Ísafold - 03.01.1900, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu siuni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l*/a doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram)
ÍSAFOLD.
IJppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII. árg.
Reykjavík, niiðvikudaginn 3. jan. 1900.
1. blað.
I, O. O F. 81158y2. O.______
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spitalanum á þriðjud,
og föstud. kl. 11—1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
tyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti 16
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
xfx, xfx, x+x. x+x. xfx. .xix, xfx.xV.xtx..xtx..xtx.,xt>.xfA.
*j?|X"XÍX‘*XÁX'’xjx' 'xix''xix' ^ix Vi>"xix'*JPix'
Nýir kaupendur
að þessum árgangi
„lsafoldar“,
1900,
fá, auk annara hlunninda,
ókeypis
síðasta ársfjórðung f. á.
október—desember,
ef þeir borga fyrirfram.
Nýir kaupendur skil-
vísir fá
ókeypis skáldsöguna
Ven detta
þegar hún verður fullprentuð.
Vendetta verSur 30—40 arkir að
stœrð. Hún er ein af þeim nútíðarsög-
um, sem alþyða nianna hefir mest sózt
eftir, hvervetna þar sem hún hefir ver-
ið gefin út. í Vesturheimi t. d. seld-
ust af henni
200,000 eintök
á örstuttum tíma.
Fróðleiks-hraflið.
Binkennilega íslenzk tillaga kom
fram á aðalfundi Bókmentafélagsins í
sumar.
Hún var í þá átt, að félagið reyndi
að fá styrk úr lanassjóði til þess að
stækka tímarit sitt að stórum mun.
Svo átti að fá einhvern ritstjóra handa
því og auðvitað launa honum, því að
hér var sýnilega um mikið starf að
ræða.
f>að var félagsstjórnin sjálf, sem
kom með þessa hugmynd, sjálfsagt
eftir rækilega umhugsun. Hún hafði
gert sér ljóst, að í þessu nýja tíma-
riti ætti að vera ágrip af ýmis konar
ritgerðum úr útlendum tímaritum, og
vitnaði í því efni til norska ritsins
•Kringsjaa*.
Aðrar bendingar kom hún ekki með
viðvíkjandi því, hvernig ritið ætti að
vera. Hún var spurð um ritstjóraefni.
En ekki virtist svo, sem henni hefði
hugkvæmst neinn maður, sem vel
væri til þess fallinn að vera ritstjóri
þessa tímarits. þar af leiðandi gat
þún ekki heldur neina grein fyrir því
gert, hver andi ætti að ríkja í þessu
riti, sem hún vildi fara að gefa út.
Engin merki sáust þess, a8 henni hefði
bogkvæmst, að nokkur sjálfstæð..r
vilji ætti að koma fram í þessr. riti
og verka á þjóðina, eða nokkur hug-
sjón önnur en sú, að Jrœða íslendinga
um, hvað einhverjir menn í öðrum
löndum væru að segja um einhver
efni.
f>ó að þessi hugmynd sé gersamlega
fráleit í vorum augum, er ekki á hana
minst hér í því skyni að gera lítið úr
þeim mentamönnum, sem skipa stjórn
Bókmentafélagsins. Síður en svo.
Hún er gerð að umtalsefni fyrir þá
sök, að vér erum sannfærðir um, að
hér sé að ræða um aðalmeinið í mest-
allri viðleitninni við að menta þessa
þjóð.
Alþýðufyrirlestrar Stúdentafélagsins
eru lítið, en gott sýnishorn. Vel má
vera, að þeir séu allir fróðlegir, hver
á sinn hátt. En ekki er þar að ræða
um nokkura samstæða fyrirætlan eða
stefnu. Engin tilraun til að hafa
nokkur ábrif á viljann. Ekkert ann-
að en sundurlaust fróðleiks-hrafl.
Með sama markinu eru tímaritin
brend, eins og áður hefir verið minst
á hér í blaðinu. Sumum þeirra er
jafnvel fenginn heill hópur ritnefndar-
manna, sem að sjálfsögðu geta naum-
aet komið sér saman um nokkurn
skapaðan hlut, sem nokkurs er um
vert. 011 stefna er því fyrirfram
dauðadæmd.
þá eru skólarnir. Sjálfsagt er þar
töluverður fróðleikur numinn. En sá
fróðleikur er nær með öllu hugsjónalaua,
virðist ekki hjálpa mönnum minstu
vitund til að fá samstæða skoðun á
mannlífinu, er geti eflt viljann og
beint honum að einhverju takmarki—
öðru en því aðkomast á einhvernem-
bættisbásinn, þegar bezt gengur. Fyr-
ir bragðið verður þessi fróðleikur ein-
bert hrafl — ekkert annað en molar,
sem aldrei til eilífðar verða að. lífsins
brauði.
Með öllum þeim ráðstöfunum, sem
verið er að gera til að kenna íslend-
ingum ýmis konar fróðleik, eru þeir
að verða andlaus og hugsjónasnauð
þjóð.
Nú kemur naumast út nokkur ný ís-
lenzk bók, sem nokkurt viðlit er að
lesa. Hörmulegast er að sjá, hvernig
vér förum með þau andans auðæfí,
sem vér höfum tekið í arf frá forfeðr-
um vorum. Gáfumeun annara þjóða
hafa notað þessa sérstöku eign vora
til þess að lyfta æðstu hugsjónum
mannkynsins upp fyrir augu alþýð-
unnar og festa þær í hug hennar.
Vorir fræðimenn vekja þjóð vora til
hugsjónalífs og viljaþróttar með því
að gizka á í afarstórum bindum, hverj-
ir kunni að hafa ritað hina og aðra
kafla í Sturlungu og með því að tína
saman og gefa út aragrúa af þulum,
sem lítið eru annað en ein botnlaus,
sjóðandi vitleysa frá upphafi til enda!
En fróðleikur er þetta sjálfsagt.
Ög fróðleikinn eiga íslendiugar að
trúa..
Og það gerum vér líka ósvikið. Vér
höngum sem sé enn f skynsemistrúnni,
lifum á »u,jplýsingar«-öldinni, sem hjá
öðrum þjóðum er um garð gengÍD
fyrir svona hér um bil hundrað ár-
um.
Allar aðrar þjóðir vita það nú, að
fróðleikurinn bjargar engri þjóð, gerir
engan mann að dugandi dreng, nema
hann komist í náið samband við til-
finningalíf og viljalíf mannsins. Oss
er kent margt í skólum og tímaritum.
En 08S er sjaldan kent þar að elska neitt
eða hata neitt. Allur þessi fróðleikur
megnar ekki að sýna oss nokkura hug-
sjóna-perlu, sem vér viljum kaupa
ne nu verði, hvað þá aleigu vorri!
Með slikutn fróðleik hugsa menn sér
að reisa við þjóð vora. Ef nógu er troð-
ið af búfræði 1 bændurna, þá á ekki
að vera nein hætta á öðru en að þeim
búnist farsællega.
Hitt dettur engum í hug að athuga,
hvort sálarlíf þeirra hafi fengið nokk-
ura verulega styrking, hvort nokkur
von er til að þeir séu svo miklir menn
sem þeir þurfa að vera til þess þeir
geti búið vel.
Og stöðugt er þess krafist, að fleiri
og fleiri skólar séu stofnaðir. Geti
þeir skólar sýnt í töflum og skýrslum,
að svona margar blaðsíður hafi verið
lesnar í dönsku, svona langt komist
í reikningi o. s. frv., þá er ekkert að
óttast.
Hitt tekur enginn maður til greina,
hvort þe8sir skólar eru hjúpaðir þoku
andleysisins eða ekki, hvort nemendur
læra þar að vilja það sem gott er,
eða þeir læra að vilja það sem ilt er,
eða þeir læra að vilja ekkert — sem
er langlíklegast.
En sú fásinna!
Frá útlöndum.
Sama að frétta og áður af viður-
eign Búa og Breta. Hið voldugaog
stórauðuga Bretaveldi, heimsins bol-
magnsmesta stórveldi, ber enn halt
höfuð fyrir búra-þjóðinni smáu og hálf-
mentuðu suður í hrjóstugum Afríku-
hálöndum. f>eim hefir ekkert orðið
ágengt enn við Búa; en biðu í þess
stað enn um miðjan f. m. hvern meiri
háttar ósigurinn á fætur öðrum í
mannskæðum orustum, t. d. einni 9. f.
m. skamt suður frá Kimberley, de-
mantsnámaborginni í norðurskotti Kap-
nýlendu, vestur af Oraníuríki, þar sem
heitir Modderelfa; þar hafa Bretar
lengi verið að berjast við að veita lið
löndum sínum, sem þar eru ínni krept-
ir af Búum, og er Cecil Bhodes einn
í þeirri úlfakreppu. Mistu Bretar í
þeirri orustu nær 800 manna, er ó-
vígir urðu af sárum eða féllu, en jafn-
margir eða fleiri handteknir, að sumra
sögn.
Um sömu mundir var barist á öðr-
um stað, í Kapnýlendu suður af Ó-
raníuríki, við bæ, sem heitir Storm-
berg. f>ar mistu Bretar 500 særða og
fallna og 700 hertekna.
Loks hefir Buller hershöfðingi, yfir-
liðinn Breta austur í Natal, beðið
mikinn ósigur 15. f. m. þar við ána
Tugela. Segir hann sjálfur svo frá
þeim viðskiftum, að fallið hafi af sfnu
liði 82, óvígir orðið af sárum 667 og
349 viti hann ekki, hvað um hafi orð-
ið. f>etta eru samtals nær 1100
manna. Af fyrirliðum féllu 6 í þess-
ari orustu, 42 urðu sárir, 15 hertekn-
ir og 3 vantaði.
Bretar hafa mist í öllum orustunum
miklu fleiri fyrirliða að tiltölu en ó-
breytta liðsmenn. f>að er af því, að
Búar eru skotmenn ágætir og miða
helzt á fyrirliðana, sem auðþektir eru
vegna einkenmsbúnings þeirra. Hafa
því Bretar tekið það ráð, að láta þá
hætta að ganga f einkennisbúningi.
Bretar heima fyrir leitast við eftir
mætti að bera harm sinn í hljóði, þótt
misjafnt takist og oft megi lesa hálf-
gildings-harmatölur í blöðum þeirraog
þyngstu ámælum rigni niður yfir frum-
kvöðla ófriðarins.
Um Viktoríu drotningu er svo sagt,
að húu sitji tímum saman grátandi
yfir dáuarskrám þeim úr orustunum,
er blöðin flytja. Hún er komin á ní-
ræðisaldur og beygð orðin, eDda hafði
hún Verið ófriðinum mótfalliu frá upp-
hafi. Hún er mesta góðkvendi og hefir
verið alla tfð.
Bretar höfðu búist við í upphafi að
þurfa ekki nema svo sem 20,000
manna til þess að hlaða Búum í Transv.
og bandamönnum þeirra, Óraníumönn-
um. Síðan urðu það 40,000, og nú
eru þeir farnir að tala um 90,000.
Sumir spá jafnvel meiru, áður en lýk-
ur. Einn meðal afreksmeiri hershöfð-
ingja sinna sendu þeir suður í miðjum
október, Redver Buller. Hann lenti
í Natal SDemma í nóvembermán. og
sótti þaðan vestur á leið til Lady-
smith, til liðs við umsetna landa sína
þar, en var ókominn þangað skömmu
fyrir jól. Nú ráðgera þeir, Bretar, að
senda enn tvo hinna frægustu her-
stjórnargarpa sína, Roberts og Kit-
chener lávarð, suður með ærinn íið's-
afla nýan. Svo mikils þykir þeim við
þurfa.
Flestar þjóðir sem allar eru Búum
sinnandi í huga í ójöfnum leik við
fjandmenn þeirra, þar á meðal Danir.
Tóku þeir til í vetur snemma að safna
gjöfum handa særðum mönnum af
Búaliði og munaðarleysingjum þeirra.
En þá mintust danskir stórkaup-
menn þess, að Bretar eru miklir og
góðir viðskiftamenn þeirra, kaupa af
þeim ógrynni af smjöri meðal annars
og gefa vel fyrir. óttuðust þeir, að
Bretar mundu reiðast því tiltæki og
fella niður viðskiftin. |>eir tóku því
það fangaráð til að mýkja þá, að
senda enskum liðsmönnum suður þar
á vígstöðvunum nokkur þúsund smjör-
öskjur til að gæða þeim. Urðu ensk
blöð all-fegin þeim eina vott góðvild-
arþels Bretum til handa meðal út-
lendra þjóða í hernaði þessum og létu
mikið yfir. Eu öðrum þóttu tiltekjur
þessar all-broslegar.
Borið er það aftur, að borginLady-
smith hafi gefist upp fyrir Búum.
Annars gengur nú orðið illa að fá
saunar fréttir þar sunnau að, meðþví