nenna að lesa það.
Algengastar eru erlendis skilvindurn-
ar Alexander, Alfa og þvínæst Vic-
toria.
Skilvindan Alfa Colibri skilur hreinna
en nokkur önnur vinda. f>að er létt
að snúa henni og auðvelt að hreinsa
hana. En hún er margbrotin að allri
samsetningu og í mörgum pörtum, og
þar af leiðandi miður endingargóð,
nema þá með góðri meðferð og hirðu.
Öðru máli er að gegna um hinar
stœrri vindur og vélar af þessari teg-
und, t. d. Alfa B. og Alfa Baby; þær
eru traustari og endingarbetri. En
þær eru of stórar og dýrar fyrir ein-
st k heimili. Að öðru leyti skal ekki
minst frekar á þær hér; það verður
gert á öðrum stað. — Alfa er mikið
tíðkuð; hafa verið seld af henni 145,000
eintök alls. »AIfa Colibrú skilur um
70 potta á klukkustund og kostar
135—150 kr. Bezt að velja þá, sem
snúið er með sveif.
Skilvindan *Alexander* er og mjög
algeng, einkum þó í Noregi og f>ýzka-
landi. Hún skilur ekki eins vel og
»Alfa Colibri«; en að öðru leyti jafnast
hún á við\ hana, og er sterkari, að
gerð og því endingarbetri. Hún er ó-
efað hin traustasta skilvinda, er eg
þekki, enda þótt surnar aðrar séu
endingargóðar og sterkar, t. d. tOmega«
og tHolstebro«. Af »Alexander« hafa
verið seld 30,000 eint-ök alls. »Alex-
ander« nr. 12, sem er minst þeirrar
tegundar, skilur65—70 potta á klukku-
stund og kostar 150 kr.
Um hinar skilvindurnar, er áður voru
nefndar og eigi hefir verið lýst sérstak-
lega, skal eg hér láta mér nægja að geta
þess, að beztar af þeim eru tHolstebro«
nr. 3, sem skilur 70 potta á klukku-
stund og kostar um 150—160 kr. og
nOmega«, er skilur um 90—100 potta
á klukkustund og kostar 150 kr.
III.
Nú er eg hefi minst stuttlega á
hinar algengustu skilvindur, vil eg
eg með fáum orðum benda á nokkur
atriði, er snert meðferð þeirra. Auð-
vitað verður það mjög stutt, enda
fylgir skilvindunum vanalega »leiðar-
arvísir« um notkun þeirra og meðferð,
og vísa eg til þeirra.
Eitt af því, sem mest um varðar,
er að hirða vel um skilvindurnar, halda
þeim hreinum og láta þær eigi ryðga.
Áður en þær eru notaðar skal í hvert
skifti þvo þær upp eða skola þær úr
volgu vatni og bera vel á öll hreyfi-
mót og hjól. Eftir að búið er að
skilja, skal undir eins taka vinduna
sundur, og skola fyrst alla mjólk burt
með köldu vatni. f>ví næst skal þvo
hvern hlut eða lim í vélinni upp úr
volgu sodavatni (vatni með soda í) og
loks skal lauga vinduna eða hvern
hlut hennar úr sjóðandi vatni. f>etta
skal gera í hvert eitt og einasta skifti,
sem skilvindan er notuð. Að því
búnu skal vindan þurkuð vel með
þurri þurku, og gæta þess vel, að fara
varlega með hvern lim, svo að vind-
an skemmist ekki eða brotni-
Skilvindurnar skilja bezt, þegar
mjólkin er um 30 stig á C. Ef hún
er fyrir neðan 20° á C, verður meira
eftir af fitu í henni en ella. f>ess
vegna þarf að gæta þess, að skilja
mjólkina sem fyrst eftir að mjólkað
er. Sé hún ekki heitari en 10—12°
C. eða þar fyrir neðan, væri betra að
velgja hana upp; en gæta þess þó, að
ekki verði seyðslu- eða brunabragð að
henni. f>ar með er þó eigi sagt, að
það 8é beinlínis nauðsynlegt að hita
mjólkina, þó að hún sé ekki meira
en 10° C., heldur vildi eg með þessu
benda á, að hún skilst bezt, ef hún
er um 30° á C. Annars gerir það
minna til, þó að mjólkin skiljist ekki eins
vel eða þó ekki náist öll feiti úr
henni, þegar hún er notuð eftir á, þ.
é. undanrenningin, til manneldis, en
ekki til skepnufóðurs, eins og tíðkast
víða erlendis.
Ekki skal láta mjólkina renna í
skilvinduna fyr en hún hefir fengið
sinn fulla og jafna gang. Á meðan
skilið er, skal henni. snúið jafnt og
stöðugt og varast að hlaupa burt frá
henni eða hœtta að snúa henni, enda
þótt um stutta stund sé. f>ví ójafn-
ara, sem vindunni er snviið, því meiri
rjómi verður eftir í mjólkinni eða
undanrenningunni. Sjálf verður skil-
vindan að standa á sama stað, og
vera stöðug og henni vel fest.
Ef rjóminn er ekki strokkaður
undir eins og búið er að skilja, skal
kæla bann svo fljótt og vel, sem verð-
ur, og varast að láta óhreinindi kom-
ast í hann. Yfir höfuð verður að
gæta þess, að fara sem bezt og þrifleg-
ast með mjólkina og leitast við að
halda henni svo hreinni, sem verður.
f>etta verður að hafa hugfast engu
síður, þótt skilvindan sé notuð, þvl að
það er ávalt jafn-nauðsynlegt. Eins
er áríðandi að hirða vel um 6kilvind-
una, og hefir þegar verið minst á
það.
Ending skilvindunnar og gæði eru
mikið undir því komin, hvernig með
hana er farið og um þær hir: frá upp-
hafi. itíður því á að gæta allrar
varúðar í meðferð hennar, og geyma
hana á þurrum og góðum stað, þeg-
ar hún er ekki notuð langan tíma í
senn, t. d. að vetrinum þar, sem
lítið er um mjólk. f>ví betur, sem
skilvindan er hirt, því lengur endist
hún, og því betur skilur hún mjólk-
ina. S. S.
Sóttvarnarráðstafanir.
»Skýrsla um heilbrigði manna á ís-
landi 1897«, sem landlceknir hefir ný-
gefiðút í Stjórnartíðindum (C-deild), ætti
að verða mörgum alvarleg hugvekja.
Hún sýnir svo átakanlega, hve þær ráð-
stafanir eru að öllum jafnaði vanrækt-
ar, sem gera mætti til að tálma út-
breiðslu hættulegra veikinda; og jafn-
framt gefur hún órækar bendingar um,
hve mikið gagn getur verið að varúð-
arreglunum, þegar þeirra er gætt af
alúð og samvizkusemi.
Kighóstanum hefir, til dæmis að taka,
varíð hleypt um land alt. Ummæli
héraðslæknisEyfirðinga, Quðm. Hannes-
sonar, benda sannarlega á, að sú mikla
útbreiðsla hafi að ekki all litlu leyti
verið fyrir handvömm.
Hann kemst svo að orði (leturbreyt-
ingin gerð af lsafold):
»í ársbyrjun var sýki þessi í hérað-
inu. Síðari hluta ársins 1896 hafði
hún náð allmikilli útbreiðslu, fariðum
alt Möðruvallapláss, inn í Öxnadal (á
einn bæ), fram í Eyjafjörð (1 bæ) og
að lokura inn í bæinn hér (1 hús).
Læknir og sýslumaður skipuðu þá
vissa aðgæzlu með samgöngur. Meðan
aðgœzlan við samgöngur hélzt, tók al-
gerlega fyrir veikina í Öxnadalnum,
Eyjafirðinum og bænum hér (Akureyri),
en einn bær sýktist að nýju í Möðru-
vallaplássinu, enda engin samgöngu-að-
gæzla skipuð milli bæja þar.
Jafnskjótt og samgöngu-aðgœzlan var
hafin (þ. e. afnumin), samkvæmt skip-
un landshöfðingja dags. 1. febr. 1897,
breiddist veikin út að nýju. Fyrst barst
hún út í Svarfaðardal með ferðamönn-
um úr Möðruvallaplássinu, síðan um
alla Árskógsströnd og þorvaldsdal. Á
hinum tveim síðasttöldu stöðum var
alls engin aðgæzla höfð, þegar bann-
inu lauk, enda breiddist veikín þar ó-
trúlega fljótt út, nærfelt á hvern bæ.
Svarfdælingum hafði læknirinn skrifað
strax, er fréttist til veikinnar þar, og
beðið þá að hindra útbreiðslu hennar
þar. Hérað er þar ákaflega þéttbýlt,
húsakynni víða miður góð og margir
fátæklingar, en aftur langt og erfitt
til læknis. Svo virðist, sem héraðs-