Ísafold - 01.08.1900, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. i viku. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */» doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsíns er
Austurstrœti 8.
XXYII. árg.
Reykjavík miðvikudaginn
í. ágúst 1900.
48. blað.
gy Heiðraðir kaup-
endur Isafoldar minnist
þess, að gjalddagi á blað-
inu þ- á. er liðinn — var
15. f. m.
I. 0. 0. F. 828109.
Forngripasafnið opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbankinn opinn bvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Lanasbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spítalanum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Okeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning í Hafnarstræti lb
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Landbúnaðarsamkoman
í Óðinsvé 1900.
Eftir
Guðjón Guðmundsson, oand. agr.
I.
Eftir að danskir bændur — og þar
með danska þjóðin •— hafði staðið af sér
sína seinustu alvarlegu landbúnaðar-
kreppu í kring um 1830, sáu leiðtogar
þjóðarinnar, að eitthvað verulegt varð
að gjöra til að leggja traustari grund-
völl undir landbúnaðinn en verið hafði
til þess tíma. Um ráðin til þess voru
mjög skiftar skoðanir. Flestum kom
þó saman um, að vísindaleg og verk-
legri þekking á landbúnaði meðal
bændastéttarinnar væri hinn eini óbrigð-
uli hyrningarsteinn, er framtíð þjóðar-
innar hlyti að byggjast á. Til þess að
na þessu takmarki, voru valdir ýmsir
vegir. Meðal annars var stofnað til
allsherjar- landbúnaðarsamkomu, sem
haldin var í Randárósi 1845. Þar voru
samati komnir karlar og konur frá
ýmsum héruðum landsins, einkum fjöl-
mentu þó framfaravinir og aðrir for-
kólfar hinnar nýju stefnu. Aðal-iðja
fundarins var fyrirlestrar og ræðuhöld
mm ýms áhugamál landbúnaðarins.
Með því að þessi fyrsta landbúnaðar-
samkoma lánaðist svo vel, var afráðið
að halda sams konar samkomu árið eftir.
En eftir nokkur ár voru þó landbúnað-
arsamkomurnar að eins haldnar þriðja
hvert ár, og upp á síðkastið fimta hvert
ár, þannig, að þetta ár er haldin hin
18. danska landbúnaðarsamhoma.
Eins og þegar er á vikið, var aðal-ætlun-
arverkið á fyrstu landbúnaðarsamkomun-
um fyrirlestrar og ræðuhöldumýms helztu
velferðarmál landbúnaðarins. Dálítið
var þó þar sýnt af helztu afurðum
landbúnaðarins, svo sem kýr, hestar,
sauðfé, svín, smjör, ostar o. s. frv.,
ásamt nýjustu landbúnaðarverkfærum
og öðru þess hattar. En eftir því,
sem bunaðarfólögum fjölgaði og þau færð-
ust meira og meira út um land alt með
tíðum samkomum með fyrirlestrum m.m.,
og eftir því, sem landbúnaðarskólum
og landbúnaðarráðunautum fjölgaði,
minkaði þörfin á fyrirlestrum á land-
búnaðarsamkomunum, en aðsóknin fór
ávalt vaxandi. og varð því æ erfiðara,
að útvega nógu stóra og marga fyrir-
lestrarsali og hæfa ræðumenn m. m. —
Var því hætt að miklu leyti við fyrir-
lestrana,, en höfuð-ætlunarverkið á land-
búnaðarsamkomum varð sýning á land-
búnaðarafurðum og landbúnaðarverk-
færum frá ýmsum 'héruðum landsins,
þar sem sérhver framleiðandi reynir að
bera af keppinautum sínum með því,
að koma með bezt sýnishorn af sinu
tægi og vinna þar með fyrir heiðurs-
verðlaunum. Yerðlaunin voru í fyrstu
bæði fá og smá, og allur kostnaðurinn
af fyrstu landbvínaðarsamkoinunni var
3000 kr. Nú er greitt á þessari land-
búnaðarsamkomu í Óðinsvé um 60,000
kr. í verðlaun, og allur kostnaður til
sýningarinnar er 500,000 kr.
Þó að það sé all-rífleg fúlga, sem greidd
er í verðlaun, er það þó ekki peningarnir
eingöngu, er menn sækjast eftir, heldur
miklu frernur heiðurinn. Það þykir
stór-mikil frægð, að fá verðlaun á land-
búnaðarsýningu, einkum fyrstu verðlaun.
Landbúnaðar-samkomurnar eru aldrei
haldnar tvisvar í röð á sama stað, held-
ur fluttar úr einum landshluta í annan,
til þess að gjöra öllum pörtum landsins
jafn-hátt undir höfði, þó svo, að sam-
komustaðurinn er ætíð nokkurn veginn
nærri miðju landi, svo aðsóknin geti
orðið sem mest. Nú orðið verður að
halda þær í hinum meiri háttar borg-
um, til að útvega megi nægilegt hús-
næði.
Slíkar samkomur hafa verið og eru
enn mjög mikilsverðar fyrir danskan
landbúnað beinlínis, og hafa stuðlað
mjög að því, að danskir bændur hafa
hlotið það álit, er þeir eru nú aðnjót-
andi meðal mentaþjóðanna; og efast eg
ekki um, að lesendum vorum muni vera
það full-ljóst. En þó er enn þá meira,
ef til vill, í þær varið fyrir það, hve
þær hafa aukið almenna mentun og
andlegan þroska meðai þjóðarinnar; en
slíkt hlýtur ætíð að vera undirstaðan
undir allri sannri iðn-mentun, og þá
ekki sízt landbúnaðinuní. Vór erum á
þeirri skoðun, að slíkar samkomur, þar
sem allar stóttir þjóðtelagsins frá ýms-
um héruðum landsins eiga kost á að
kynnast hver annari, só mjög mikils-
verð fyrir mentalíf hverrar þjóðar. —
í sambandi við þetta vil eg leyfa mér
að minna á, að hið ódauðlega mentalíf
forfeðra vorra einmitt stendur og fellur
með alþingi hinu forna við Öxará. —
Að vísu var alþingi haldið við þar til
1800; en eftir að kemur fram á 14. öld,
var það svo illa sótt, að hin mentandi
áhrif þess á þjóðina í heild sinni hljóta
að hafa verið mjög lítil.
Framfarir mannfélagsins.
Ágrip af »Social Evolution<
eftir
Ben. Kidd.
X.
þungamiðjan í því, sem sagt hefir
verið hér að framan, er þetta, að rík-
asta aflið, sem knúð hefir áfram fram-
farir mannfélagsins, só trúarbrögðin.
En höfum vér nú nokkura tryggingu
fyrir því, að svo verði á ókomnum
tfmum? Er ekki margt, sem á það
bendir, að trúarbrögðunum fari hnign-
andi og að þau muni líða undir lok?
þá hlyti niðurstaðan að verða sú,
eftir þeirri rökfærslu, sem hór er fram
haldið, að félagsframfarir vestrænu
þjóðanna séu ekki annað en stundar-
leikur lífsins. Að lokum yrði þá ekki
annað af þeim ráðið en það, að mann-
kynið sé dæmt til að hafa með hönd-
um árangurslaust Sisyfus-erfiði, mjak-
ast með mestu erviðismunum hægt og
hægt upp á brúnina og hröklast svo
aftur ofan í menningarleysið, án þess
að hafa neitt gagn af þeim framför-
um, er farið hafa vaxandi öldum
saman.
En sé nú litið á þroskasögu mann-
félagsins í ljósi breytiþróunarkenning-
arinnar, sem við Darwin er kend, virð-
ist niðurstaðan eirimitt verða sú, að
mannkynið hljóti að verða æ trúrækn-
ara og trúræknara.
Vér verðum vel að gæta þess, að
framfarir vorar eru framar öllu öðru
félags-framfarir. þær stefna stöðugt
að því, að láta stundarhag einstak-
linganna lúta í lægra haldi fyrir hags-
munum mannfélagsins á ókomnum
tímum, hvað sem skynsemi einstak-
lingsins segir. Og það er með trú-
rækninni að þessu takmarki verður
bezt náð. Vald þeirra þjóðflokka hef-
ir farið sívaxandi, er bezt hafa haft
trúarbrögðin, o: þau trúarbrögð, er
hafa komið því til leiðar, að stundar-
hagur einstaklinganna hefir lotið i
lægra haldi fyrir hagsmunum heildar-
innar um óákveðinn tíma, en jafnframt
gefið öllum hæfileikum og öflum ein-
staklinganna færi á að þroskast sem
bezt.
Sú skoðun hefir verið ríkjandi, að
áhrif trúarbragðanna hljóti að fara
þverrandi. En þegar mönnum verður
ljóst, hvers eðlis framfarirnar eru,
hljóta menn við það að kannast, að
lífsmagn trúarbragðanna hefir verið
mælt á skakkan mælikvarða. Styrkur
trúarbragðanna er ekki fólginn i þeim
stuðningi,, er skynsemin veitir þeim.
Annars gætu þau ekki unnið það að
framförum mannfélagsins, sem þau
vinna. Skynsemin hefir ávalt misskil-
ið eðli trúaraflanna og talið einskis-
verðar þær hreyfingar, er stýrt hafa
framförum mannanna öldum saman og
jafnvel um þúsundir ára. Menn hafa
ekki heldur gefið fullargætur að þeim
miklu breytingum, sem á trúarbrögð-
unum verða, þrátt fyrir það að þau
halda sínum verulegustu einkennum.
Og loks hafa menn ekki gert sér það
Ijóst, að miklu, djúpristnu öflin í
mannfélaginu fara ekki í öfuga átt við
áhrif tráarbragðanna, né heldur vinna
þau að einveldi skynseminnar.
Virðum nú fyrir oss, hvort mann-
kynssagan og mannfræðin styðja
nokkuð þá kenning, sem hér er hald-
ið fram, að framfari/nar hafi ekki ver-
ið við skynsemina bundnar, eins og
alment hefir verið talið að undanförnu,
svo að hér hefir naumast þótt vera
um vafamál að ræða.
Eitt af áreiðanlegustu atriðum líf-
fræðinnar er það, að þroski heilans fer
vaxandi eftir því sem lengra dregur
upp eftir dýraríkinu, og svo er heila-
þroskinn mestur hjá manninum, sem
verður svo langfremstur af öllum sköp-
nðum skepnum og nær valdi yfir þeim
vegna skynsemi sinnar.
þ>á taka mannfræðingarnir til máls.
þeir raða svo sem að sjálfsögðu sönn-
unargögnum sínum svo, að framfara
lögmálið verður hið sama með mönn-
um sem skynlausum skepnum. f>jóða-
fræðingar tilfæra fjölda af dæmum,
sem eiga að sanna það mikla andlega
djúp, er staðfest sé milli manna í
hinum æðri og hinum lægri flokkum
mannkynsins; aðrir reyna að sanna
það nána samband, sem á að vera
milli mikils félagsþroska og mikils
gáfnaþroska. Æðri flokkarnir hafa
margbreytta menningu, listir og vís-
indi; lægri flokkarnir lifa næstum því
í náttúruástandi, eiga ekki annað og
girnast ekki annað en það, sem þarf
til að halda við lifinu, þekkja engar
af hinum æðri listum né nein vísindi,
oft ekki einu sinni málma né akur-
yrkju og ósjaldan er 5 hæsta talan,
sem til er í tungu þeirra.
Alt þetta virðist, fljótt á litið, bera
þess órækt vitni, að framfarir mann-
anna séu framar öllu öðru við skyn-
semina bundnar. Bn þegar farið er
að gæta betur að, reka menn sig á
ýmislegt, sem bendir á, að málið
muni vera miklu flóknara og örðugra
viðfangs, en alment er talið.
Að líkindum vaknar fyrst athyglin á
fornu mentaþjöðunum, þegar farið er
að íhuga málið. Síðan aftur lifnaði
yfir vísindum f Norðurálfunni, hefir
fræðimönnum verið gjarnt til að bera
saman vitsmunaþroska fornmanna yfir-
leitt, einkum Grikkja, og vitsmuna-
þroska nútíðarþjóðanna, og niðurstað-
an hefir ávalt orðið sú, að nútíðar-
þjóðirnar hafa beðið lægra hlut í þeim
mannjöfnuði. þetta er þeim mun
merkilegra, sem langflestir líta svo á
(og að öllum líkindum með réttu),
sem nútíðarþjóðirnar hafi náð æðsta
menningarstiginu, sem mannkynið hef-
ir nokkuru sinni komist á.
það var engin furða, þó að mönn-
um fyndist í lok miðaldanna mikið til
um vitsmunaþroska Grikkja og Eóm-
verja, eftir alt það lognmók, sem þá
hafði um svo langan aldur verið yfir
skynsemi manna. Hitt er merkilegra,
að eftir allar þær framfarir, sem síðan
hafa orðið í veröldinni, verður niður-
staðan sú, að nútíðarþjóðirnar að með-
altali séu síðri, en ekki fremri, að því
er andlegum þroska við kemur, þess-
um fornþjóðum, sem með öllu eru
undir lok liðnar.
Lecky telur það ein af afbrigðum
mannkynssögunnar, sem vér getum
ekki skilið til fulls, að í jafn-litlum og
jafn-fámennum ríkjum eins og grísku
ríkin voru, skuli hafa komið fram
menn, sem nær því í öllum mentá-
greiuum hafa náð svo að kalla eða al-
veg hinni æðstu fullkomnun, sem
mannkynið þekkir. Galton, mann-
fræðingurinn nafnkunni, er á þeirri
skoðun, að Forngrikkir hafi vafalaust
verið meiri hæfileikum biinir en nokk-
ur önnur þjóð, er mannkynssagan
greinir frá, sumpart vegna þess, að
enn eru engin rit eða hstaverk til, er
taki fram suildarverkum þeirra í hin-
um ýmsu mentagreinum, og sumpart
vegna þess, að þjóðin, sem átti þessa
snillinga, var svo lítil. Hann heldur
því fram, að nútíðarþjóðirnar eigi enga