Ísafold - 02.01.1901, Page 3

með öliu afmáðar. Enga slíka við-
burði getum vér bent á við þessi alda-
mót. Reyndar ætla eg og vona, að
þetta síðasta áraskeíð hverfandi aldar
og hið næsta áraskeið hinnar komandi
geymi með sór giftudrjúg&ri umskiftí
en urðu um aldamótin næstu; tíminn
sýnir það; en aldrei hafa verið sterk-
an líf8öfl með þjóð vorri og stríðari
barátta en einmitt nú, til andlegrar
vakningar, til siðgæðismenningar og
verklegrar dáöar; eg áræði ekki og vil
ekkisegja,að þeasi fögru blóm séu þrosk-
uð í þjóðlífsakrinum; en frækornin eru
komin í jörðina. En happið &ð lifa
aldamótin er þetta, að vér lifum nú
upp eitt aldarskeið þjóðar vorrar í
endurminningunni. Ljóð og saga draga
nú upp fyrir oss lifandi rnynd af hug-
sjónum og störfum feðra vorra og mæðra
og feðra þeirra og mæðra. Vér sögu-
fræga söguþjóðiu íslenzka kunnum svo
sorglega lítið sögu sjáifra vor. Ekki
svo, að fróðleikinn skorti hjá sumurn
hverjum, en í hinu stöndum vér nú
svo langt að baki frændum vorum á
Norðurlöndum, að ættjarðaraagan verði
lífssaga sjídfra vor, að hver taug og
hvpr æð verði bundin við hjarta-
slög landsins á allri liðinni tíð, við
blesBun þess og böl.
þegar það kom upp, að minnast
hátíðlega aldamótanna hér í bænum,
fló mér þegar í hug, hvað gaman h( fði
verið að geta sýnt almenningi í skugg-
sjá öll hin liðnu aldamót, sem yfir
ísland hafa komið. Eg hugsaði mér
framhaldandi sögu í sjónleiksbrotum,
þar sem sýndir hefðu verið menn og
viðburðir allra tímamótanna, sem
frekast mátti, til ssilnings hvers aldar-
farsins. Slíkt var vitanlega ógjörlegt,
en eg vona, að það verði eitt happa-
verk nýju aldarinnar, að koma þeim
skilningi inn hjá þjóðinni, til lærdóms
fyrir lífið, til trausts og halds fyrir
vilja og manndáð, er mun reynast
tryggasta ráðið til að binda oss alla
saman í sannri þjóðrækt.
'Fyrir alla hugsandi menn kynslóð-
arinnar, sem nú lifir upp í ljóðum og
sögu öldina liðnu, verður bún einmitt
svo brennandi og alvarleg, spurningin
um það, hvar vér stöndum uú og hvert
vér stefnum; hvert hefir orðið okkar
starf þessi 100 ár, hvar er arfurinn,
sem 19. öldin skilar hinni 20. Hvers
er að minnast til gleði og frama, og
hvers er að minnast til hrygðar og
kinnroða? IJm alt þetta verða dóm-
arnir mjög misjafnir, enda er svo
margs að gæta, og vísast mínni vandi
úr að leysa, er lengra líður frá. En
hinir misjöfnu dómar vekja hugsun og
líf. þ>að má með miklum sannindum
draga upp bæði dimmar og bjartar
myndir. Eittervíst, aö breytingaruar
eru stórkostlega miklar frá byrjun
aldarinnar bæði í andlegum og verk-
legum efnum. Hér er eigi staður og
stund að sýna þessar breytingar í
þe8Bum örstuttu eftirmælum, sem
bundin eru tiltekinni mínútnatölu, en í
sjálfu eftirmæla-nafninu felst, að -mér
steudur næst að líta á bjartari hlið
liðnu aldarinnar, sem á þessu augna-
bliki kveður oss svo ógleymanlega
björt og fögur og blíð. Svo eg taki
mér orð í munn frá hinum allra þjóð-
ný(asta og mikilhæfasta íslendingi
fyrsta aldar-þriðjungsins, eg á við
Magnús konferenzrað Stephensen, þá
er liðna öldin nú fyrir oss hin »fram-
liðna«; svo nefnir hann stöðugt öldina,
sem hann sá á bak, í hinum merku
•Eftirmælum 18. aldar«. Fram hjá er
hún liðin, blessuð öldin, við næsta
klukkuhljóm, en lifir þó stöðugt í oss
og börnum vorum, eins og reyndar
allar aldirnar liðnu í lífsstríði þjóðar
vorrar. Og í einu orði minnist eg
þessarar •framliðnu* aldar með inni-
legri þökk og traustri von. Eg tel
eigi ofmælt, að þessi öld reynist, þegar
á alt er litið, hin mikilsverðasta og
drjúgasta í framsókninni til þrifa og
beilla, frá því er sleppir blóma-öld
landsins í fyrndinni, og því megi vona
það, að hún geti af sér dóttur, er
taki þroska með enn hraðari stigum,
þar sem þróunar-skilyrðin eru meiri
og íieiri nú en hin hvei fandi öld hafði
til að byrja með. Slík þakkar-játning
og Blík von er holl og góð, og hvor-
ugt þarf að loka augunum fyrir því,
hve margt er að og mikið vantar,
hvernig gelgjuskeiös ókostirnir koma
svo víða fram hjá þjóðarunglingnum,
sem ekki hefir lifað nema 11 aldamót
f þessu »yngsta landi álfu vorrar», og
hve varhluta vér enn höfum íarið af
hinum stórkostiega framfarabyltingum
umheimsi.ns í hagnýtíng náttúruaflanna
tii að gjöra sér jörðiua undirgefna,
sem er aðalmót og merki þessarar 19.
heimsaldar eftir Krists burð. þetta og
margt fleira er oss skiljanlegt af
liðinni sögu og laudsháttum.
Eg víl að eins fa að bregða sjón
miuni til þriggja sólskinsbletta á lið-
inni öld. það er fyrst viðreisn tung-
unnar, »tungan full af sögu og signing«,
sem Matthías kveður, #ástkæra ylhýra
málið« hans Jónasar, se þeir leysa
úr álögum, fyrst Bes3astaðakennarar
og síðan Fjölnismenn. þjóðin vaknar,
þegar brugðið er upp ljóma foruald-
arinnar, og í þeim árdagsroða kvað
•Jónas »Island, farsælda fróu*. þetta
er afballandi fyrsta þriðjung aldar-
inuar. Og þá er næst um hana
miðja stjórnfrelsisbaráttan vakin og
þjóðfundurinn minnisstæðastur. þá
stóð hann Jón Sigurðsson á þingi og
»mótmælti« fyrir hönd allrar þjóðar-
innar. Ef eg nú bæði alla viðstadda
að hi ópa eitt nafn, sem sigur- og
sæmdarmerki liðriu aldarinnar, þá
mundi af allra vörum hljóma eitt og
sama nafníð, nafn Jóns Sígurðssonar,
ógleymanlegtumallar ók^mnar aldarað-
ir íslandsbygðar. Og loks er áraskeiðið
í kring um þúsundára þjóðminninguna
með hitanum og fjörinu. Og með
þjóðhátíðiani minnumst vér vors ást-
sæla konungs, hans hátignar Kristjáns
hins níunda, sem sótti oss heim og
færði oss með stjórnarskránni löggjöf
og fjárráð. þá fyrst verðum vér aft-
ur myndugir og oss er ljóst, hvermg
nær allar vorar verklegu framfarir
fyrst byrja þé.
Og það sem nú er sagt um Iaudið
í heild sinni mætti eigi síður segja
utn þennan hluta landsins, sem hér
er saman kominn til aldamótafagn-
aðar. Mikils væri að minnast um
vöxt og viðgang vors bæjarfélags á
liðnu öldinni og hvað mest hið síð-
asta skeiðið. Af aldarsögu Reykja-
víkur getum vér vonað, að hún verði
betur og betur höfuð og hjarta lands-
ins.
Ræðumaður kvaddi síðan öldina
með lofgjörðar og þakkarbæn til guðs,
og bað blessunar yfir land og lands-
ins börn á komandi öld, yfir konung
og ætt hans og samþegna og yfir
bræðurna íslenzku fyrir vestau hatið.
Kl. 12, á sjálfu aldamóta-augnablik-
inu, var skotið af fallbyssum, kirkju-
klukkunum hringt og flugeldum þeytt
upp á Austurvelli.
Fjórðung stundar eftir söng 140
mantia söngflokkur »Við aldahvarf nú
heyrum vór« (úr framanprentuðum ljóð-
um E. B.) með n/ju lagi eftir H. Helga-
son. Þá flutti bæjarfulltrúi Halldór
Jónsson miðkafla aldamótaljóðanna, af
alþingishúsásvölunum. Loks söng fyr-
nefndur söngflokkur niðurlag aldamóta-
Ijóðanna: »Eiu hm'gur aldarsól«.
Mannfjöldi ákaflega mikill viðstaddur
og á ferli um bæinn — flestir bæjar-
menn, er fótavist höfðu og eigi þurftu
ljósa að gæta í húsunum. Umferðin