Ísafold - 26.05.1900, Side 2

126
fram, má benda á, að ekki virðist
hyggilegt að hafa bundið sig að eins
við einn mann, þegar að því kemur, að
þeir detta úr sögunni einhverra hluta
vegna; því auðsætt virðist, að varla
verður á takteini auðmaður, sem geti
tekið jafnharðan að sér jafn-vanda-
samt og umsvifamikið starf eins og
umboðssalan fyrir kaupfélögin er.
Hlutafélagsbankinn.
ii.
Veðdeildin,
Hvernig lítur hún út?
Hún er þannig, að búin eru til vara,
bréf, sem helzt lítur út fyrir að sé
að eins gjaldgeng í litlum mæli hér á
landi, vara, sem kostar peninga. það
er alt önnur vara en t. d. ull, fiskur,
lýsi og þess háttar vörur, sem senda
má takmarkalaust til annara landa
og selja þar fyrir peninga.
Og af því að erfitt mun reynast að
selja þessi bréf erlendis, er ekki hægt
að gera sér miklar vonir um, að fé
fyrir þau komi að neinum mun í veltu
um fram það lítið, sem sjóðir hér geta
látið liggja á kistubotninum.
Oss mun því skorta fé tíl þess að
láta fyrir þessa vöru. Útlendi mark-
aðurinn fyrir þessi bréf er svo óviss,
að engum manni með heilbrigðriskyn-
semi getur að óreyndu dottið í hug
að treysta á markað erlendis fyrir
þau svo neinu nemi, þótt bankinn
hér ætli fyrst um sinn að kaupa þau
með ákvæðisverði; því honum er ekki
hægt að halda bréfunum lengur í á.
kvæðisverði en þangað til að sjóðirnir
innlendu eru búnir að kaupa það af
bréfunum, er þeir geta keypt. Eftir
þann tíma getur Landsbankinn alls
ekki ráðið neinu um gangverð veð-
deildarbréfanna, með því fjármagni,
sem hann hefir, án þess að baka
sér stórtjón. þetta hljóta útlend-
ir verzlunarmenn að sjá, þótt tor-
velt kunni að verða að gera andstæð-
ingum hlutafélagsbankans það skiljan-
legt.
Af því að markaðurinn fyrir þessi
bankabréf mun aðallega verða innan-
lands, á meðan þau standa ekki í
sambandi við sterkari og áhrifameiri
banka en vér nú höfum, þá er svo
sem auðvitað, að bankinn hlýtur að
dreifa þeim frá sér með mestu var-
kárni; því að ef bréfin gengu of ört
út úr bankanum, þá mætti búast við,
að þau lækkuðu stórum í verði.
Lánsstofnunar-fyrirtæki þetta er
gott og gagnlegt, svo langt sem það
nær til þess að skapa oss veltufé, en
það getur því miður aldrei bætt úr
svo miklu sem 1 jr> af pem'ngaþörfinni, á
meðan stofnun þessi stendur í sam-
bandi við þróttlausan banka, sem
skortir næg áhrif til þess að koma
bréfunum á útlendan markað.
Gjaldgengi bankaseðlanna.
|>að er eins með gjaldgengi banka-
seðlanna eins og sölu veðdeildarbréf-
anna, að því örðugra er að koma
þeim á markaðinn, það er: útlendan
markað, sem bankinn er þróttminni.
f>að var á síðasta alþingi almenn
skoðun þingmanna, að vér hefðum
ekki markað fyrir meira af seðlum,
eða að þol landssjóðs til þess að víxla
seðlum í gull væri ekki meira en svo,
að gefa mætti út 750 þúsund krónur.
— Eins og kunnugt er, er það orðið
að venju, að víxla seðlunum á póst-
húsinu fyrirvaralaust.
Eg er á sömu skoðun og þingið um
það, að á þennan hátt sé ekki hægt
að gefa út meira af bankaseðlum um
langan tíma, að hættulausu fyrir Iands-
sjóð.
Mótmælendur hlutafélagsbankans
hafa haldið því fram, að vér biðum
stórkostlegt fjártjón á því, að gefa
nokkurn hluta af seðlaútgáfunni frá
oss, sem nú nemur að eins 750 þús.
krónum.
En slíkt er hrapalleg heimska og
misskilningur.
þessir menn hafa sýnilega gert ráð
fyrir, að hlutafélagsbankinn gæti ekki
gefið meira út af seðlum en þessi 750
þúsund krónur, og að landssjóður yrði
eftir sem áður seðlavíxlarinn; og svo
hafa þeir einnig hlotið að gleyma því,
að landsmönnum er ætlað að taka f
hluta af hagnum af seðlaútgáfu hluta-
félagsbankans.
það ætti ekki að vera of mikið í
lagt, þó að áætlað væri, að hlutafé-
lagsbankinn gæti gefið út að jafnaði
helmingi meira af seðlum en nú ger-
ist, þar sem hann hlýtur að vera fær-
ari um að koma þeim í veltu erlend-
is en Landsbankinn; og þegar oss er
ætlað að taka haginn af f hluta seðl-
anna, þá hlytum vór að minsta kosti
að njóta hags af 1 miljón króna í
seðlum.
Svo verður því ekki neitað, að það
er neyðarúrræði, og engri heilbrigðri
fjármálareglu líkt, að láta landssjóð
víxla seðlum fyrir gull, sem annar ó-
viðkomandi sjóður gefur út upp á
hann fyrirvaralaust og takmarkalaust,
meðan seðlarnir endast til. Sá mikli
annmarki hlyti að hverfa með fyrir-
koznulagi hlutafélagsbankans, sem á,
eins og venja er til um allan heim,
að víxla seðlum sínum sjálfur.
Tíl vinar míns.
Gamall vinur minn lét í ljósi í prí-
vatbréfi til mín, að han væri mér
andstæður í bankamálinu; taldi ekki
peningaleysið í lánsstofnunum lands-
ins með meinum vorum, heldur vöru-
viðskiftaverzlunina; “því að í gegnum
verzlunina eigi peningarnir að fást.
Má eg, kæri vinur minn, út af þessu
segja þér eitt dæmi, sem vildi til ein-
mitt um það leyti, sem eg fekk bréf
þitt.
Útlendur kaupmaður biður inn-
lendan kaupmanD hér, að kaupa fyr-
ir sig innlenda vöru og senda sér
hana; átti varan að vera með ákveðnu
verði, sem var vel aðgengilegt; vöru-
pöntunin nam um 20 þús. krónum.
IJtlendi kaupmaðurinn var stórefn-
aður maður og hét að borga vöruna
undir eins og hann tæki við henni.
Nú hafði kaupmaðurinn hér ekki
þessar 20 þús. kr. handbærar, og
ekki var hægt að fara í neinn banka
til að fá þar fé lánað svo sem eins
og 6 vikna tíma.
Kaupmaðurinn varð því að gefa frá
sér að hann útvegaði vöruna, þótt
nægilegt væri til af henni, og bændur
urðu af tækifæri til að geta selt vöru
sína fyrir peninga.
Ef innlendi kaupmaðurinn hefði nú
verið í landi, þar sem nægilega stór
banki hefði verið til með góðri stjórn,
þá hefðu kaup þessi haft framgang
viðstöðulaust, þótt innlendi kaupmað-
urinn hefði verið félítill maður. það
hefði gerst með þeim hætti, er hér
segir:
Bankinn hefði þegar leitað sér
vitneskju um, hvort útlendi kaupmað-
urinn væri góður og gildur ábyrgðar-
maður fyrir 20 þús. kr.
Að fengmni þeirri vitneskju hefði
bankinn sagt við innlenda kaupmann-
inn:
• Útvegaðu þér vöruna; eg gef þér
vottorð um, að hún skuli verða borg-
uð þér undir eins og hún er komin á
skipsfjöl, og farmskírteinið (connosse-
ment) er undirskrifað og selt í hend-
ur bankanum*.
Hefði svona verið farið að, mundi
innlenda kaupmanninum eigi hafa orð-
ið nein skotaskuld úr, að útvega vör-
una, og bændur ekki orðið af því
happi, að fá peninga fyrir hana.
Flestir innlendir kaupmenn eru fá-
tækir, og enginn mun vera svo efnað-
ur, að hann þurfi ekki líkrar banka-
hjálpar við, ef hann á að geta keypt
innlendar vörur fyrir peninga.
Kæri vin! |>ú ert að leita að því
sama og eg: ráði til þess, að bændur
geti fengið peninga fyrir vöru sína.
Hvers vegna hefir þú þá ímugust á
því, að landið fái nógu máttarmikinn
banka, sem fær sé um að bæta úr
þessari þörf?
Mercator.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af »Social Evolution«
eftir
Ben. Kidd.
VI.
Vér komum þá að síðara atriðinu,
sem minst var á í síðasta kafla: hvers
eðlis það afl sé, er svo mjög hafi
breytt framfarastefnu mannfélagsins.
Sú var tíðin, að menn mundu ekki
hafa verið lengi að hugsa sig um að
fullyrða, að þetta afl sé skynsemin.
En það er fjarri öllum sanni.
Vér verðum að renna huganum til
fyrstu aldanna eftir Krist. Ekki geta
verið skiftar skoðanir um það, að í
kristindóminum hafi frá öndverðu bú-
ið æðstu mannástar-hugsjónirnar, sem
nokkurn tíma hafa vakað fyrir manns-
andanum. það er andi kærleikans,
mikunnseminnar og óendanlegrar með-
aumkvunar, sem hvarvetna verður
fyrir oss í guðspjöllunum. Með hin-
um nýu trúarbrögðum var sá boð-
skapur fluttur, að allir menn væru
bræður.
Nú kann mönnum að virðast kyn-
legt, að jafn-meinlaus og góðviljaður
mannflokkur eins og kristnir menn
voru á fyrstu öldum kristninnar,
skyldu sæta grimmum ofsóknum, og
það með Rómverjum, sem yfirleitt
létu trúarbrögð annara afskiftalaus.
En sannleikurinn var sá, að al-
þýða manna — og frá henni voru of-
sóknirnar runnar, en hvorki frá ríkis-
valdinu né lærdómsmönDunum — leit
þá alt annan veg á mannástar-hug-
sjónirnar en vér gerum nú á dögum.
Hún skildi það, að nýu hugsjónirnar
voru afl, sera í eðli sínu var gersam-
lega andstætt þeim öflum, er áður
höfðu bundið þegnfélagið saman.
Af því stöfuðu þessar kynlegu sak-
ir, sem bornar voru á kristna menn
— að þeir væru að reyna að fella
trúarbragðastofnanir ríkisins, að þeir
væru guðlausir menn, sem ekki hefðu
neina ættjarðarást o. s. frv. Eorn-
þjóðirnar litu svo á, sem almenn
hætta stafaði af þeirri mannást, er
gerði engan mun á mönnum fyrir þjóð-
ernis sakir eða stéttar; þær fundu, að
þar með var haggað allri skipan, sem
verið hafði á mannfélaginu fram aó
þeim tíma.
Eftir því, sem lengra líður og kristn-
in festir dýpri rætur, fer að bera
minna á mannástarhugsjónínni. Ekki
svo að skilja, að hún yrði að engu;
en hugmyndirnar um hið yfirnáttúr-
lega, er höfðu verið nátengdar henni
frá því er kristindómurinn kom í
heiminn, báru hana ofurliði. Á mein-
lætalifnaðar-öldinni varð alt að lúta í
lægra halda fyrir hugsuninni um
annað líf. Og af munklífis-öldinni er
svo að kalla hið sama að segja. En
hverjar sem yfirsjónir kirkjunnar
kunna að hafa verið, getur enginn
vafi á þvf leikið, að hún hefir ávalt
haldið að mönnum þeirri hugsjón, að
afneita sjálfum sér til þess að þjóna
öðrum. Og ekki gat með nokkuru
móti hjá því farið, að hún hefði á-
hrif á valdhafana, mitt í öllum hrotta-
skapnum, þessi kenning, sem flutt
var látlaust hverri kynslóðinni eftir
aðra: að í guðs augum væru allir
jafnir, hve voldugir og hve vesalir
sem þeir væru.
Eftir siðabótina fer þó áhvginn á
heill annara manna að njóta sín marg-
falt betur. Og stöðugt hefi hann far-
ið vaxandi með vestrænu þjóðunum;
aldrei hefir hann verið jafnmikill og
nú; og hvergi er hann jafnmikill og
með mestu framfaraþjóðunum.
Guðsþakkastofnanir eru eitt af þeim
einkeDnum nútímans, sem mest ber
á. Ógrynni fjár er til þeirra gefið af
frjálsum vilja manna — í Lundúna-
borg einni t. d. 90 milj. króna á ári
hverju. Alþýða manna er orðin miklu
viðkvæmari en áður, þar sem ræða er
um rangsleitni eða þjáningar, sem aðr-
ir menn verða fyrir.
Viðleitni Breta við að útrýma þræla-
verzlumnni er að mjög rniklu leyti
sprottin af umhugsun um eymdarkjör-
in, sem þrælarnir eigi við að búa.
Líkt er um frásögurnar um rangsleitni
°g þjáningar, er kúgaðar þjóðir verða
fyrir; þær hafa haft miklu meiri á-
hrif á stjórnarstefnu Breta í utanrík-
ismálum á 19. öldinni, — að svo
miklu leyti sem þjóðarviljinn hefir kom-
ið þar fram, en alment er viður-
kent, þar á móci hefir hygnin og
skarpskygnin mátt sín miklu minna
en svo margir ætla.
Fréttablöðin, sem eru skuggsjá dag-
Iega lifsins, eru órækur vottur þess,
hve afarmikið kveður á vorum döguna
að áhuganum á heill annara manna.
Og í daglegu lífi manna má fá sæg
af sönnunum fyrir því, hve menn
taka sér nærri þjáningar annara manna,
líkamlegar og sálarlegar. Svo laogt-
erum vér komnir, að vór getum ekki
unað þjáningum skynlausra skepna.
þegar vér berum þetta saman við
það algerða tómlæti, sem drotnað ekki
að eins með fornþjóðunum, heldur og
tiltölulega nýlega, að því er þjáning-
ar annara snertir, þá hlýtur oss að
þykja mikils um vert. Grikkir og
Rómverjar voru frámunalega miskunn-
arlausir við alla þá, er þeir töldu sér
óíiðkomandi. Og vér getum naumast
gert 088 hugmynd um þá hrottalegu
eigingirni, er kom fram í meðferðinni
jafnvel á þeim, er þeir áttu fyrir að
sjá. Altítt var að bera út börn, eins
°g áður er á vikið. Fæstir Grikkir
báru neina virðingu fyrir aldurhnign-
um mönnum. í Aþenuborg sviftu
börnin foreldrana þrásinnis fjárforráð-
um. Afar-mikil þröngsýni kemur
fram jafnvel í göfugustu siðferðiskenn-
ingum Grikkja, og fyrir mannúð vott-
aði þar aldrei.
Enginn má ætla, að sú breyting,
sem orðið hefir á mönnum í þessu
efni, sé vottur um neina hnignun eða
veikluD, sem valdi því, að þeir séu
miður hæfir nú en áður til þess að
bera byrðar lífsins. því fer svo fjarri,
að breytingin er bersýnilegust með
þeim þjóðum, sem þróttmestar eru
og karlmannlegastar og sækja lífs-
baráttuna knálegast. Mest ber á
þessari viðkvæmni með þeim þjóðunum,
er mestu valdi hafa náð í veröldinni.
Og alt bendir á það, að hún standi
í nánu sambandi við þær framfarir,
sem orðið hafa í öðrum greinum.
Stýrimannaskólinn
Dagana 18.—23. þ. m. varhið meira
stýrimannapróf haldið við skólann*
eins og til stóð. Tveir af nemendum
skólans gengu undið prófið og stóðust
það með góðri einkunn.
í prófnefnd við þettapróf voru, auk
w