Ísafold - 23.06.1900, Blaðsíða 1

ISAFOLD
TJppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstræti 8.
Reykjavík iaugardagmn 23. júní 1900.
40. blað.
Kemur ut ýmist einn sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/s doll.; borgist fyrir miðjan
jnli (erlendis fyrir fram).
XXVII. árg.
I. 0. 0. F. 826299.___________________
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl —2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
y. 12—2 og einni stundn lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækniug á spitalanum
fyrsta og þriðja ' þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Gabbið.
Bitt með skringilegri dæmum þess
stjórnarfars, sem vér eigum við að
búa, er afdrif laganna frá síðasta þingí
um viðauka við lög um bann gegn
botnvörpuveiðum, er kváðu svo á, að
50—1000 króna sektum skyldi varða
fyrir hérlenda menn að leiðbeina botn-
verpingum við veiðar í landhelgi, vísa
á mið eða liðsinna þeim á annan hátt
við slíkar veiðar, eða hjálpa þeim til
að komast undan hegningu, og að
sömu hegningu skyldi varða að hafa
nokkur verzlunarmök við útlenda
botnverpinga utan löggiltra hafna eða
dvelja að nauðsynjalausu í skipum
þeirra.
|>að gekk alls ekki stríðlaust að fá
þingið til að samþykkja þessi laga-
fyrirmæli. Mörgum þingmönnum hraus
hugur við að banna öll verzlunarmök
við botnverpinga jafnt utan landhelgi
sem innan hennar, með því að sumir
landsmenn hefðu stórhagnað af þeim
viðskiftum. Og óhætt er að fullyrða,
að alt þingið leit á þessa lög sem
neyðarúrræði og samþykti þau hálf-
nauðugt.
En það gerði það samt — fyrir til-
mæli tveggja æðstu valdsmanna lands-
ins, stjórnarfulltrúans sjálfs, lands-
höfðingja og amtmannsins sunnan og
vestan.
f>eir töldu brýnustu nauðsyn á þess-
um lögum frá landsstjórnarinnar sjón-
armiði. Töldu alls eigi unt að öðrum
kosti að forðast sýkingarhættu þá, er
af botnverpingum stafar, né að koma
fram áóyrgð á hendur hérlendum botn-
verpingavinum, er vísuðu þeim á fiski-
mið innan landhelgi og hefðu annan ó-
löglegan ósóma í frammi, né heldur
að firra þjóðina því þunga ámæli, er
hún hefði orðið fyrir í öðrum löndum
fyrir allsendis ósæmilega samvinnu við
botnverpinga, ámæli, sem kynni að
geta valdið því, að vér yrðum sviftir
þeirri vernd gegn yfirgangsseggjunum,
er vér nú njótum af ríkisins hálfu.
Af þessum og þvílíkum fortölum lét
þingið sannfærast. f>vf þótti eðlilega
viðurhlutamikið að neita landstjórn-
inni um það færi, sem hún taldi sig
vanta, á því að geta beitt sér til fulls
í þessu mikilsverða máli.
En svo reynist þetta gabb alt sam-
an frá upphafi til enda!
f>egar til kemur, reynist stjórn vor
í Kaupmannanöfn ófáanleg til að stað-
festa þessi lagafyrirmæli, sem fulltrúi
hennar hér á landi, ásamt amtmanni,
leggur svo eindregið kapp á að fá al-
þingi til að samþykkja.
f>ví að vér göngum að því vísu, að
héðan af geti ekki verið von á þessum
lögum frá stjórninni. Fyr mætti nú
vera slæpingsháttur en að ætla sér að
fá staðfesting konungs á þessum lög-
um, en hafa ekki enn haft myndar-
skap í sér til þess að koma því í
framkvæmd.
Aldrei hafa þessi verzlunarmök,
sem stjórnarvöldin hér vildu fyrir
hvern mun koma fyrir kattarnef, ver-
ið rekin jafn-ósleitilega og á þessu
vori. Hver veit hvað margir hér um
bil hættir að hugsa til að bjarga sér
á annan hátt en með sníkjum á botn-
verpinga, langdvalir íslendinga f botn-
vörpuskipum margfalt tíðari en áður og
vináttan við botnverpinga yfirleitt
snöggum mun almennari, án þess
nokkur geri minstu tilraun til að leyna
henni lengur.
Óhugsandi virðist oss, að stjórnin
sé að bíða eftir því, að þessi vinátta
verði sem rótgrónust og ætli svo að
slíta samvinnu- og trygðaböndin eftir
á. Hins miklu fremur til getandi, að
Btaðfestingarsynjan sé fullráðin, þó að
íslenzka skrifstofuvaldinu í Kaup-
mannahöfn hafi enn orðið ofvaxið að
koma vitneskju um það hingað til
lands.
Bn dáindis-gott sýnishorn er þetta
af stjórnarfari voru, eins og áður er
á vikið.
J>að er ekki ólagleg samvinna milli
stjórnar og þings, þetta. Pulltrúi
stjórnarinnar fær með kappi og eftir-
gangsmunum þingið til að láta að orð-
um sínum. Og svo reynist öll hans
fyrirhöfn og eftirlátssemi þingsins hé-
gómi og gabb, þegar til stjórnarinnar
sjálírar kemur. Hvernig á hneykslið
og andhælisskapurinn að komast lengra?
Ekki er furða, þótt meira en lítill
vafi leiki á um staðfesting þeirra laga,
er stjórnarfulltrúinn lætur mikið til
hlutlaus á þinginu, þegar lög þau, er
hann gerir að kappsmáli, fá ekki betri
útreið en þetta.
Ætla mætti, að löggjafarþing, er
gæta vill sóma síns og ekki er harð-
ánægt með að láta fara með sig eins
óg gólftuskur, vildi nú ekkert láta ó-
gert, er í þess valdi stendur, til þess
að afstýra því, að slíkt stjórnarfyrir-
komulag haldist til langframa.
þá ættu og úrslit þessa máls að
vera nokkurn veginn nægileg bending
fyrir þá menn, er gera sér í hugar-
lund, að æðstu embættÍBmenn hér á
landi hafi með höndum eitthvert til
komumikið vald, sem heill og heiður
þjóðar vorrar sé undir kominn að ekki
verði rýrt. Fróðlegt væri að vita,
hvernig stjórn vor ætti að fara að því
að sýna þeim öllu meiri lítilsvirðing
en hún hefir nú gert, eða gefa í skyn
ótvíræðara, að löggjafarþing vort þurfi
ekkert mark að taka á tillögum þeirra
um landstjórnarmál.
Og þó væri það sök sér, ef það væri
nú réttur yfirmaður þeirra, ráðgjafinn,
sem léki þá svona grátt. Bn allir
vita, að því er síður en ekki svo far-
ið. þ>að eru gersamlega ábyrgðarlaus-
ir embættismenn inni í klefurh íslenzku
stjórnardeildarinnar í Kaupmannahöfn,
sem ráðið hafa úrslitum þessa máls —
eins og þeir ráða úrslitum allrar lög-
gjafarinnar íslenzku og í einu orði úr-
slitum allra þeirra íslenzkra mála,
sem út fyrir pollinn fara.
Nei — sé æðstu embættismönnun-
um hér á landi ant um veg og virð-
ing embætta sinna — sem vér ekki
efumst um—, þá mættu þeir vera meira
en í meðallagi skyni skropnir, ef þeim
væri jafnframt ant umað halda óbreyttri
þessari fslenzku stjórnarfars-afmán,
sem alt af við og við varpar hlægileg-
um óvirðingarblæ yfir stöðu sjálfra
þeirra, jafnframt því sem það er þjóð-
inni í heild sinni til ómetanlegs tjóns
og öllum hlutaðeigendum til skammar.
Afturhaldsmálgagnið
Og
hlutafélagsbankinn.
Merkismaður einn upp í sveit ritar
kunningja sínum hér sem nú segir:
»Bf eg hitti jpjóðólfs-manninn í tómi,
mundi eg ekki geta stilt mig um, að
ávarpa hann eitthvað á þessa leið:
Hin ungæðislegu mótmæli blaðs
þíns gegn hlutafélagsbankamálinu, öfg-
arnar, beitingarnar, rógburðurinn o. s.
frv. hafa betur en heilar bækur af
rökum og ástæðum fært hverju skynj-
andi mannsbarni á íslandi heim
sanninn um, að sé ekki hægt að
finna aðrar ástæður móti málinu en
þar eru fram bornar og hver óvalinn
fjósamaður finnur að brekja sig sjálf-
ar, þá er ekki skynsamlegum mótmæl-
um eða rökum til að dreifa gegn fram-
gangi máls þess.
Og fyrir þetta áttu þakkir skilið.
Hver hinna blaðamannanna mundi
hafa viljað leggja álit sitt og blaðs
síns í hættu á sama hátt og þú? Hver
þeirra mundi hafa viljað leika púkann
í hrútshorninu eða hafa gert það eins
vel og þú?
Enginn.
Bn nú er píslarvætti þitt í þetta
sinn á enda. Nú er þér óhætt að
fara úr fíflshamnum. Málefnið þarfn-
ast ekkí mótmæla þinna framar.
Hvert mannsbarn á íslandi veit nú,
að ekki er verið að svíkja atvinnuvegi
Islands undir útlent auðvald, Gyð-
ingafélög og önnur þess konar Kata-
nes-dýr.
Nei. J>að eru íslenzkir bændur og
aðrir atvinnuveitendur, er vilja taka
stjórn fjármála íslands, sem nú eru í
ólagi, úr höndum ofboð-lítillar embætt-
ismanna-samkundu og færa hana í
hendur sjálfra sín og alþingis. Taka
f jármála stjórn og framkvæmd frá mönn-
um, sem fyr eða síðar sjá það, að
þeir faðma ský, þar sem þeir halda
dauðahaldi í ástand það, er nú eigum
vér við að búa. Fá fjármálin í hend-
ur þeim, er framkvæmdir þurfa að
hafa til þess að nægt fé sé til í lands-
sjóði til þess að launa þeim embætt-
ismöunum sómasamlega, er sýna, að
þeir vita, að jafnvel þótt þeir hafi
þegið embætti sín af útlendri náð, þá
eru það íslenzkir bændur og atvinnu-
veitendur, sem verða að afla launa
handa þeim, og að það borgar sig bezt,
að greiða fyrir þeim afla.
Árásir blaðs þíns á málefni þetta
og menn þá, er því fylgja, er því ó-
þarfa-píslarvætti héðan af. það er
að hlaða á herðar því enn meiri firn-
um af spéhlátri og fyrirlitningu. |>etta
málefni vinnur fullan sigur, þótt þú
leggir ekki meira í sölurnar en komið
er, — fórnir ekki alveg fyrir það þeirri
litlu líftóru, sem eftir er í -gagninu
þínu.
Heilsaðu því sameiginlegum kunn-
ingja okkar, þessum, sem andað hefir
þér í brjóst fjármálaviti því, er blað
þitt hefir að bjóða og fært það í let-
nr með þér, og sting þú duglegum
»konjakkara« í háls honum, svo að
hann þagni og fari sér ekki að voða
lengur með túlanum á sér*.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af »Social Evolution«
eftir
Ben. Kidd.
VIII.
Svo miklar hafa breytingarnar orð-
ið á Englandi á sfðari tímum, að fram-
faraflokkurinn þar er að komast í
vandræði. Hann er sem sé búinn að
fá flestu því framgengt, sem hann hef-
ir barist fyrir. Á þessari öld hefir t.
d. stjórnfrelsið verið aukið hvað eftir
annað, svo að nú hafa svo að kalla
allir fullorðnir karlmenn kosningarrétt.
Iðnaður og verzlun hafa verið leyst
úr læðingi löggjafar, sem var til stór-
hagnaðar fyrir æðri stéttirnar, en fé-
fletting fyrir alþýðu manna. Vald æðri
stéttanna og auðmanna hafa menn yf-
irleitt reynt að takmarka sem mest.
Kosningarrétturinn má heita að sé
ekki fremur í þeirra höndum en fá-
tækustu alþýðumanna. Allir eiga nú
aðgang að embættum ríkisins, og ráð-
vendni, sem ekki átti sér stað áður,
á sér nú stað í stjórnarmálum af öllu
tægi.' Kosningafrelsið hefir verið trygt
með lögum um leynilegar kosningar
og hörðum lagaákvæðum gegn mútum.
Loks hefir verið gefinn út fjöldi af
skólalögum með því markmiði að gera
hvern borgaia færan um að skilja og
meta réttindi sín í frjálsu þjóðfélagi.
þessum réttarbótum, auk margra
annara, hefir frjálslyndi flokkurinn
fengið framgengt. Bn jafnframt því
að vinna að þeim, hefir flokkurinn á
síðari helming þessarar aldar játað þá
trú í stjórnmálum, að stjórnin eigi að
hafa sem minst afskifti af þjóðfélaginu,
heldur gefa einstaklingunum sem mest
svigrúm til þess að nota hin eðlilegu
öfl, sem í þjóðfélaginu ríkja sér til
hagnaðar — eða þá tjóns, ef svo vill
verkast.
En það er bersýnilegt, að eftir þess-
ari kenningu verður ekki lengur unt
að fara. Ný og örðug vandamál, sem