Ísafold - 26.01.1901, Síða 2

18
um bændum voru þau ætluð. Og ó-
hætt mun að fullyrða, að þau hafa
verið töluvert lesin.
Sú ímyndun, að íelenzk alþýða
standi framar alþýðu í öðrum lönd-
um að því er rnentun snertir, sem
náð hefir svo mikilli rótfestu, stafar
sjálfsagt frá 18. öldinni. Og þá var
þetta meira en ímyndun ein.
En á nýliðinni öld hafa orðið svo
miklar breytingar með bændastéttinni
f framfaralöndum Norðurálfunnar, að
þær sæta í raun og veru jafn rniklum
undrum eins og annað, er mest og
dýrðlegast hefir á öldinui gerst, þó að
minna beri á þeim en mörgu öðru
og mönnum verði ekki jafn-tíðrætt um
þær. Bændur eru eigi leugur ánauð-
ugir í anda, heldur finna til þess engu
síður en aðrar stéttir mannfélagsins,
að þeir eru frjálsbornir menn. |>eir
eru ekki lsngur öreigar, heldur hefir
sú etétt aafnað ógrynnum fjár ú 19. öid-
inni. |>eir eru ekki lengur mentunar-
lausir menn, heldur fróðir, í ýmaum
löndum víðlesnir og hafa einkum lagt
stund á þau hyggindi, sem í hag
koma; atvinnu sína reka þeir víða
með vísindalegri nákvæmni. jpeir láta
sér ekki lengur á sama standa um
málefni þjóðfélags síns, heldur taka
þátt í þeim af hinu mesta kappi,
enda valdið sýnilega að færast æ
meira og meira í þeirra hendur. Alt
af er það að verða ljósara og ómót-
mælanlegra, að frá þeim er í vænd-
um endurnýjun á vitsmunum, vilja-
þrótti, lífsmagni hins siðaða heims.
Framfarirnar eru svo óumræðilega
miklar, að aldrei hefir nokkur stétt
tekið þeim neitt líkt þvf jafn-miklum
á nokkurri öld.
Getum vér nú sagt það sama um
framfarir íslenzkra bænda á nýliðinni
öld ?
J>ví miður ekki.
f>egar framfarir vorar eru bornar
saman við þá feiknaleið, sem bændur
í öðrum löndum hafa komist eftir
framfarabrautinni á 19. öld, liggur við,
að ekki verði annað um oss sagt, en
að vér höfum alt af verið að hjakka
í sama farið.
Yinnubrögðin eru nauðalík því, sem
þau voru fyrir 100 árum, munurinn
einna mestur í því fólginn, að vér
notum ekki lengur ljábönd og dengj-
um ekki ljáina. Húsakynnin hafa
nbkkuð batnað yfirleitt, vitaskuld, en
þó á allur þorri bænda enn ekki að
fagna annari hitun í hfbýlum sínum
en velgjunni út frá sínum eigin líköm-
um. Kvartanir um efnahaginn eru
víst engu minni nú en fyrir hundrað
árum. Auðvitað hefir mentunarástand-
ið tekið nokkurum umbótum. En
samt ekki nándarnærri eins miklum
og í öðrum löndum. Dm 1800 stóðu
íslenzkir bændur öðrum framar eins
og áður er sagt. Nú eru þeir farnir
að dragast aftur úr.
Einkar lærdómsríkt er að bera sam-
an, hverjum tökum ^alþýðumenn í
Danmörk og á íslandi hafa náð á
stjórnmálunum og fhuga þann mis-
mun.
Landsþingið danska gefur að kalla
má engar bendingar í því efni, vegna
þess að ekki er nema lítill hluti þess
kosinn af almennum kjósendum. En
því skýrari eru bendingarnar, sem vér
fáum, er vér athugum fólksþingið.
jþar eiga sæti 114 þingmenn, allir
kosnir af hínum almenna kjósenda-
flokki. Af þeim eru nú 73 alþýðu-
menn (að barnaskólakennurum rneð-
töldum); langflestir eru þeir bændur;
nokkurir barnaskólakennarar, og örfáir
iðDaðarmenn. Svo eru 30 þingmenn
úr öðrum' stéttum, en embættislausir,
kaupmenn, blaðamenn o. s. frv. Loks
eru 11 embættismenn og aðalsmenn.
Af 29 þjóðkjörnum þingmönnum,
sem kosnir hafa verið hér á landi
fyrir næsta kjörtfmabil, eru 9 bónda-
menn; 3 úr öðrum stéttum, embættis-
lausir; en embættismeDnirnir eru 17
(að bankastjóra meðtöldum).
I fólksþinginu danska éru embætt-
ismenn og 8ðalsmenn tæpur x/10 blut-
inn. A alþingi íslendinga eru em-
bættismenn meira en helmingur þjóð-
kjörinna þingmanna!
Munurinn er auðsær. það leynir
sér ekki, í hvoru landinu alþýðuvald-
ið er ríkara, í hvoru landinu embætt-
isvaldið er magnaðra.
Vér látum það alveg liggja millí
hluta að þessu sinni, hvort það er nú
illa farið, úr því sem ráða er, að svona
margir embættismenn eru á þingi.
ísafold hefir margsÍDnis haldið því
fram, að það þingmannsefnið eigi að
kjósa, sem líklegast sé til þess að
reynast vel á þingi, hvað sem stétta-
skifting líður.
En vér bendum á ómótmælanlegan
og íhugunarverðan saDnleika, sem ber
þess ótvírætt vitni, hvort sem mönn-
um er það ljúft eða leitt, að bændum
vorum hefir vaxið tiltölulega lítill fisk-
ur um hrygg á hinni nýliðnu öld, og
að þeir eru enn fremur lítilsigldir.
Stöðugt eru þeir að stagast á því, að
framar öllum öðrum eigi bændur að
sitja á þingi, og sfzt eigi að kjósa
embættismenn þangað. Og þessu
samsinna allir. Allir finna það og við-
urkenna, að eitthvað er bogið við það
að verða að fylla löggjafarþing þjóðar-
innar með embættismönnum. Úr engri
átt hefir bólað á andróðri gegn þing-
setu bænda. Allir vilja bafa bændur
á þing. Enginn vill hafa þar mikið
af embættismönnum.
Og samt hefir svona farið. Reynd-
in hefir sumpart orðið sú, að ekki
hefir verið unt að fá hæfa bændur til
þingfarar, sumpart sú, aðbændurhafa
ekki staðist embættisvaldinu snúning.
íhuga má þennan samanburð, sem
áður er á minst, frá nokkuð annarri
hlið. J>að eru bændur öllum öðrum
stéttum fremur í Danmörk, sem hafa
mótað stjórnmálabaráttuna þar. Hinn
afaröflugi vinstrimanDa flokkur, sem
helztu framfaravonir þjóðarinnar sýni-
lega eru bundnar við fyrst um sinn
framar öllum öðrum flokkum, og hlýt-
ur innan skamms að ráða lögum og
lofum í Danmörku, og þá að líkind-
nm um langan tíma, hann er framar
öllu öðru bændaflokkur, hefir að lang-
mestu leyti verið myndaður af bænd-
um og bændaleiðtogum. í byrjun 19.
aldar eru danskir bændur undirlægjur
þjóðfélagsins, sem allir skopast að,
engir meta neins. í lok aldarinnar
eru þeir að því komnir að drotna
gersamlega yfir þjóðfélaginu. f>ar eru
ebki framfarirnar torfundar.
En hér á landi verður varla sagt,
að bænda hafi enn neitt gætt í stjórn-
málum. þeir hafa engan flokk mynd-
að, enga öldu vakið. Embættamótið
situr enn fast á öllu stjórnmálaatferli
voru.
Engin ánægja er að þvf, að verða
að géra 'sér ljóst, hve mjög vér höfum
dregist aftur úr í framsóknarbarátt-
unni. En enginn fær afmáö sanuleik-
ann með því að loka augunum fyrir
honum eða reiðast honum.
Aldamótaminning Hóimverja.
Stykkisllólmi 8 jan.: Hín stórmerku
timamót, aldamótin, eru nú rétt nýlega um
garð gengin. Býst eg við, að þessa at-
burðar hafi verið minst víðs vegar uin
land vort. Hér í Stykkiskólmi var reynt
að gjöra það svo, sem bezt voru föng é.
tíekst sóknarnefndiu fyrír því, að skreyta
kirkjuna fyrir guðsþjónustu, er þar fór
fram á gamlárskvöld og nýársdag, ■ : og
fekk til þess liðsinni ýmisa karla og
kvenna kaupstaðarins, er lögðu fúslegá
tima og fyrirböfn í söiurnar til þess að
hátlðabrigðin gseti orðið sem mest og
Smekkvíslegust. Skutu ýmsir kaupstaðar-
bóar saman taisverðu fé til þess að útvega
það, er með þurfti; aftur aðrir iánuðu frá
sjálfum sér ýmsa hluti, svo sem jólatré
(grenitré), gólfábreiður og blóm. Ins.t í
kórnum, upp yfir altaristöflunni, voru þrir
skildir, með prýðilega gjörðu letri; á ein-
um, í miðið, stóð »Aldamót 19. og 20.
alda«, en BÍnn skjöldur var til hvurrar
handar við þenna, og var letrað á annan:
»gamla öldin kveður«, og á hinn: »nýja
öldin hcilsar«. í kórdyrum voru súlur
reistar með boga yfir <jg alt prýtt lyng-
sveigum og blómum mjög smekkvíslega.
Þá var og lyngskrúð á súlum þeim, er
bera söngloftið og á grindunum þar í
kring, og eins á grindunum kringum kór-
pallinD og grátunum. Kirkjan var ágæt-
lega lýst með fjölda ljósa og lampa. Ber
öllum saman um, að allur hátiðaumbúnað-
ur í kirkjunni hefði hepnast hið bezta. —
Guðsþjónustan fór frarn á gamlárskvöld
frá kl. 103/4 e. m. til rúml. kl. 12 á mið-
nætti. Tók prófastur texta úr 96. sálmi
Daviðs, og sagðist prýðilega. Er það að
vísu engiu nýlunda fyrir HóimVerja að
heyra vandaðar ræður hjá sira Sigurði
próf. Gunnarssyni, en mörgum þótti þó
þessi gamlárskvelds-ræða með þeim á-
gætari í sinni röð. Sama er að segja um
nýársdagsræðuna (téxti Tit. 3. 12 — 14).
Mikill undírbúningur var einnig bafður til
þess að sálmasöngurinn gæti orðið sem
beztur. Gengu nokkrir helztu söngmenn
og söngkonur kaupstaðarins í söngflokk
nokkru fyrir bátiðar undir forustu oigan-
leikara (ungfrú Krist. Sveinsd.), og fór söng-
urinn því mjög vel fram. En mjög var
þesssaknað, aö enginn var til aldamótasálm-
urinn, og varð því að grlpa til bins fagra
löfsúngs frá 1000 ára hátíðinni: »Ó guð
vors lands«, og svo »Guð hæst i hæð«.
Á gamlárskvöld var kveiktur- fjöídi ljósa í
gluggum verzlunarbúða og ibúðarbúsa,
einkum þar sem leiðin lá fjölförnust tii
kirkjunnar Nokkrir ungir menn höfðu og
efnt til mikillar brennu úti í Súgandisey,
þar sem hana ber hæst, og hepnaðist í
bezta iagi.
Loks höfðu nokkurir kaupstaðarbúar geng-
ist fyrir samsæti á nýársdagskvöld til enn
meiri hátíðabrigða á liinum fyrsta degi
nýju aldarinnar. Voru þar haldnar ræður,
spilað og dansáð5 langt fram á nótt. Má
yfirleitt segja, að aldamótaminningin i
StykkÍBhólmi hafi hepnast mæta vel, eftir
því, sem hér gerist, og allir, sem i henni
áttu þátt, verið glaðir og ánægðir«.
Suðiirnos.ium 9. jan.
Hér hefir verið stormasöm tið og sifeld-
ir umhleypingar síðan 10 dögum fyrir jól
og stundum afspyrnurok, t. d. á gamlárs-
dag; þá var fram úr hófi stormnr og slyddu-
bylur, en veðrið batnaði um miðaftan, svo
haldnar urðu fyrirhugaðar skemtanir, t. d.
í Keflavík var haldin brenna og álfadans,
að þvi loknu voru fluttar ræður. Þ. Th.
læknir talaði um Kefiavík, um hvernighún
var um siðustu aldamót 1800, og svo alt
hvað henni hefir fleygt fram þessa öld.
Þá (lcOO) var Keflavik mjög fámenn og
húsakynni léleg og líti). Nú eru þar mörg
hús og sum stór og margir vel dugiegir
menn, og yfir höfuð eitthvert bezta bygð-
arlagið við Eaxaflóa.
Ekki litnr glæsilega út fyrir útvera-
mönnum með þorskanetahrúkun i vetur, ef
yrðu veður oft svo sem hefir verið síðan
fyrir jólin. Eg tel vist, ef t. d. hefði verið
net i sjó þar siðan fyrir jól, og hver veit
hvað lengi að það stendur enn, eða i öðr-
um eins veðrum og frátökum, þá sæist
ekki einn einásti möskvi eftir. hvað þá
meira. Slik veður og jafnlöng frátök hafa
oft átt sér stað í útverum um vetrarvertíð-
ir; það hafa sjaldan komið jafngóðar ver-
tíðir og í fyrra, hæði brimleysur og hæg-
viðii enda líka.
Snæfellingakosningin.
Vér undirskrifaðir kjósendur til al-
þingi8 úr Skógarstmndarhreppi, er gáf-
um prófasti síra Sigurði Gunnarssyni
atkvæði vor á kjörfundi í Stykkishólmi
22. sept. þ. á, biðjum yður, herra rit-
8tjóri, að ljá eftirfylgjandi línuin rúm
í yðarheiðraða blaði :
í 47. tólubl. þjóðólfs þ. á. er þess
getið í fréttabréfi úr Snæfellsnessýslu
að vér höfum kosið síra Sigurð Gunn-
arsson til þings af sérstökum á-
s t æ ð u m, og að vér höfum lýst því
yfir í heyranda hljóði, að vér aldrei
mundura hafa kosið Einar ritstjóra
Hjörleifssob. f>essi ummæli lýsum vér
hér með helber ósannindi, en
getum þess jafnframt, að þótt hefði
ekki veizt kostur á að gefa síra Sig-
urði Gunnarssyni atkvæði vor, mund-
um vér ekki hafa kosið Lárus sýslu-
mann Bjarnason.
í desember 1900.
Vigjus J. Hjaltalín, Jón Lárusson,
bóndi í Brokey. skipstj. á Ósi.
Jóhann GuÖmundsson, Ben. Bjarnarson,
bóndi í Ólafsey. bóndi á Setbergi.
Ólajur Jóhannsson, Gisli Arnjinnsson,
bóndi í Ólafsey. bóndi í Gjarðey.
Faxaflóa-ísfélagið.
það hélt ársfund 8Ínn í fyrra kveld,
fásóttan heldur: 11 á fundi með 15
hluti (af 53 og 65).
Framlagður ársreikningur með fylgi*
skjölum, er endurskoðendur höfðu
vottað að prýðilega væri frá gengið
að vanda (af féhirði, konsúl C. Zimsen),
bar með sér, að ágóðinn hafði orðið
þetta ár (1900) að kostnaði frádregn-
um kr. 2175,58 eða miklu meiri en
nokkuru sinni áður (í fyrra 900 kr).
Félagið hafði selt á árinu nær 46 þús.
pd. af kjöti og auk þess töluvert af
pylsum, gærum, mör o. fl., og grætt
á því rúml. 3000 kr. Gróði á síldar.
verzlun hafði orðið 758 kr., á þorski
og ýsu 668 kr., á heilagfiski 285 kr.,
á ís 1155 kr. Félagið hafði aflað 474
smálesta af ís, og selt þar af 137
smál. Af salti hafði það eytt 285
tunnum.
Nær 10,000 kr. átti félagið í vöru-
leifum í árslokin og um 1300 kr. í
peningum. Húseign þess hér virt
rúm 12,000 kr., á Vatnsleysu nær
1400 kr., og í áhöldum átti það tæp
1400 kr., auk 2 báta (250 kr.) og 700
kr, í Reknetafélagshlutabréfum. Hina
vegar skuldaði það landssjóði 2500 kr.
og bankanum 11,000 kr. (víxlar og á-
byrgðarlán). Varasjóður 4,500 kr. og
hlutabréfaeign 7,500 kr.
Til þess að auka veltufé félagsin®
var samþykt að bjóða til sölu alt að því
100 ný hlutabréf með upprunalegu á-
kvæðisverði, 50 kr., en að eins þeimf
sem hluti eiga áður í félaginu, —
sem vitanlega geta síðan selt öðrum
hlutabréf sín og sjálfsagt fyrir miklu
meira verð, með því þau hafa árum
saman gefið af sér 8°/» vöxtu og nú 10o/».
Af ágóðanum (2175 kr.) voru nær
600 kr. lagðar fyrir fyrningu á hús-
eign félagsins hér og rúmar 170 kr.
á Vatusleysuhúsinu. En 182 kr.
fyrir fyrningum á áhöldum; þar næst
féhirði veitt 250 kr. þóknun fyrir