Ísafold - 16.06.1900, Blaðsíða 1

ISAFOLD.
Keykjavík laugardaginn 16. júní 1900.
Kerrinr ut ýmist einn sinni eða
tvisv. í viku. Verð árg. (80 ark.
minnsi;) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l*/a dolk; korgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXVII. árg.
I. 0. 0. F. 826159. + +_______________
Forngripasafnid opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landnbankinn opinn hvern virkan dag
kl 2. Bankastjórn við kl. 12 — 1.
LaMxbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Stjórn vor
og sölumarkaður.
Naumast mun láta fjarri sanni, að
það, sem einkum hefir tafið fyrir al-
gerðum skilningi þjóðarinnar á stjórn-
arbótarmáli voru, sé vanþekkingin á
því, hvað stjórn eigi að
gera.
I því efni er alþýðu manna mikil
vorkunn. Hún hefir eðlilega ekki
nema mjög ófullkomna nasasjón af
stjórnarfari með öðrum þjóðum. Og
sjálf hefir hún aldrei átt framkvæmd-
areamri stjórn að fagna. Fyrir bragð-
ið er henni óljóst, hvað heimta má af
stjórn landsins.
Af því leiðir aftur, að öll stjórnar-
skrárbaráttan verður fyrir sumum ó-
ljóst tilfinningamál — mest undir því
komið í hugum þeirra, að hafa sem
karlmannlegast látbragð, heimta sem
mest, sýna mikilmensku sína í því
framar öllu öðru, að láta aldrei undan
í neinu, bara til að sýnast, sýnast
vera garpur en ekki grey.
En á aðra hefir þessi vanþekking
þau áhrif, að stjórnarbótin verður hé-
góminn einber í augum þeirra. f>eim
finst alt þrefið um hana markleysa,
af því að í raun og veru geri ekkert
til, hverjir stjórni oss. Landstjórnin
hafi sitt ákveðna verk að vinna og
leysi það ávalt svona hér um bil eins
af hendi. í mesta lagi kunni hún að
vera eitthvað ofurlítið missanngjörn í
embættaveitingum og öðru þess kon-
ar. Og það geti alþýða manna látið
sér liggja í léttu rumi.
Urvalið eitt úr alþýðumönnum,
greindustu og gætnustu mennirnir,
sem af mestri vandvirkni og samvizku-
semi íhuga landsmál, áður en þeir
kveða upp dóm yfir þeim, gera sér
Ijósa grein fyrfr því, hve afarmikið er
í húfi, þegar ræða er um góða stjórn
eða vonda, framkvæmdarsama eða ó-
nýta.
því miður hafa svo kölluðu »lærðu«
mennirnir hér á landi sjálfsagt yfir-
leitt fremur vilt sjónir fyrir mónnum
í þessu efni en leiðbeint þeim_
skoðun hefir komist inn hjá þeim _
og síra Arnljótur 6lafsson hefir verið
fremstur í flokki að halda henni fram
— að landsstjórnin eigi að hafa sem
allra-minst afskifti af hagsmunamálum
þjóðarinnar og landsmenn eigi að forð-
ast að sækja til hennar þær fram-
kvæmdir, er aukið geti velgengi þeirra.
Hún er frá Englandi komin, þessi
kenning—frá auðugustu, framkvæmdar-
sömustu og þroskuðustu þjóð verald-
arinnar. Sjálfsagt hefir hún átt vel
við þar um síðastliðna hálfa öld. En
stöðugt verða þeir fleiri og fleiri, jafn-
vel á Englandi, sem sannfærast um,
að hún hafi nú lifað sitt fegursta og
að hún sé nú ekki lengur nærri því
eins notasæl eins og að undanförnu.
En hvað sem þvi líður, fer því
mjög fjarri, að hún hafi nokkurn tíma
átt við f fátækinni, einangruninní og
vanþekkingunni hér úti á Islandi.
Oss íslendingum hefir hún verið og er
hún blátt áfram skaðræði.
Jafnvel Stuart Mill, einhver helzti
postuli kenningarinnar, byggir rök-
færslu sína í rnálinu á þroska þjóðar-
innar. I hagfræði sinni (Principles of
Political Economy) tekur hann ekki
dýpra í árinni en það, að sú þjóð sé
ekki nema hálfþroskuð og hafi farið á
mis við gott uppeldi í mikilsverðum
efnum, sem þurfi að leita til stjórnar
sinnar með öll sín framfaramál.
Á slíkum ummælum verður ekki
mikið bygt því máli til sönnuuar, að
stjórn vor íslendinga eigi að láta
framfaramál vor afskiftalaus, eins og
hún hefir svo að kalla ávalt gert.
Og sannleikurinn er sá, að engri
stjórn helzt slíkt afskiftaleysi uppi,
þrátt fyrir allar kenningar í þá átt,
sem óneitanlega eru nú líka farnar að
fyrnast.
Mikið og nýtsamt ritgjörðarefni væri
það, að gera vandlega grein fyrir,
hvernig stjórnir framfaraþjóðanna í
raun og veru haga sór í þessu efni,
hvernig þær beita sér f forgöngunni og
bindast fyrir velferðarmálum lands og
Iýðs. Að þessu sinni er ekki kosturá
að fara nákvæmlega út í það efni,
enda ætti jafn-víðtækt mál fremur
heima á öðrum stað en í fréttablaði.
En á eitt atriði má benda undir-
búningslaust og í fám orðum — á það
afarmikla kapp, sem stjórnirnar í öll-
um löndum leggja á það að útvega
þeirn þjóðum m a r k a ð, sem þær eru
yfir settar.
þetta kapp, þessi markaðar-áfergja,
er sjálfsagt aðal-einkenni stjórnarstefn-
unnar, sem nú er ríkjandi í hinum
mentaða heimi. Af hennar rótum er
runnin nýlendufíknin, sem stöðugt
grefur um sig meira og meira. Af
honni stafa, meira en nokkuru öðru,
viðsjár með stórþjóðunum.
Stjórn vor Islendinga hefir haft full-
an svefn fyrir áhyggjum út af mark-
aðarvandræðum vorum, þó að þau hafi
áreiðanlega staðið mörgum bóndanum
fyrir 3vefni. Eins og öllum er kunn-
ugt, hefir svo mikið að þeim vand-
ræðum kveðið, að bændastéttin um
land alt hefir virzt vera að fara á
höfuðið. ’Úr iillum áttum, öllum sveit-
u n landsins hefir borist sama sagan:
að jafnt og þétt sé að ganga af bænd-
um yfirleitt. Og jafn-alkunnugt er
hitt, að það er skorturinn á þolanleg-
um markaði fyrir aðra aðal-tegund
íslenzkra afúrða, sem hér er um að
kenna öllu öðru fremur. Enda er ekki
að kynja, þótt einhverjir örðugleikar
hafi stafað af því ástandi, sem verið
hefir, þar sem vér höfum ekki að eins
átt að stríða við bannið brezka gegn
innflutningi sauðfjár, heldur og orðið
að sætta oss við það, að öll sauðfjár-
og hrossaverzlunin hefir verið í hönd-
um eins manns, sem notað hefir vald
sitt til þess að láta landsmenn sæta
einokun og afarkostum.
Ekki er auðvelt að hugsa sér verri
stjórn en þá, sem ekki hreyfir hönd
né fót til þess að ráða fram úr öðrum
eins vandiæðum, jafn-auðsæum voða
fyrir þjóðina.
f>að nær ekki nokkurri átt aðhalda
því fram, að ekki sé til þess ætlandi
af stjórn vorri, að hún sinni öðru eins
máli og því að útvega vörum vorum
markað. Einmitt samskonar verk
hafa allar stjórnir með höndum, eins
og þegar hefir verið bent á, og leggja
raeira að segja mest kapp á það af
öllum sínúra störfum.
Og hitt væri alveg jafn-fráleitt að
segja, að stjórnin hefði hér engu get-
að áorkað. Einmitt þessa dagana höf-
um vér fengið óræka bending um,
hvað stjórnin hefði getað gert, ef hún
hefði viljað, þar sem kaupmenn, er
ekkert kemur málið við öðrum fram-
ur, útvega oss fjárkaupmenn og hrossa,
er borga oss í peningum út í hönd —
útvega oss með öðrum orðum þá skifta-
vini, er oss vanhagaði mest um og
stjórn vor hefði átt að vera búin að
útvega oss fyrir mörgum árum.
Væri ekki stjórn vor jafn-gersamlega
framkvæmdalaus og hún vitanlega er,
þá hefði alþýða manna sannarlega á-
stæða til að setja þetta ótrúlega
afskiftaleysi stjórnarinnar af einu
helzta velferðarmáli lands og lýðs í
samband við þá eldheitu vináttu og
nánu samvinnu, sem að undanförnu
hefir borið svo mikið á milli skrif-
stofuvaldsins og kaupfélagastórmennis-
ins. Einokunarvaldi því, sem yfir kaup-
félögunum drotnar, hefir vitanlega ver-
ið að sama skapi hagur að þessu af-
skiftaleysi stjórnarinnar, sem það hefir
verið óhagur og bein féfletting fyrir
þjóðina. En ef vér höfum hugfast,
hvernig stjórn vorri er að öðru leyti
farið og hvernig hún hefir reynst yfir-
leitt, þá virðist ekki þurfa að leita að
rökunum fyrir þessari vanrækslu lengra
en til aðgerðaleysisins, sem öllu öðru
fremur einkennir hana.
f>essi eina vanræksla stjórnarinnar
hefir kostað oss ógrynni fjár, varpað
óhug og vonleysi yfir landsmenn og
rekið marga þeirra til annarar heims-
álfu, menn, sem oft og tíðum er stór-
mikil eftirsjá í, — eftirsjá fyrir land,
sem sárþarfnast margfalt fleiri iðjandi
handa en það á kost á.
Og svo halda menn að það geri ekk-
ert til, hvort vér höfum góða stjórn
eða vonda, stjórn, sem vill vera í
samvinnu við þjóðina, eða stjórn, sem
telur velferðarmál hennar sér óviðkom-
andi!
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
88. blað.
Fyr má nú vera skammsýni, van-
þekking eða skilningsleysi en svo sé!
Héraðsdómur í málinu
gegn
Einari Finnssyni.
Hann var upp kveðinn 13. þ. m. og
niðurstaðan sú, að kærði var aæmdur
í 14 daga einfalt fangelsi, auk máls-
kostnaðar, samkv. 259. gr. hegningar-
laganna, fyrir að hafa *með því að
draga undir sig nokkuð af verkalaun-
um Guðmundar Einarssonar misbeitt
stöðu sinni til að afla sér ávinnings á
sviksamlegan hátt«. Hann hafði talið
Guðmundi þessum hærri verkalaun en
hann galt honum, og lét mismuninn,
36 kr. 75 a., renna i sinn sjóð; gerð-
ist það með þeim hætti, að hann réð
til sín mann þennan fyrir umsamið
kaup, en lánaði hann síðan í lands-
sjóðsvinnuna (vegavinnuj fyrir hærri
daglaun en hann galt honum, og
hugði sér það leyfilegt. Segir svo í
dómnum því til skýringar: »það hef-
ir tíðkast allmikið, eftir því sem upp-
lýst er, að ýmsir menn hafa ráðið
verkamenn til ákærða, ekki að eins
vinnumenn sfna, heldur og aðra, sem
þeir hafa tekið einungis til að koma
þeim í vinnuna; hafa menn þessir
tekið til sín vegavinnulaunin, en gold-
ið verkamanniuum umsamið kaup, og
hirt sjálfir mismuninn. Ákærða var
kunnugt um, að slíkar mannaráðning-
ar áttu sér stað, enda áleit hann þær
leyfilegar, ef verkamönnum væri eigi
greidd hærri daglaun en ætla mætti
að þeir ynnu fyrir, og hugði jafnvel,
að sér væri sjálfum heimilt að ráða
verkamenn á þennan hátt fyrir sinn
reikning*.
Af öllum hinum kærunum var hann »
sýknaður. En þær lutu sumar að
skjalafölsun, t. d. breytt eftir á dags-
verkatölu hjá einum verkmanni úr 58
í 88, og látið óviðkomandi mann skrifa
á kaupskrá í kvittunarskyni. Tölu-
breytingin fullyrti kærði að stafaði af
misritun, þegar ritað var ofan í töl-
urnar á kaupskránni eftir á með bleki
— þær höfðu fyrst verið ritaðar með
blýanti, til þess að eiga hægra með,
segir hann, að leiðrétta reikningsvillur,
þegar hann gerði upp kaupið við verka-
menn, án þess að þurfa að ónýta
kaupskrána —; og manninn, sem
hann lét skrifa fyrir annan kvittun á
skrána, áleit hann sér heimilt eftir
atvikum að líta svo á, sem væri hús-
bóndi hins. Virðist því ekki, segir
dómarinn, næg ástæða til að skoða
umgetna aðferð sem skjalafals eða
hlutdeild í því.
|>á hafði ákærði (E. F.) og talið
fleiri dagsverk hjá sumum verkamönn-
um en þeir höfðu unnið. En ýmist
eru sérstök atvik að því, er gera það
ósaknæmt, t. d. að hann breytir ákvæð-
isvinnu í daglaunavinnu, eða þá að
hann hefir leitt sennileg rök að því,
að það hafi orðið af vangá og honurn
óafvitandi, enda hins vegar vantalin
allmörg dagsverk, þótt borguð hafi
verið að fullu, en reikningsfærslan öll
ófullkomin. —
Kærði hefir áfrýað dómi þessum til
yfirréttar.