Ísafold - 04.07.1900, Blaðsíða 3

171
helgi snúa’ í heiflin blót
heimsins fyrstu djáknar!
Hvar er, mikla undra-Öld,
arður þinn og gróði?
Sólin þreytt við syndagjöld
8etst í heiftarhlóði.
Fallega slitu >friðarþing«
foldar afarmennin:
strax i blóðgan byssusting
breyttist friðarpenninn.
Fallega Drottins friðarorð
fluttu »veldin« stóru:
ógurlegri’ á aumri storð
aldrei striðin vóru.
Yaldakonstin enn þá er:
að ógna, dylgja, smjaðra
og svelta lönd með heljar-her,
svo hræði hverir aðra.
Er þá mannsins ment og dygð,
mas og skrum og þvaður,
hræsni, girndir, ln-imska, iygö.
heift og ójafnaðurr—
III.
Æðrumst ei né hræðumst hót,
hart þó hvessi’ og streymi ■
aldrei fegra aldarmót
upp rann þessum heim.
Þó hin sanna siðabót
sýnist enn þá fjarri,
við hin fyrri vegamót
vinina’ átt’ hún færri
Enginn letjist, sizt ef sér
sannleik hljóðs sér biðja;
betur og betur borgar sig
brautu góðs að ryðja.
Þekking byllir hverja dáð,
heill og snilli skapar,
fegurð gyllir lög og láð,
lygi’ og villa tapar.
Fyrir þekking foldu á
fólkið hnekkir illu,
hverfur blekking, böl og þrá,
hresta hlekkir villu.
Aftur vaknar andi manns,
oft þó sakni snilli,
þegi raknar þráður hans,
þó að slakni’ á milli.
Gull i dyngjum erfir öld
eftir hringinn tíða,
listaþingin þúsundföld
þjóðmæringar smíða.
Sættir binda lönd við lönd,
líf og yndi glæðast,
sýn fá blindir, yngist önd,
æðri myndir fæðast.
Stríðin skæðu flýa fjör,
fjörið glæðir þróttinn,
tíðin græðir ótal ör,
enga hræðir nóttin.
Þó að fjöldinn seinki sér
sannleiks völdum hlýða,
öld af öldu áfram ber
alt að kvöldi tiða.
Gott er að slétta klungui kífs,
kals og prett ei hafa;
betra, settu lögin lífs,
læra rétt að stafa.
Lýðum þarf að lærast hér
lifs á hvarfi þjóða:
líknar-arfur lifs vors er
líf og starf hins góða.
Einum gengis óska þér
andann meingar tjóni;
trúi enginn einum sér
auðnan lengi þjóni.
Verum hraustir, sýnist seint
sælli renna tiðir;
herum traustið ljóst og leynt,
launin fást um síðir.
Kvöldið lýist, signuð sól
sígur hlý að beði.
Öldin nýa stjörnustól
stigur í með gleði.
Líði tíðar kvölda kvöld
köld og full af tári;
skrýði hlíða öld af öld
öld mcð gullin-hári! —
Matth. Jochumbson.
Athugasemd við Eimreiðina.
(Sbr. ísafold XXVII, 39)
IV.
A 106. bls. í Eimreið segir meistari
Benedikt Gröndal: »Þar í (Bröttugötu) bjó
Geir Vidalín biskup og þur hratt hann Jó-
hanni striðsmanni ofan úr götudyrunum
(en ekki Jörgensen, eins og segir [í] Jörund-
arsögu)c.
En fyrir þvi gerir meistari sá enga grein,
fremur en hann er vanur, hvernig hann
veit það, að þetta sé rangt i Jörundar
sögu. Hitt er vist, að 18i>2, nú fyrir 68
árum, þegar Gröndal meistari var 6 vetra
gamall, söyðu þeir menit, er lifað höfðu
1809, að það hefði verið Jörundur, er Geir
biskup hastaði á, og eru þau rök þar til
talin í Jörundar sögu (bls. 119) eftir Kaup-
mannahafnarpósti. Er því ekki ólíklegt,
að tittnefndan meistara, sem ekki er nærri
eins óljúgfróður og áreiðanlegur eins og
hvað hann er hiutsamur, rangminni hér,
og tel eg rangminni hans hæpnari heimild
til sagna en skrifuð orð þeirra manna, er
lifðu atburði þá, sem frá er skýrt.
V.
Þá segir hinn sami þjóðvitringur á bls.
122: »Nýlega hefir staðið í einni bók, að
hér á landi hafi verið gullöld frá 1830—
1840, og er líklega meint til Reykjavikur-
pÓ8tsins«.
Vitsmunir, þekking og vandvirkni hald-
ast hér í hendur alveg á sama bátt og
vandi er annarsstaðar hjá þessum meistara.
Af þessum orðum sést ekki, hver bókin
er, þar sem þetta befir verið sagt. En eft-
ir atvikum verður það þó vist, að hér
muni átt við upphaf »Andvara« XXIII,
1898, í grein, sem eg hefi ritað. En hvergi
stendur orðið »gullöld« þar, sem samvizku-
maður þessi setur þó tilvisunarmerki við.
Þar á móti standa þessi orð þar: »Tím-
arnir kring um 1830 -40 eru merkilegir á
Islandi ekki síður en annarsstaðar. Okkur,
sem nú lifum, finnast þeir ljósir og fagrir
í endurminningunni. Það er farið að elda
aftur, fólkið er að fara á fætur og sól er
farin að roða á fjöll. Það er að létta af
einhverjum höfgum vetrarþunga og löng-
um útmánuðum og farið að vora, og eins
og alt sé að kasta ellibelgnum«. Ætla eg
að þetta megi standast, enda sé eg nú að
Jón ritstjóri Olafsson befir í minningar-
ræðu sinni um Jónas Hallgrimsson lýst
þessu tímabili á svipaðan hátt og eg, en
með meiri orðgnótt. Mundi það og mega
vítalitið þykja, þótt þetta tímabil (1830—
40) væri nefnt »gullöld«; en engum lifandi
manni, sem dálítið veit, öðrum en meistar-
anum, mundi koma til hugar að þakka það
»Reykjavíkurpóstinum«, meðal annars af
því, að hann var þá ekki til, og get eg
þess Gröndal meistara til þekkingarauka,
að hann kom út H47—1849. Timana frá
1840—1850 kallar Gröndal hins vegar gull-
öld mikla með þessum orðum: »en frá
1840 til 1850 var hér lika »gullöld« ....
Þá voru hér þeir fjórir brennívínsherserkir:
Hróbjartur, Jón kópi, Sigurður skalli
og Guðmundur i Traðarkoti . . . .« En
hér hefir gleymst að geta þess mannsins,
er helzt mátti prýða þessa gullöldina, og
það er 'Benedikt Gröndal sjálfur, þvi að á
þeirri öldinni mun hann fyrst hafa hafist
til starfa.
Þeim mönnum, sem vilja láta fólk halda
að þeir viti alla hluti hetur en aðrir, væri
holt að reyna að finna orðum sínum ein-
hvern stað, svo að þeir verði ekki að fifli,
ef einhver tekur ofan í þá. Annars eru
þeir ekki færir um að eiga orðastað við
menn.
Reykjavík 3. júlí 1900.
Jón Þorkelsson.
Mannalát.
Tveir merkismenn hafa látist í f. m.
í Njarðvíkum: Sigfús Jónsson bóndi
í Nýabæ, 12. f. m., 37 ára gamall; dó
úr lungnabólgu, eftir infl., frá konu
og 3 börnum. Hann var 37 ára
gamall.
Hinn var Árni Pálsson, bamakenn-
ari á Akri, 46 ára gamall, lézt 27. f.
m., sömul. úr lungnabólgu, frá konu
og 10 börnum. Hann bjó áður í
Narfakoti og gerði þar töluverðar
jarðabætur, en var síðan barnakennari
hreppsins 6 ár og vann fyrir fjölskyldu
sinni af mestu alúð og elju, en við
mikla fátækt og örðugleika; hafði mik-
inn áhuga á framförum og var mikill
greindarmaður og vel að sér. Bind-
indisfrömuður var hann ötull og ein-
dreginn.
Vestan um haf, frá Wiunipeg, er
skrifað lát Stefáns Gunnarssonar,
Gunnarssonar, bónda á Bakka í Skrið-
dal; hann dó 12. desbr. í vetur. Ste-
fán átti fyrir konu Onnu Sigfúsdóttur
og bjuggu þau á Mýrum í Skriðdal,
en fluttust vestur um haf árið 1876.
Voru þau fyrst fjögurár í Nýa-lslandi
en sfðan bjuggu þau ávalt í Winuipeg
og vann Stefán þar að iðn sinni, tré-
smíði. Stefán var 54 ára gatnall, þeg-
ar hann lézt, og höfðu þau hjónverið
í hjónabandi 29 ár. Börn þeirra hjóna
voru þrjú, einn sonur og tvær dætur.
^onurinn, Sigfús að nafni, dó 18 ára
gamall 1887, þá við skólanám í Winni-
peg, en dæturnar lifa og eru báðar
giftar, önnur síra Birni B. Jónssyni,
presti i Minnesota, en hin dr. Ólafi
Stephensen, lækni í Winnipeg.
Stefán sál. var einn hinna fyrstu
laudnema vestra, tók góðan þátt í fé-
lagsskap Islendinga þar. Hann var
prúðmenni, virtur og elskaður af öll-
um. *
Olafsvík 22. júní.
Mér finst rétt að getið sé í blöðanum
þeirrar hátíðlegu guðsþjónustu, er haldin
var á kristnitökuafmælinu, 17. þ. m., hér í
Ólafsvik kl. 10 og á Ingjaldshóli kl. 2.
Eg hefi aldrei á ævi minni heyrt jafn-til-
koinumikinn söng i kirkju. Okkar ágæti
organisti Hallgrimur Jónsson hafði æft
menn í hátíðasöng sira Bjarna Þorsteins-
sonar og var sungið Introitus á hvíta-
sunnu, Gloria in excelsis og Sanctus.
Einar Markússon umboðsmaður söng l.ten-
ór, Ben. Gröndal cand. phil. 1. bassa og
Halldór Steinsson læknir 2. bassa, og þótti
öllum takast fyrirtaksvel, enda mun naum-
ast á einum stað á Islandi jafnágætir söng-
menn eins og þessir 3 eru, nema þá i
Reykjavík. Fleiri mikið góðir söngmenn
eru hér, svo sem Guðbrandur verzlunar-
maður Þorkelsson, Jón Magnússon búfræð-
ingur o. fl. Allir þessir menn eiga sann-
arlega opinbera viðurkenningu skilið fyrir
það, hve fúsir þeir eru að leggja sinn
skerf til þess, að kirkjusöngurinn verði fag-
ur og tilkomumikill. Mér finst annars
vanta svo mikið á, að söngmennirnir á
landi voru geri sér jafnmikið far um að
bæta kirkjusönginn eins og að hljóta lof á
samsöngum. Eg efast um að hátíðlegri
söngur hafi víða heyrst á Islandi á þessu
900 ára afmæli kristninnar hér.
Hvað er hlustarhrelliug?
Einhver náungi, sem nefnir sig »G« í 4.
nr. »Þjóðólfs« þ. á., lætur orðið »hugar-
hrelling« tákna söng (annaðhvort með
barka eða hljóðfæri) þeirra manna, sem
að hans dómi eru ekki fullnuma í þeirri
list.
En eg get nú sýnt hr. »G.« með rökum,
að hann hefir ekki einu sinni farið nærri
hinni réttu þýðingu orðsins.
Hin sanna hlustarhrelling er, að heyra
ýmsa treggáfaða pilta, sem hafa svo sorg-
lega skakka hugmynd um sjálfa sig, að þeir
halda sig bera höfuð og herðar yfir aðra
menska menn í þekkingu, gnæfa sem tröll
yfir alla alþýðu, gjörast digurmælta og
moka siðan ófimlegum stóryrðum, ýmist
yfir menn eða málefni, eða hvorutveggja,
og leggja það sérstaklega fyrir sig, að
kveða niður allar hreyfingar í þá átt, að
auka mentun og menning hjá þessari þjóð,
er hún mun þó vart hafa of mikið af enn,
Eftir þvf, sem næst verður komist af
nefndri grein, þá hefir höf. ætlað að sýna
fram á ófullkomleik þeirra manna, í
list sinni, sem sérstaklega leggja stund á
sönglistina, og þessa viðleitni sýnir hann 1
þvi, að hann kveður upp undantekningar-
lausan allsherjar-sleggjudóm yfir öllum
söngmönnum landsins, sem er viðllka rétt-
látur eins og höf. hefði gefið hörnunnm
það að sök, að þau eru börn, og hefðí
óskað og beðið þann góða anda, sem
heldur vernd sinni yfir þersu landi, að losa
það við þá plágu(!), að eiga óþroskuð
ungmenni. Eg veit, að þekking í söng er
enn í barndómi hjá oss yfirleitt, eins og
svo margt annað, er að fullkomnun þjóð-
arinnar lýtur, og eg ætla þvi ekki að halda
því fram, að henni sé [ekki ábótavant, til
þess að vera svipuð því, sem hún er í
öðrum löndum. En þrátt fyrir það, hlýt-
ur hver maður með nokkurri skynsemi og
réttlættistilfinningu að játa, að vér eigum
allmarga söngfróða og vel hæfa menn i
list sinni, ei a hver annar en þessi »H.« í
»Þjóðólfi« mundi t. d kalla spil og söng
Svb. Sveinbjarnarsonar, Jónasar Helgason-
ar, Brynjólfs Þorlákssonar, Stgr. Johnsens,
B. Kristjánssonar, H. Ilelgasonar, síra Bj.
Þorsteinssonar o. fl. o. fl., »auðvirðilegt
óæft viðbjóðsvæl«, eins og höf. kemst að
orði um »musik« hinna islenzku söng-
manna.
Ef litið er yfir framfaratímabil hér á
landi, þá sjáum vér, að það er ekki lengra
en sem svarar einum mannsaldri. Yið byrj-
un þess timabils voru því nær allar kirkj-
ur á landinu hljóðfærislausar, söngur mjög
bágur, og söngþekking sama sem engin.
Þetta hefir svo mikið lagast á þeim stutta
tima, að nú eiga þvi nær allar kirkjurgóð
hljóðfæri, lýtalitinn söng og vel við unandi
söngfróða menn, til að leika á hljóðfæriog
stýra söngnuin. Ef oss miðaði eins áfram
í öllum framfaramálum vorum, sem í þekk-
ing sönglistarinnar, þá mættum vér vel við
una, og var þvi minni ástæða fyrir höf.
að koma með þessa árás á þá menn, sem
fyrir lofsverða námfýsi og framtakssemi,
hafa unnið og vinna að því, að bæta úr
vanþekking í söng hér á landi, þótt þeir
fyrir fátæktar sakir hafi ekki í tíma getað
fullkomnáð sig i list sinni erlendis svo að
deim megi (að einum undanskildum Svb.
Svb ) skipa á bekk með hinum beztu söng-
fræðingum þar.
Þó fleira mætti taka til athugunar í
nefndri grein, þá læt eg mér nægja það,
sem komið er, en óska og bið. að vér ís-
lendingar mættum sem fyrst losast við
hrokafulla sjálfbirginga, sem liggja á gægj-
um eftir því, sem ófullkomið er og enn er
í barndómi hjá oss: leitast við að fara það
í háðslegan búning, og gjöra það að skot-
spæni leiðitamrar og auðtrúa alþýðu.
Ritað i aprílm. 1900.
Hjörtur A. Fjeldsted.
Nilsson botnverpingur,
Dýrafjarðar-glæpamaðurÍDn, er nú
dæmdur í hæstarétti í 2 ára betrun-
arhúsvinnu. A.uk þess greiði hann
landssjóði Islands 3000 kr. í sekt, og
ríkissjóði 200 kr.. f á er hann dæmd-
ur enn fremur til að greiða Hannesi
Hafstein sýslumanni um 750 kr. í
skaðabætur, og ekkjunum vestur í
Dýrafirði, er mistu menn sína fyrir
hans tilverknað, annari 3600 kr., og
hinni 1100 kr. í skaðabætur. Loks á
að færa hinn dæmda af landi burt að
aflokinni hegningu, með því að hann
er utanríkismaður (sænskur).
Hæstiréttur staðfesti yfirréttardóm-
inn gegnþeim félögum Nilsons báðum,
þeim Holmgreen stýrimanni og Ru-
gaard matsvein, 3x5 og 4x5 daga
fangelsi við vatn og brauð.
Amerískt skeratiskip
kom hingað í nótt, Niagara, 1600
smál. að stærð, kemur frá New York
en kom við á Frakklandi og í Leith;
ætlar héðan til Noregs. Eigandi og
formaður fararinnar er Howard Gould
sonur auðmannsins nafntogaða Jay
heit. Gould. Kona hans er með honum
og 2—3 kunningjar.
Enskt skemtiskip
er Cuzco heitir og er nær 4000 smál.
að Btærð, með 4000 hesta afli, er
væntanlegt hingað 26. þ. m., gerzt út
af sama félagi sem Ophir var frá í
fyrra, með fjölda farþega. það átti að
leggja á stað í gær frá Lundúnum til
Björgvinar og sigla þaðan norður með
Norvegi endilöngum, en þá til Spitz-
bergen, og þaðan hingað til Reykja-