Ísafold - 16.06.1900, Blaðsíða 2

150
Frónskur kappi
Var í 19 orustum í fyrra i Filippseyum
Hefir ferðast alt í kring um hnöttinn
Fyrir fám dögum kom inn á skrif-
stofu ísafoldar ungurmaður, hárvexti,
vasklegur og gervilegur. Hann kvaðst
Jónheita Stefánsson, prests Péturssonar
á Desjarmýri (f 1887), og hafa farið
til Ameríku fyrir fám árum, én kom
aftur í vetur; var rúmlega tvítugur þá,
en er nú 27 ára. jpau voru 12 syst-
kin, flest í ómegð er faðir þeirra féll
frá, og áttu ekki annað athvarf en móð-
ur sína, fátæka prestsekkju, Eagnhildi
Metúsalemsdóttur, systurdóttur síra
Benedikts heit. |>órðarsonar, síðast
prests í Selárdal, föður síra Lárusar,
sem þar er nú prestur.
En því að eins er þessa manns hér
getið, að fleíra hefir á daga hans
drifið og fátíðara en dæmi eru til um
flesta vora landa aðra, — alla þá er
nú eru uppi.
Hann hefir verið í leiðangri Banda-
ríkjamanna til Filippseya og barist
þar við eyaskeggja í 19 orustum.
Hann lagði á stað á miðju sumri
1898 frá San Francisco í Kalíforníu í
landher þeim, er Bandamenn gerðu
þá út til eynna að vinna þær og koma
þar friði á, eftir að skipaher Banda-
manna með forustu Dewey aðmíráls
hafði gjöreytt flota Spánverja við Man-
ila þá um vorið. En borgin sjálf,
Manila, sem er höfuðborg í Filipps-
eyum, var þá enn óunnin, en gafst
upp fyrir landher Bandamanna og
eyaskeggja sjálfra 13. ágúst 1898.
Eyaskeggjum stýrði kappinn Aguinaldo,
er þeir kusu síðar ríkishöfðingja sinn.
f>eir voru þrír landar, er gengu á
raála hjá Bandamönnum þá um vor-
ið, er ófriðurinn hófst við Spánverja,
og sigldu síðan til Filippseya með
landher þeirra, 8000 alls, frá San
Francisco, sem fyr segir. Hinir 2
hétu og heita Björn Björnsson Gísla-
sonar frá Haukstöðum í Vopnafirði,
og Sigtryggur Hansson Jónssonar frá
Grund í Norðfirði. Björn kallar sig
B. Gíslason. Hann var lögnemi við
háskólann í Minneapolis; átti þar eft-
ir að eins 1 ár, er hann réð sig í
herþjónustu; atgervismaður mikill,
sem hann á ætt til. Sigtryggur átti
heima í Suður-Dakota, og eins Jón
Stefánsson; Sigtr. kallar sig S. H.
Johnson.
Fyrnefnd orusta við Manila 13. á-
gúst var hin fyrsta, sem þeir vorn í,
félagar. Borgin gafst þegar upp fyrir
Bandamönnum. Hafði eigi viljaðgefa
upp vörnina fyrir eyaskeggjum, með
því að búast mátti við engri vægð af
þeirra hálfu, heldur hinu, að þeir
rændu borgina og myrtu hinn spænska
lýð, yfirvöld og alþýðu. Enda kom
það brátt í ljós, að sú hafði veriðfyr-
írætlan þeirra. f>eim bar það fyrst
í milli við yfirstjórn Bandaríkjaliðs-
ins, að þeir vildu ræna borgina eftir
sigurinn þennan, en fengu ekki.
|>eir áttu náðuga daga eftir það
lengi, Bandamenn. Héldu kyrru fyrir
í Manila, og fór allvel á með þeim og
eyaskeggjum, er höfðu hugsað sér að
ganga á hönd Bandamönnum, en
snerist hugur fyrir fortölur nokkurra
lýðfrelsispostula og vildu verða sjálf-
um sér ráðandi. Aguinaldo var því
mótfallinn, en fekk ekki við ráðið,
enda höfðingi Bandamannahersins,
Otis hershöfðingi, óþjáll til samkomu-
lags og óorðheldinn.
Friður fullgerðist með Bandamönn-
um og Spánverjum 6. marz 1899. En
fullum mánuði áður höfðu viðskifti
Bandamanna og eyaskeggja snúist
upp í fullan fjandskap. Sátu eya-
skeggjar með ainn her í útvirkjunum
umhverfis Manila, er voru 17 að tölu;
höfðu varðveitt þau frá því er borgin
gafst upp um sumarið.
|>að var 6. febr. 1899, er eyaskeggj-
ar tóku til að skjóta þaðaD á borg-
ina um nóttina, en Bandamenn sner-
ust í móti og fengu unöið virkin og
stökt hinum á flótta. Jón var í þeirri
orustu. Hann hafði verið sendur við
anDan mann til njósna um nóttina,
er von var áhlaups af hendi eya-
skeggja. En er hann kom aftur til
sinna manna^undir dögun, hafði sveit
hans fært sig um set. Vant var
manns til að flytja henni vistir, og
Kauðst Jón til þess; vildi ekki verða
viðskila sína sveitunga. |>að var
háskaför, yfir bersvæði, er blasti við
einu virki eyaskeggja. |>ar dundu
SKotin yfir. Jón bar allstóran kassa
með niðursoðnum matföngum. Honum
varð það fyrst fyrir, að hann lagði af
sér kassann og gerði sér skjól úr.
Hann hafði ekki orðið fyrir skothríð
áður. En brátt stoð hann upp aftur,
hélt leiðar sinnar með kassann og
sakaði hvergi. Barðist síðan í orustu
með sínum sveitungum þann dag
allan.
Nokkurum vikum síðar, 28. marz
1899, var Jón í allskæðri orustu þar
sem heitir Marilao, skamt norður frá
Manila. f>eir voru 500 alls í liðsdeild
þeirri, tvífylki, er Jón Stefánsson átti
heima í; hún var 1000 manna upp-
hafiega, en fullur helmingur týnst
úr lestinni, sumir fallið, en margir
orðið sóttdauðir eða lágu veikir af
loftslagsviðbrigðum og hita með sótt-
hættu þeirri, er honum fylgir.
Svo var orusta þessi skæð, að nokk-
uð á annað hundrað féll af þeirn 500,
en margfalt fleira af eyaskeggjum;
þeir höfðu að sögn 3000 vígra manna.
Bandamenn áttu yfir litla á að
sækja, og höfðu hinir gert sér virki á
bakkanum sín megin og hlífðu sér þar.
Flokkur einn af liði Bandamanna
komst niður í árgljúfrið og læddist
eftir því fyrir eudann á virkisgarðin-
um. f>eir voru 8 saman, er fyrstir
komust fyrir garðsendann og í ná-
víg við eyameDn. Jón var einn í
þeim litla hóp. Féllu 5 af þessum 8;
en Jón stóð uppi ósár við 3. mann.
Brátt kom megínsveitin á eftir og
brast þá flótti í lið eyaskeggja. Lágu
þeir í valnum 700 saman, í stórum
kösum.
Önnur söguleg orusta, sem Jón var
í, stóð 24. maí, lengra norður í landi,
þar sem heitir Quinqua. {>ar voru 43
Bandaríkjahermenn um 64 eyaskeggja,
er þeir stráfeldu alla, en létu eigi
nema 3 af sínu liði, og enginn sár.
Eyamenn leyndust bak við skotgarð,
er þeir höfðu hlaðið sér, ekki nema 2
álna háan og skotraufalausan; urðu
því að gægjast upp fyrir hann, er
þeir skyldu skjóta, en þá urðu hiuir
þeim skeinubættir. Loks hlupu
Bandamenn á garðinn og gerðu bæði
að leggja hina með byssustingjum sín-
um og rota til bana með byssuskeft-
unum.
Alls var Jón í 19 orustum, semupp
eru taldar í lausnarskírteíni hans úr
herþjónustu, dags. 7. ágúst í fyrra,
þar 8etn höfuðsmaður hans gefur hon-
um þann vitnisburð, að hann hafi
leyst af hendi skyldustörf sín sem
hermaður dyggilega og vasklega og í
hvívetna reynst hinn áreiðanlegasti
maður. »Eg tel hann einn' af beztu
hermönnunum í vorri sveit og hefi eg
kynst honum nákvæmlega í mestu
mannraunum. Hann hefir reynst mér
karlmenni í víðtækasta skilningi og
mér er ánægja að mæla með honum í
sérhverja trúnaðarstöðu, er hannkann
að leitast við að fá«.
Orustur þessar stóðu ýmist meiri
* hluta dags eða að eins fáeinar stund-
ir, og ýmist úti á víðavangi eða í bæ-
um, sem Bandamenn unnu hvern á
fætur öðrum. Ýmist akotist á á stuttu
færi eða löngu, stundum meira en
þriðjuug danskrar mílu eða um 1500
faðma. í návígi barðist sveit Jóns
ekki nema þau 2 skifti, er fyr segir,
28. marz og 24. maí. Jpeir höfðu í
fyrri orustunni gamlar byssur og úr-
eltar, 40—50 ára gamlar, geymdar frá
í borgarastyrjöldinni 1861—65, stórar
og óþjálar, með löDgum byssustingj-
um og gaurslegum, er þeir höfðu
fleygt eða týnt marjir. |>eir börðust
því mest þá með byssuskeftunum.
Um líf eða dauða segir hann fáir
hugsi í orustum. Kemur á flesta
berserksgangur, einkum í návígi, og
vita hvorki í þennau heim né annan;
hamast á meðan, en verða mjög mátt-
vana á eftir.
Fulla klukkustuud segir hann högg-
orustuna hafa staðið í öðrum fyr-
nefndra bardaga. Eyaskeggjar beidd-
ust aldrei griða og var því gengið af
þeim dauðum, er til náðist. í orust-
unni við Quinqua, þar sem 64 féllu af
eyaskeggjum og euginn stóð uppi, voru
sumir skotnir áður en höggorusta tókst,
en flestir lagðir með byssustingjum
eða rotaðir með byssuskeftum; hinir
síðustu skotnir á flótta.
Aldrei varð Jón sár í þessum orust-
um öllum saman. En marbletti seg-
ist hann hafa haft marga, eftir byssu-
skefti m.m., og finna til sumra þeirra á-
verka enn.
|>eir eru smáir vexti, eyaskeggjar,
meðalhæð 2| alin, og þróttlitlir, en
hvatir og fráir á fæti. {>eir eru af
Malaya-kyni.
|>eir voru óvanir griðum hjá Spán-
verjum, en haíði sagt verið hálfu
verra af Bandamönnum; báðust því
aldrei griða; kusu heldur að falla en
lenda í klóm þeirra lifandi og bíða þar
verstu pyndinga; slíkar sögur höfðu
yfirmenn þéirra sagt þeim, til þess að
gera þá öruggari í orustum.
Sigtryggur, félagi Jóns, var lengst-
an tímann veikur, en þó í fáeinum or-
ustum. Sveit sú, er Björa varí, barð-
ist sjaldnar miklu; en þó var hann og
í nokkurum orustum.
Nesti liðsmanna í sjálfri herförinni,
eftir að lagt var á stað frá Manila,
var skonrok og niðursotið kjöt; annað
ekki, nema kaffi, er þeir gátu örsjald-
an komið viðað hita sér.með því að þeir
voru á hergöngu allan daginn, en
máttu ekki kveikja eld, er dimt var
orðið; þurftu að leynast sem mest fyrir
fjandmönnum sínum. þetta áttu þeir
við að búa fulla 5 mánuði, en urðu
að þreyta göngu dag hvern með 3
fjórðunga bagga, — nesti og vopn —
um tómar vegleysur, ýmist í logandi
sólarhita eða steypiregni og því oftast
gagndrepa ýmist af svita eða rignÍDgu.
Hlífarföt engin og aldrei skýli yfir
höfði nótt né dag. jþetta stóðustekki
til lengdar nema fáein hraustmenni.
Jafnlendi víðast yfir að fara, hrís-
grjóna-ekrur, er eyaskeggjar hleyptu á
vatni stundum til að hefta för fjand-
manna sinna, og urðu þeif að vaða
langar leiðir upp í hné. Sumstaðar
hrískjarr, mjög ógreitt. |>eir Jón og
hans sveitungar gengu einu sinni 15
mílur enskar dag eftir dag 3 daga í
röð. {>eir höfðu verið 36 saman áður,
en ekki nema 17 eftir að kveldi hins 3.
dags. Svo urðu og sömu mennirnir að
standa á verði 3 nætur í viku. {>eir
voru 83 upphaflega, sveitungar Jóns,
en við 11. mann kom hann aftur til
Manilla að leiðangrinum loknum, og
voru einir 4 alls þeirra, er aldrei hafði
bilað; hinir 7 höfðu fatlast og náð
sér aftur.
|>eir voru ráðnir til 2 ára, sjálf-
boðarnir amerísku, eða þar til er ófriðin-
um lyki. »Við Spánverja«, sögðu þeir,
og kröfðust heimfararleyfis þegar eftir
friðarsáttmálann við þá 6. marz; en
fengu ekki, með því að hershöfðinginn,
Otis, laug því að stjórniuni í Wash-
ington, að sjálfboðaliðar vildu ólmir
vera lengur í hernum f Filippseyum.
Loks komust svik hans upp, og fengu
þá sjálíboðaliðar loks heimfararleyfi, í
byrjun ágústm. í fyrra sumar; en Otis
vikið frá herstjórn nokkuru síðar.
Jón var 3 mánuðina síðustu (maí—
júní— júlí 1899) settur þriðji yfirmaður
sinnar sveítar eða second-lautinant.
Hlaut þann frama fyrir vasklega fram-
göngu, og það annað, að hann var vel
vanur reikningsmensku. }pá hafði hann
35 dollara um mánuðinn, auk fæðis,
en áður 15.
Eftir það sneru þeir heimleiðis,
hann og aðrir sjálfboðaliðar, þar á
meðal landar hans báðir. f>eir fóru
með einu herflutningaskipi stjórnarinn-
ar. jpað kom við í Nagasaki í Japan.
þar skildi Jón við skipið, með því
hann ætlaði ekki til Bandaríkja aftur,
heldur hingað til íslands; en landar
hans héldu áfram með stjórnarskipinu.
Frá Nagasaki fekk Jón sér far til
Shanghai í Kína. f>aðan fór hann
sem leið liggur sjóveg til Madras á
Vestur Indlandi; kom við í Canton og
Hongkong og viðar. f>á ók hann á
járnbraut um þvert Indland til Bom-
bay og hélt þaðan vestur Indlandshaf
og um Eauðahaf, Suez-skurð og Mið-
jarðarhaf alla leið til Englands, þátil
Noregs (Kristjaníu) og loks til Khafn-
ar; tók sér þar far með Agli til Aust-
fjarða, og kom til Seyðisfjarðar 19.
des. í vetur. Dvaldist síðan hjá fólki
sínu eystra til vors og kom hingað
um daginn með Hólum.
Erindið hingað er að leita fyrir sér
um atvinnu við verzlun. Hann hefir
stundað nám í verzlunarskóla í Dakota
2 ár, og verið þar síðan bókhaldari
hjá stórkaupmanni einum, þar til er
hanu gekk í herþjÓDustu.
Varla getur yfirlætisminni mann en
þennan íslenzka herraann, svo vaskur
sem hann er og vel að sér ger. Fer
því mjög fjarri, að hann geri mikið
úr fraragöngu sinni; liggur við að hann
vilji sem fæst orð hafa um hermensku
sína. Hann á til vaskra aö telja.
Faðir hans var mesta karlmenni og
fimur að því skapi. Svo var og föð-
urbróðir hans á yngri árum, Björn
Pétursson, síðast Unitara-kennimaður í
Winnipeg.
Sjálfstæði og stefnufesta
„I»jóðólfs“-ritst,jórans.
Á áliðnum vetri 1898—99 kom hr.
Páll J. Torfason hingað tíl lands með
utnboð frá forgöngumönnum hlutafé-
lagsbanka-fyrirtækÍ8Íns (Arntzeu og
Warburg) til þess að skýra fyrir
mönnum hér hugmynd þá, er fyrir
þeim vakti um etofnun banka hér á
landi, og afla málinu fylgis, ef þess
væri kostur.
Hugmynd þessi var í fyrstu allólík
frumvarpi því, er báðar deildir alþing-
is tjáðu sig meðmæltar á síðasta þingi.
Allar þær ráðstafanir, er alþingi hug-
kvæmdist til þess að tryggja lands-
sjóði hag af bankanum og íslending-
um umráð yfir honum, vantaði ger-
samlega. Og auk þess ætluðust for-
göngumennirnir þá til þess, að lagt
yrði með lögum veðband á allar jarð-
ir í landinu og jarðeigendur á þanu
hátt lögskyldaðir til að gerast hlut-
hafar í bankanum.
Áform þeirra var þannig ekki sem
aðgengilegast í upphafi — að minsta