Ísafold - 27.01.1900, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í vikn. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l1/2 doll.; borgist fyrir miðjan
júli (eriendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXVII.
árg.
Reykjavík,
laugardaginn 27. jan. 1900.
5. blað.
I. O. O. F. 81228V2.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
II—2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11—1.
Okeypis augnlækning á spitalanum
tyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
()keypis tannlækning í Hafnarstræti 16
I' °£i 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Póstar fara norður og vestur þriðjudag
^O. .þ. rn., en austur laugard. 3. febr.
Póstskipið (Laura) væntanlegt á morgun.
xÝx. xýx. .xýx. ,xýx , ,xÝdí. ,xÝ>. ,xÝa„xÝ> . xÝ>,
'xix'' 5\Jx x|x' 'xix' '<ix 'xix' xix'' í?i>'' 7ix' '7;x
Kristindómurinn
°g
tímanleg velgengni.
Eftir Leikmann.
II.
(Siðari kafli).
Aður en eg fer lengra, akal eg, til
frekari akýringar, gera grein fyrir því,
hvað eg skil við tímanlega vel-
gengni. Eg á þar. alls ekki við
efnahaginn eingöngu, heldur við það,
®*ð þau öfl þjóðarinnar, sem styðja
hana í lífsbaráttunni fái að njóta sín
sem bezt.
Og þó að þess gerist að líkindum
engm þörf, skal eg, til þess að girða
með öllu fyrir misskilning í þvf efni
láta þess getið, að eg á hér við tíman’
lega velgengni þjóðarinnar í
heild sinni, en ekki hvers einstaklings
því að eg veit vel, að engin tegund
kristindóms getur verið full trygging
fyrir tímanlegri velgengni hvers ein-
staklings. Knstindómurinn getur meira
að segja venð henni þrándur í götu
En hinu held eg fram, að kristindóm-
inum geti venð svo háttað, að með
honum sé fengin trygging fyrir tfman_
legri velgengm þjóðarinnar yfirleitt.
því að hver skynsamur maður, sem
hugsar sig um drykklanga stund, hlýt-
ur að sjá, að þetta tvent þarf alls
ekki að vera samfara: velgengni hvers
einstaklings og velgengni þjóðarinnar
Margir me'stu velgerðamenn þjóðanna
hafa ekkert annað en ilt r\r býtum
borið.
Og svo sný eg aftur að aðnlefninu.
Hvað er það, sem íslenzkir kenni-
menn hafa stöðugt verið að kenna —
Hallgrímur Pétursson, Jón Vídalín,
Pétur Pécursson og þeir, sem flokkast
hafa utan um þessa menn?
þeir hafa verið að kenna mönnum
a ð d e y j a. |>eir hafa alt af verið
að kenna mönnum að búa sig undir
dauðann.
Menn munu nu svara mér því, að
þetta sé aðalatriðið. »Svo lifa sér-
hver á, sem sálast eigi«, segir sálma-
skáldið.
Eg skal ekki bera á raóti því. En
hinu held eg fram, að svo framarlega
sem öll áherzlan sé á þetta lögð, svo
framarlega sem því sé að mönnum
haldið, að þetta líf hafi ekkert gildi
nema í sambandi við annað líf, þá er
mjög lítil von um, að trúarbrögðin
hafi áhrif á tímanlega velgengni manna.
Annaðhvort er að sleppa allri von
um það, eða þá að gera sér fyllilega
ljóst, að þetta líf út af fyrir sig hafi
verulegt gildi í skaparans augum, að
honum sé það þóknanlegt, að þjóð-
inni þoki áfram til meiri mennmgar í
öllum efnum — að það sé með öðrum
orðum kristindómsins verk, að kenna
mönnum að lifa.
|>að er þetta, sem hefir gleymst, að
svo miklu leyti — nærri því ótrúlega
miklu leyti, þegar þess er gætt, hve
langtum auðveldara það er, að ná
tangarhaldi á miklum hluta mannanna
með því að tala um lífið heldur en
með því að tala um dauðann.
því að sannleikurinn er sá, þó að
sjaldan sé við það kannast, að á tnjög
miklum hluta æfinnar gerir mjög mik-
ill hluti mannanna sér enga grein fyr-
ir því, að þeir eigi að deyja. þetta
er ekki léttúð, eins og sumir halda.
þetta er einn af leyndardómum lífs-
ins, að meðan það er í fullum krafti,
er það svo afarríkt, að það rýmir burt
meðvitundinni um dauðann, jafnvel
þótt mennirnir v i t i það eins vel að
þeir eiga að deyja eins og þeir vita,
að 2 og 2 eru 4. Eða réttara sagt,
meðvitundin um dauðann liggur mjög
lengi sofandi í sálunni — að öllum
jafnaði þangað til lífið er búið að missa
eitthvað til muna af þrótt sínum.
þó er þessi gleymska nærri því enn
ótiúlegri, þegar þess er gætt, hve
beint liggur við að boða krÍBtindóm-
inn einmitt á þann hátt, sem eg er
að tala um.
Bg hefi áður vakið athygli á því,
að mér kemur ekki til hugar, að rita
um efnið til hlítar. þessi grein er
líklega nú þegar orðin of löug fyrir
ísafold — þar sem efnið er þetta.
Hér koma því að eins örfáar bendingar
til skýringar því, er fyrir mér vakir.
f>ví er nú haldið fast að mönnum,
að minsta kosti af síra Jóni Helga-
syni í »Verði ljós!« og síra Jónasi
Jónassyni í Ársriti norðlenzku prest-
anna, og eins af vestur-íslenzku prest-
unum, að K r i s t u r eigi að vera að-
alefni prédikunarinnar. Mér dettur
ekki heldur í hug, að lengra þurfi að
leita en til hans, til þess að koma
kristindómsboðuninni í það horf, að
hún hafi áhrif á tím:nlega velgengni
þjóðarinnar.
Gerum ráð fyrir, að kennimenn
vorir legðu verulega stund á, að gera
mönnum fyllilega Ijóst, að í Kristibjó
hinn öflugasti vilji, sem nokk-
uru sinni hefir birzt meðal mannanna.
Gerum ráð fyrir, að öll alúð væn við
það lögð, að koma mönnum til fulls í
skilning um, hvernig Kristur, umbomu-
laus iðnaðarmaðurínn, stendur einn
uppi með sitt málefni gegn öllu því
sýnilega valdi, sem til var meðal þjóð-
ar hans — hvernig hann, sem flytur
það mál, er furðulegast hefir flutt
verið á jarðríki, það mál, er mestu
hneyksli hefir valdið og mest heimska
hefir verið talin, vinnur mesta sigur-
inn, sem unninn hefir verið hér á
jörðu, vegna þess, að honum var það
nógu mikið alvörumál, sem hann var
að boða og gera.
Og gerum ráð fyrir, að ekki tækist
að eins, að koma mönnum í skilning
um þetta, heldur og fá menn til að
elska þessa fyrirmynd, elska hana
á þann hátt, að metnaðargirnin sner-
ist framar öllu öðru 1 þá átt að líkja
eftir henni í daglegu lífi.
Ekki nær nokkurri átt að segja, að
þetta sé ókleift. Af öllum fögrum hug-
sjónum liggur þessi hugsjón næst
karlmenskutignuninni og afreksverka-
þránni, sem er svo ötiugur þáttur í
sálarlífi æskulýðsins.
Já, gerum ráð fyrir, að töluverðu
af þeim tíma, þeim gáfum og þeirri
fyrirhöfn, sem varið hefir verið til að
koma mönnum í skilning um eilífðina,
hefði verið varið til þess að vekja hjá
mönnum veigamikla, ávaxtarfka elsku
á viljaþrótti Krists hér á jörðu. Mundi
það ekki hafa haft áhrif á tíman-
lega velgengni þessarar þjóðar?
Eg vil taka annað dæmi:
Gerum ráð fyrir, að þjóðinni væri
til fulls komið í skilning um, að
Kristur var miskunnsamásti
maðurinn, sem nokkuru sinni
hefir uppi verið — var ekki að eins
stöðugt að líkna öðrum, heldur gerði
og, með hinum ótvíræðustu orðum,
miskunnsemina að skýlausu sbilyrði
fyrir náð föðursins.
Mér mun nú verða svarað því, að
þetta hafi fslenzkir prestar alt af
prédikað. Getur verið. En sú pré-
dikun hefir verið nauða-veigalítil; þetta
kristindómsatriði hefir alveg kafnað
í öðrum kristindómsatriðum, sem svo
miklu meiri áherzla hefir verið lögð á.
Sjón er sögu ríkari, þegar að árangr-
inum er gætt.
Gætum að einu helzta líknaratrið-
inu, hjálp við snauða menn. Lang-
mest er snauðum mönnum hjálpað
hér á landi af hinu veraldlega valdi,
án þess kristindómurinn eigi þar
nokkurn þátt í. Og allir vita, hvílíkt
harmabrauð sá hjálp er oft og eiuatt
eða jafnvel alment. Kirkjan, sem
einu sinni hafði einmitt það skyldu-
hlutverk sérstaklega með höndum, að
líkna snauðum mönnum, og hafði þar
með stöðugt fyrir augum sér hina á-
takanlegustu og áhrifamestu áminn-
ingu um, að feta í fótspor meistara
síns, hefir látið draga þetta hlutverk
úr höndum sér. Hún horfir á ári
hverju, með hór um bil jafnköldu blóði
og aðrir, á aðra eins hörmung og þá,
að konan og börnin fari á sveitina,
ef þau missa manninn og föðurinn í
sjóinn, þegar hann er að leitast við
að hafa ofan af fyrir sér og sínum.
Hún veit af konum hér og þar, sem
liggja sjúkar, óhreinar, hjúkrunar-
.lausar, og hún huggar sig við það,
að sveitin láti þær hafa eitthvað að
borða. Slík upptalning gæti orðið
mikil runa — sívaxandi skriða af
sönnunum fyrir því, hve litla rækt
kristindómsboðunin íslenzka hefir lagt
við miskunnsemina, jafn-frjósaman
akur og þar er alveg áreiðanlega um
að ræða. |>ví að Islendingar eru að
eðlisfari hjálpsamir og brjóstgóðir
menn. f>að leynir sér aldrei, þegar
einhver gangskör er að því gerð, að
vekja líknarhug þeirra.
Já, gerum ráð fyrir, að kristnum
mönnum hér á landi skildist til fulls
líknarskyldan, og að þeir gerðu gang-
skör að því að lifa samkvæmt þeim
skilningi. Og ekki að eins s k y I d a n,
heldur og sá siðferðisþrosbi og öll
önnur blessun, sem miskunnseminni er
alveg áreiðanlega samfara, þegar veru-
leg rægt er við hana lögð. Mundi
það ekki hafa stórvægileg áhrif á
tímanlega velgengni þjóðarinnar? Eg
á hér auðvitað við sanna, rét'tskilda
líknsemi, þá líknsemi, sem eigi dreg-
ur minstu vitund úr sbyldunni að
hjálpa sér sjálfir, þeirra sem því eru
vaxnir.
Nú hugsa eg mér, að einhver muni
segja sem svo: þetta kemur ekkert
við því skilyrði, sem nefnt er hér að
traman fyrir því, að kristindómurinn
hafi þau áhrif, sem hér er um að
ræða — skoðuninni á gildi þessa lífs
út af fyrir sig; því að hér komi það
eitt til greina, að breyta samkvæmt
hinu skýlausa miskunnsemdarboði
KrÍ8ts.
En eg held ekki, að það svar sé á
réttum rökum bygt.
Hvernig stendur á því, að kirkju
vorri hefir svo hrapallega gleymst að
halda líknarskyldunni á lofti? f>að
stendur alveg áreiðanlega í nánasta
sambandi við þá tilhneiging, sem hún
hefir jafnan haft til þess, að líta
smáum augum á þetta líf. Hún hefir
lagt s v o mikla áherzlu á það, sem
guð hefir fyrir mennina gert, að hún
hefir gleymt því, sem v é r eigum
fyrir þá að gera. Hún hefir lagt svo
mikla áherzlu á himnaríki á himnum,
að hún hefir gleymt himnaríki á jörðu.
Hún hefir gleymt því, að þótt þetta
beri að gera, þá á ekki hitt ógert að
láta. — Veit eg að vísu, að til g e t u r
verið »himnaríki á jörðu« innanum
mikla örbirgð og bágindi. En það
er ekki hér fremur en ella til neins
að miða við fágætar undantekningar.
Gerum loks ráð íyrir, að íslenzkur
kristindómur legði afdráttarlausa á-
herzlu á það, að Kristur var hinn
mesti vitsmunamaður, hinn
mesti djúphyggjumaður, hinn mesti
spekingur, sem nokkuru sinni hefir
talað til mannkynsins. Eg tala hér
um hann sem mann, um mannseðli
hans, að guðdómseðlinu alveg sleptu
í þessu sambandi. Mundi það ekki
hafa innrætt íslenzkri kristni meiri
lotningu fyrir vitsmununum, sem
mönnunum eru af guði gefnir, meiri
áhuga á viturlegustu hugsunum mann-
anna, meiri löngun til að s k i 1 j a
þann tíma, sem vér lifum á? Mundi
það ekki hafa knúð þjóð vora út úr
mókinu og mollunni, eytt hleypidóm-
unum, “vakið vit og líf, þar sem nú
er heimska og dauði? Og er ekki
einmitt þetta eitt aðalskilyrðið fyrir
tíraanlegri velgengni þjóðarinnar.
Allir vita, hve fjarri því fer, að ís-
lenzkrikristni hafi verið þetta atriði ljóst
og hún hafi eftir því lifað. |>egar gætt
er að þeim afarvíðtæku mentunaráhrif-
um, sem kirkjan hefir einmitt á þess-
um tímum í ýmsum löndum, þá sést
bezt, hve veigalítill kristindómurinn
hér á landi hefir verið og er í þessu
efni. Enda hefir mikið vantað á, að
íslenzkir prestar, eins og þeir alment
gerast, hafi verið færir um að hafa
með höndum það hlutverk, sem hér
er um að ræða. |>að er ekki sagt
því skyni að álasa þeirn. Vel má
vera, að fremur sé ástæða til að vera
þakklátur fyrir, hvað þeir hafa þó
getað komist og af hendi int, önnur
eins smælingjakjör og þeir hafa flestir
átt við að búa. En sannleikur er