Ísafold - 30.06.1900, Qupperneq 3

167
kr. = 8860 kr. Gjöld: vextir og af-
borganir 2865 + skuldir frá f. á. 2041
+ laun skólastjóra 1000 + laun að-
stoðarkennara 200 + til smíðakenslu
100 + hjúalaun, verkalaun, matvæli
og kaupstaðarvarningur 1400 + önnur
útgjöld 1254 = 8860 kr. Taka skyldi
bráðabirgðalán, alt að 4000 kr., til að
koma upp geldneytafjósi og áburðar-
húsi á skólasetrinu. Til að koma þar
upp »mjólkurskóla«, þ. e- húsi til að
kenna mjólkurmeðferð, sér í lagi smjör-
gerð, og hýsa nýa væntanlega nem-
endur og kennara, hafði verið farið
fram á 7,500 kr. fjárveiting, en það
sá amtsráðið sér alls eigi fært. Eign-
ir skólastofnunarinnar nú virtar rúml.
58,000 kr.; skuldir nál. 37,000 kr.
Kosnir í stjórnarnefnd skólans til 3
4ra þeir Guðm. próf. Helgason í Keyk-
bolti og Páll Blöndal héraðsl. í Staf-
holtsey; til vara síra Arnór þorláksson
á Hesti.
Trúgjarnir
eigum vér að vera.
í þremur ritgjörðum, er afturhalds-
málgagnið flytur í gær gegn ísafold,
er sú vitglóran helzt, að gefið er í
skyn, að Benedikt Sveinsson hafi ver-
ið mótfallinn hlutafélagsbankanum, þó
að hann væri — flutningsmaður hans
á þingi!
Sýnilega er íslendingum ætlað að
trúa því, að Benedikt heitinn hafi leik-
ið sama leikinn eins og »þjóðólfs-vin-
ur« eignar ritstjóra afturhaldsmálgagns-
ins, hafi séð það þegar í hendi sér, að
til landráða var stofnað með hlutafé-
lagsbankanum, eu pantað hann samt,
og auk þess flutt hann inn á löggjaf-
arþing þjóðarinnar.
|>að leynir sér hvorki í þessu né
öðru, að ritstjóri afturhaldsmálgagnsins
telur íslendinga í meira lagi trúgjarna.
Og í þessu efni er óvenjulega hægt
um vik, þar sem réttur hlutaðeigandi,
Benedikt Sveinsson, er kominn í gröf-
ina, og getur ekki tekið til máls, ekk-
ert sagt af eða á um það, hvort hann
hafi vísvitandi lagt landráðafrumvarp
fyrir alþingi!
Stúdentspróf.
J>essir 17 latínuskólalærisveinar út-
skrifast í dag (þeir 6 utanskóla, sem
stjörnumerktir eru):
Einh. Stig.
1. Kögnvaldur Ág. 6lafsson* I.ág.105
2. Páll Sveinsson ........ I. 102
3. Jón Jónsson (fráHerru)* I. 95
á. Sveinn Björnsson....... I. 94
5. Lárus Féldsteð ........ I- 93
6. Páll Jónsson .......... I. 92
7. Páll Egilsson.......... I. 92
8. Adolph Wendel.......... I. 88
9. Lárus Halldórsson...... I. 87
10. Sigurjón Markússon...... I. 85
11. Guðm. þorsteinsson...... I. 84
12. Jón Stefánsson*......... i. 84
13. Ásgeir Ásgeirsson*.... II. 83
14. Vernharður Jóhannsson* II. 81
15. Jónfí. ísleifsson*.... n. 75
16. Björn Magnússon....... II. 67
17. Stefán Björnsson...... II. 63
jpetta mun vera í fyrsta sinn, sem
utanskólasveinn fær ágætiseinkunn hér
frá skólanum; hann var í skóla áður
upp í 4. bekk.
Hádegismessu
í dómkirkjunni á morgun flytur síra
Friðrik Hallgrímsson frá Útskálum.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af »Social Evolution-
eftir
Ben. Kidd.
IX.
Hvert stefnum vér þá á ókomnum
tímum? I hverja átt má búast við
að framfara-breytingarnar færist?
|>ær hljóta að stefna að því, að
koma allri þjóðinni inn í lífsbaráttuna
þannig, að allir eigi jafnt aðstöðu, eigi
að eins að því er stjórnmálum við-
kemur, heldur og í öðrum efnum þjóð-
félagsskaparins. Að því takmarki
stefna bersýnilega framfara-öfl nútíðar-
menningarinnar með þjóðunum, þar
sem breytingarnar fá að halda áfram
á eðlilegan hátt. Og þegar því tak-
marki verður náð, eru komnar á alveg
eins stórvægilegar breytingar eins og
þær, er fyrir jafnaðarmönnum vaka.
En þeim verður alt annan veg farið
en breytingum þeim, er jafnaðarraenn
berjast fyrir; því að þeir hyggjast að
losna við það framfaraskilyrði, er
ráðið hefir frá því er líf hófst á jörð-
unni, kappleik einstaklinganna. En
engar líkur eru til þess, að breyting-
arnar stefni í þá átt.
Að hinu leytinu eigum vér afarlangt
í land að þvf takmarki, sem hér er
um að ræða. Samkepninni er talið
það til gildis, að fyrir hana komist
menn í þá stöðu, sem þeir eigi skilið
og séu hæfir fyrir, að hún herði nægi-
lega á þeim, að nota krafta sína og
að með henni sé fengið það færi á að
beita sem bezt kröftum sínum, er
öllum mönnum sé áríðandi. En þvf
fer mjög fjarri, að þessi hlunnindi hafi
orðið samkepninni samfara. Miklum
hluta hverrar þjóðar er gersamlega
varnað þess, að komast áfram í ver-
öldinni, hve miklum hæfileikum sem
þeir eru búnir, og hve mikinn vilja,
sem þeir hafa á, að beita þeim vel.
Fátæklingum er meðal annars fyrir-
munað, að komast í þær stöður, er
bundnar eru ekki að eins við góða
hæfileika, heldur og við mikla þekkingu,
af þeirri einföldu ástæðu, að þeir eiga
ekki kost á að afla sér þeirrar þekk-
ingar. þar geta því ekki aðrir en
efnamenn komið til greina.
f>á fyrst getur lífsbaráttan náð fullu
magni, er allir eiga jafnt aðstöðu í
lífinu. En til þess þarf alt að því
jafn-stórvægilegar breytingar eins og
þær, er þegar hafa orðið á mannfé-
lagsskipaninni. Fyrir þessum breyt-
ingum ókorana tímans er þegar farið
að votta í löggjöfinni, og lízt þeim
mönnum, sem að eins hafa gert sér
ófullkomna grein fyrir eðli þeirra
breytinga, sem hingað til hafa orðið,
ekki sem bezt á þá bliku. Aðal-
einkenni þessarar stefnu í löggjöfinni
er sívaxandi tilhneiging til að bæta
kjör lægri stéttanna, þannig, að efna-
mennirnir verði fyrir hallanum.
f>ann veg er farið fjölda af tillögum,
sem miða að því, að bæta kjör verk-
manna — eins og t. d. að ákveða
vinnutíma þeirra með lögum. Mönn-
um hættir við að hræra þessum til-
lögum saman við kröfur jafnaðarmanna,
sem ekki er rétt, og framfaraflokkur-
inn enski er þeim enr> mótfallinn, af
því hann hefir enn ekki gert sér fulla
grein fyrir því, að ætli hann ekki að
hætta við hálfgert verk, getur hann
ekki látið staðar numið við það, að
útvega alþýðunni stjórnmálafrelsi.
Sama grundvallarskoðun ræður vafa-
laust á ókomnum tíma kenslumála-
löggjöfinni. Búast má við, að áður
en langt líður komi fram kröfur um,
að alþýðu manna verði af ríkisins
hálfu gerður kostur & mjög aukinni
mentun, bæði að því er snertir undir-
stöðuatriði þekkingarinnar og æðri
mentun. Og sjálfsagt verður baráttan
uni það atnði |bæði löng "og hörð.
|>ví að þar er í raun og veru áð ræða
um einn af síðustu kastölum íhalds-
manna. þjóðin er enn ekki farin að
skilja það til fulls, að munurinu á
mentuðum mönnum og ómentuðum er
ekkert eðlilegri en stéttamunur fyrri
alda. |Hann er alveg sama eðlis og
munurinn ^á borgara og þræli, léns-
drotni og ánauðugum manni. Kéttur
til æðstu mentunar er nú að litlu leyti
undir öðru kominn en því, að hafa í
höndum fjármuni til að eignast hana.
þekkingin er eitt af þeim einkarétt-
indum efnamanna, sem mest er um
vert.
Enn kemur sama jafnaðar-viðleitnin
fram í þeirri tilhneiging, sem nú er
vöknuð, til þess að láta ríkisstjórnina
hafa miklu meiri afskifti af málum
manna en hingað til hefir verið rétt-
mætt talið. Sýnilega er óhjákvæmilegt,
að þau afskifti fari vaxandi, einkum
til þess að styðja smælingjana, og
hefta vald auðæfanna og einkaréttind-
anna. Enn hefir oss ekki skilist til
fulls, að ríkið sjálft tekur gagngerðum
breytingum við það að þjóðin verður
frjáls. Afskiftaleysis-kenningin stafar
af því, að í framfarabaráttunni hafa
rfkisstjórnirnar verið á bandi þeirra
stétta, er meira hafa mátt sín. jpess
vegna hafa þeir, sem alþýðunnar máli
hafa talað, viljað trúa ríkisvaldinu fyr-
ir sem allra minstu. |>ví lengra sem
í frelsisáttina þokar, því minni ástæða
verður til þess að líta þeim augum á
ríkisvaldið. Og vér megum búast við,
að afskifti þess verði margfalt víðtæk-
ari en hingað til, einkum að því er
það snertir, að hafa hemil á auðvald-
inu, svo að það jafnvel taki í sínar
hendur þau réttindi auðmanna, er
ekki geta annað, í þeirra höndum, en
riðið bág við réttindi og hagsmuni
þjóðarinnar f heild sinni.
En því fer svo fjarri, að það verði
gert í því skyni, sem fyrir jafnaðar-
mönnnm vakir, að það verður einmitt
fremur gert til þess að varðveita sam-
kepnina og þau hlunnindi, sem henni
eru samfara, heldur en til þess að
brjóta hana á bak aftur.
En þegar vér hugleiðum stefnu þá,
er framfarirnar muni taka á ókomn-
um tíma, megum vér aldrei gleyma
trúarbrögðunum, sem að svo miklu
leyti hafa ráðið framfarastefnunni
hingað til. þau hafa fyrst og fremst
komið einstaklingunum til þess að láta
sína hagsmuni þoka fyrir víðtækari
hagsmunum| félagsheildarinnar; og í
öðru lagi hafa þau vakið mannelsku-
tilfinningarnar í svo ríkum mæli, að
þær hafa smátt og smátt gagntekið
alt félagslíf vort og eru að steypa valdi
æðri stéttanna—hafa þannig þokað oss
langar leiðir áfram að því markmiði,
að allir eigi jafnt aðstöðu, þegar þeir
leggja út í lífsbaráttuna.
Og framfarir vorar á ókomnum tíma
hljóta að standa í óslítandi sambandi
við þetta siðferðislega vald, trúarbrögð-
in. Hvenær sem oss verða ljós frum-
skilyrðin fyrir framförum mannfélags-
ins, verðum vér að komast að þeirri
niðurstöðu, að skynsemistrúnni sé það
hvorttveggja algerlega um megn: að
koma mönnum til að láta sína hags-
muni lúta í lægra haldi og að halda
við þeim mannelsku-tilfinningum, sem
þegar hafa vaktar verið, þó að ekki sé
fram á meira farið.
Só ekki gert ráð fyrir lengra lífi en
því, er vér vitum af hér í heimi, getur
ekki skynsemin viðurkent nema eina
skyldu einstaklingsins — þá, að gera
sér sem mest úr þessum fáu árum. í
samanburði við þetta, að forðast hvern
sársauka og öðlast hverja nautn, sera
unt er, verður alt annað hlægilegt
smáræði — svo sem það að stuðla að
einhverjum allsherjarbreytingum, sem
einstaklingurinn hefir ekkert gágn af.
|>á yrði lagt mikið kapp á, að ná í
hendur sér auðæfum og valdi, ekki af
auðvirðilegum hvötum, sem vér kóllum,
heldur af skynsamlegum hvötum —
til þess að öðlast þá nautn og þann
fagnað, er auðurinn og valdið ein geta
veitt. Og reynsla mannkynsins bend-
ir ekki á það, að auðmenn og menta-
menn hafi sózt eftir þeim fagnaði, sem ■
mannelskunni eru samfara, þegar trú-
arbrögðin hafa engan hemil á þeim
haft. Munaðargirnin í öllum sínum
ískyggilegustu myndum hefir ávalt og
mun ávalt fylgja auðmagni, sem ekki
telur sig þurfa neinn reikningsskap af
hendi að inna, því að slíku valdi er
ávalt samfara fyrirlitningin fyrir
múgnum, sem ekki fær að njóta gæða
lífsins.
Vér megum skki láta það villa oss,
að á vorum tímum eru uppi margir
ágætismenn, menn, sem ekki að eins
halda mannelskunninni fram í ritum
sínum, heldur og sýna hana í ríkuleg-
um mæli í lífi sínu, en afneita þó
kenningum trúarbragðanna. Vérverð-
um að gæta þess, að vér erum allir,
alstaðar og ævinlega undir áhrifum
þessa valds, sem hefir gagntekið svo
mjög það mannfélag, ervér tilheyrum.
En að hinu leytinu er þess engin von,
að áhrif trúarbragðanna héldust um
aldur og ævi, þó að trúarbrögðin sjálf
liðu undir lok.
í þessu sambandi er vert að minn-
ast á það, að það er ekki af tilviljan
einni, að menn hafa fundið skyldleika
milli skynsemistrúarinnar og kenninga
jafnaðarmanna. Frá vísindalegu sjón-
armiði eru einmitt kenningar jafn-
aðarmanna mótmæli gegn því að
einstaklingarnir leggi hag sinn í söl-
urnar fyrir framfarir mannfélagsins,
|>eir vilja færa núlifandi kynslóð í nyt
þá mannelsku, er trúarbrögðín hafa
vakið, en jafnframt koma trúarbrögð-
unum fyrir kattarnef. En mikill mis-
skilningur væri að gera sér í hugar-
lund, að kenningum jafnaðarmanna
mundi fremur verða framgengt, ef
skynsemistrúin yrði ríkjandi í veröld-
inni. í þess stað mundu æðri stétt-
irnar smátt og smátt hallast að af-
dráttarlausri og hlífðarlaúsri eigingirni
og fyrirlitning fyrir alþýðunni. Keis-
aratímabilið rómveraka gefur oss góð-
ar og nytsamar bendingar um það,
hvernig farið er með réttindi alþýð-
unnar, þegar svo er komið.
Skarlats sóttin
dreifist eigi meira út en orðið er,
svo til spyrjist. Virðast sóttvarnir
koma að allgóðu haldi. Sýnilegt, að
minsta kosti, að tekið hefir alveg fyr-
ir, að hún færðist út frá bæunum 2
í Garðaprestakalli, Lónakoti og Hliðs-
nesi; sú kvíslin alveg þornuð. Og
dugað hefir þar sótthreinsunin, í
Hliðsnesi, þótt þar sé moldarbær.
það er vonandi og mikillega ósk-
andi, að almenningur sýni dyggilega
og afdráttarlausa hlýðni við allar varn-
arráðstafanir gegn veiki þessari. Hún
er skaðvænni en svo, að nokkur mað
ur ætti að láta sér detta annað í hug,
auk þess sem reynslan hefir þegar
sýnt, að þær koma að allgóðu haldi.
Eða hvernig mundi ástandið nú vera
hér, ef ekkert hefði verið við þær átt?
Embættisprófi
við læknaskólann hér lauk í fyrra
dag kand. Chr. Schierbeck (Oræfajök-
ulfari), með I. einkunn, 186 stigum,
eftir f árs nám hér; hafði stundað áð-