Ísafold - 25.05.1901, Qupperneq 1

Kemur út ýtnist einu simu eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
mirrast) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/s'doll.; borgist fyrir miðjan
"júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
TJppsögn (skrifleg) bundin v,ð
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Aust.urstrœti 8.
XXVIII. árg.
Reykjavík laugardaginn 25. maí 1901.
I. 0 0. F. 83679
Forngripasa/nið opið mvd. og ld. 11—12
Lanasbókasafh opið hvern virkau dag
ki. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
trid., mvd. og ld. til útlána.
Okeypis lækning á spitaknum á þriðjud.
og föstud. kl. 11 —1.
Ókeypis augnlækning á spitalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers manaðar
kl. 11-1.
Ókeypis tannlækning i búsi Jóns Sveins-
sonar hjá kirkjunni i. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
ki 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Nyprentað: v
ísland um aldamótin.
Ferðasaga sumarið 1899
eftir
Friðrik J. Bergmann.
Reykjavík 1901. VIII x 321 bls.
Kostar í kápu 2 kr., í skrautbandi 3 kr.
Aöalútsala í bókaverzl. ísafoldarprentsm.
Efnisyfirlit: Austur um hyldýpis-haf.
í Noregi. Danmörk og danskt kirkjulíf.
Koman til R,eýkjavikur. Synodus. Latínu-
skólinn. Alþingi. Hjá guðfræðingunum.
Ritstjóraspjall. Öldungatal. Hvernig er
höfuðborgin í hátt. Austur nm land. Eyja-
fjörður. Á hesthaki, Andlegur vorgróður.
Austur að Stóra-Núpi. Höfuðból í grend
við höfuðstaðinn. Framfarir. Kristindóm-
nr þjóðar vorrar.
Mikilsverð framfaratilraun.
Eftir
barón Gouldrée-Boilleau.
II.
En að fara þá leiðina, er svo mörg-
um hefir að haldi komið: að nota ann-
arra fé og þekking til að geta komist að
og orðið handhafi viðunanlegs hluta af
auðlegð hafsins, er hingað til hefir
nær því eingöngu lent í höndum út-
lendinga, væri að mfnu áliti eina og
sjálfsagða ráðið, og er það aðalefni
ritgsrðar þessarar, að hreyfa uppá-
stungu í þá átt.
ísland verður vitanlega einhverju
til að kosta og eitthvað fyrir að hafa,
ef því á framgengt að verða, sem við
þarf í fyrstu, en það er, að stórkost-
legt félag útlendinga, sem gera vilja
fiskiveiðar að gróðaveg, taki sér ból-
festu hér á landi. f>au hlunnindi, sem
slíkt félag mundi þurfa og vilja fá,
til þess að það gæti staðið sig við að
veita landinu verulega hlutdeild í
starfsemi sinni — þannig vaxin, að
hvernig sem f»ri væri það arðvaenlegt
fyrir mikinn fjölda fólks, heila bæi og
héruð, að félagið væri hér starfandi —
mundi falast í því, að því væri gefið
eða selt einkaleyfi um tiltekið árabil
(t. d. 50—100 ár) til að fiska með
botnvörpu í landhelgi á einhverju til-
teknu svæði, sem helzt er að ræða
um að sé eitthvað svipað því, er til-
tekið var í frumvarpi Einars prófasts
JónBSonar á síðasta þiogi.
Landhelgin á þessu svæðí er mjög
ásótt af útlendingum og eftirlitið lítið
sem ekkert. Er þá miklu slept, þótt
henni væri afsalað að öllu leyti, utan
það sem bátamenn geta notað hana ?
En eg geng að því vísu, að allir þeir,
sem land eiga á hinu lánaða svæði að
sjónum, væru af félaginu gjörðir skað-
lausir með skaðabótum eftir samkomu-
lagi. Annars vil eg ekki fara út í
þetta mál nákvæmlega að sinni, held-
ur að eins hreyfa við aðalatriðum þess
á báðar hliðar eða frá beggja aðilanna
sjónarmiði.
|>að sem fyrst og fremst ætti að
vaka fyrir löggjafarvaldinu, þegar hleypt
væri inn í landið slíku félagi, er, að
tryggja landinu hæfilega hagsmuni í
framtíðinni, og að koma samvinnunni
þannig fyrir, að landsmenn yrðu að-
njótandi þekkingar á vinnunni, um
leið og þeir hefðu arðsama atvinnu.
Markmið löggjafarinnar með löggilding
félagsins væri eða ætti að vera það,
að landsmenn eignuðust félagið eða
sams konar félag eftir tiltekinn ára-
fjölda. Menn mundu læra af því slík-
an félagsskap, Bem nú er óþektur hér
á landi, en í sjálfu sér er aðalskilyrði
fyrir fiskiveiðum í stórum stíl. |>að
eru og töluverðar likur fyrir því, þegar
félagið væri algjörlega sezt hér á lagg-
ir, ef því farnaðist vel, að þeBSÍr fáu
útvegsmenn hér og fleiri efnaðir menn
mundu stofna sams konar félag, ef til
vill í samlögum við það. |>á væri
miklu hægra við að eiga, reynsla feng-
in fyrir mörgu því, sem nú er ekki
hægt að segja neitt ákveðið um.
|>að er kunnugra en frá þurfi að
segja, hve oft botnvörpuskipin eru að
fiskiveiðum í landhelgi á umræddu
svæði, einkum áður en varðskipið
danska kemur á vorin og eftir að það
fer á haustin, og þó einlægt meir og
minna. Væri nú félagi með eins og
20 skipum veitt áminst einkaleyfi,
mundi félag þetta hafa sterka hvöt til
að bægja annarlegum skipum frá veið-
unum, og mætti þá ef til vill gjöra
þeim það fært með nýjum lagafyrir-
mælum svo feldum, að kærendur, svo
marga sem þurfa þætti fyrir einu
broti, skyldi láta vinna eið að fram-
burði sínum (mælingunni), og síðan
væri varðskipið látið hafa nafn og
tölu hins brotlega skips meðferðis, þar
til það fyndist síðar.
Rcyndin œtti að verða sú, að ekki
fleiri heldur jajnvel fœrri skip fiskuðu í
landhelgi en nú d sér stað.
Um hina beinu hagsmuni getur
maður ekki gert sér eins tniklar vonir
fyrst í stað, eins og þegar frá líður.
f>ó mætti nefna stöðugar samgöngur,
að minsta kosti í viku hverri yfir afla-
tímann, milli Reykjavíkur og Englands,
sem fólagið hlyti að hafa, og gæti
komið almenningi að drjúgum notum
með vöruflutninga, og þó einkum á til-
teknum vörutegundum, þar sem skip-
in mundu hafa frystivélar meðferðis.
Eg bið menn vel að athuga það,
að þetta ætti að eins að vera byrjun
og inngangur til annars meira, til þess
að íslendingar komi svo ár sinni fyrir
borð, að þeir geti haft gagn af sínum
ágætu fiskimiðum ekki síður en aðrar
fjarlægar þjóðir hafa það.
f>ví hefir verið hreyft, að æskilegt
væri, að félagið hefði aðalstöð sína á
suðurströnd landsins; en til þess þyrfti
að búa til höfn, og mundi það kosta
svo geysimikið fé, að ekki getur kom-
ið til neinna mála. f>að verður ódýr-
ara að sigla til aðalstöðvar t. d. í
Reykjavík, þrátt fyrir kol og tímatöf.
f>á gæti að eins orðið um það að tefla,
hvort aðalstöðina ætti að hafa á Aust-
urlandi eða í Reykjavík. Auðvitað er
sigling skemmri milli Austurlands og
útlanda (Bretlands) heldur en milli
Reykjavíkur og útlanda, og er það
mikill sparnaður fyrir félagið. En svo
er sá mikli galli á, sem allir þekkja,
að sum ár kemur hafís og hann getur
stundum lokað öllum Áusturlands-höfn-
um; og þótt þau hafísár komi ekki
mjög oft, þá mundu þau þó gjöra svo
algerðan hnekki allri útgerðinni, er
þau bæri að höndum, að undir því
má ekki eiga.
Reykjavík er ávalt íslaus, og þótt
ekki væri annað, þá er hún bezt tH
fallin, auk þess sem það er lang-hag-
feldast fyrir landið, að aðalstöðin sé í
höíuðstað þess.
En vel er hugsanlegt, og jafnvel
líklegt, að með tímanum tæki félagið sér
aukastöð fyrir austan. En færi svo,
að félagið byrjaði með aðalstöð annar-
staðar en í Reykjavík, er hættara við,
að það mundi síður verða svo nyt-
samt fyrir landið í heild sinni, sem
það gæti orðið, ef aðalaðsetur þess
væri þar. f>ví frá almennu sjónar-
miði er Reykjavík sem höfuðstaður
landsins mjög eðlilegur samastaður fé-
lagsins, sem hefði me£ höndum fleira,
er til nytsemdar horfði, og það er
mjög líklegt, að félag með stórum höf-
uðstól, er stundaði fiskiveiðar í stórum
stíl og að öllum líkindum græddi vel
á þeim, gæti verið grjótpáll ýmissa
nýrra framfara, ef stjórn þess væri
örugg til framsóknar. Skattur sá, er
félagið greiddi, ætti ef til vill helzt að
renna í landssjóð til styrktar land-
búnaðinum, auðvitað með sérstöku til-
liti til hlutaðeigandi sýslufólaga.
fúngið. gæti, ef því sýndist svo, sett
ýms skilyrði um framkvæmdir félags
ins, t. d.:
að það héldi út eigi færri en 16
botnvörpuskipum og 2 hraðskreiðum
eimskipum til milliflutninga;
að það setti fast í húsum og áhöld-
um hér á landi einhverja fjárhæð,
segjum t. d. nokkur hundruð þúsund
krÓDur;
að það gerði kost á atvinnu ein-
hverri ákveðinni tölu íslendinga, t. d.
4—500 o. s. frv.
f>ess má geta, að ef þingið vill
ganga að þeim skilyrðum, sem nauð
synleg eru frá þess hálfu, þá mun
ekki standa á stofnun félagsins. með
nægum höfuðstóli, sem auðvitað hlýt-
ur að nema svo miljónum króna skiftir.
Að eg hreyfi nú þegar fyrirætlun
þessari í blaðagrein, kemur að nokkuru
leyti af því, að lítillega hefir verið
drepið á lausafregn um hana í blaði
í Reykjavík, og meðfram er það og
gert til þess, að þingmönnum gefist
kostur á að hugsa sig um málið í tíma.
Hvitárvöllum í aprilmán. 1901.
Klœðaverksmiðja í Eyjafirði.
Úr Eyjafirði er ísafold skrifað 7.
þ. m.:
•Nokkurir menn héldu fund á Akur-
eyri þ. 4. þ. m. og samþyktu að bjóða
til hlutafélagsstofnunar, til þess að
koma upp fullkominni klæðaverk-
smiðju hér við Glerá. Hafa þeir Að-
alsteinn Halldórsson og Snorri timb-
urkaupmaður Jónsson aðallega gengist
33. blað.
fyrir þessu. í vor fóru þeir til Nor-
egs til þess að leita sér ýmislegs fróð-
leiks í þessu efni. A fundinum lögðu
þeir fram áætlun um stofnunina og
gáfu ýmsar mikilsverðar skýríngar um
málið. Ætlast er til að stofnféð verði
um 100,000 kr. Vélar og hús gert
ráð fyrir að kosti um 80,000 kr. Á
fundinum fengusc loforð fyrir um 15
þús. kr., og það frá örfáum mönnum
að eins. Hinn 8. júní á að halda
fund aftur — þeir, sem þá hafa ritað
sig fyrir hlutabréfum. |>á verður lagt
fram frumvarp til laga frá nefnd, sem
kosin var á fundinum. Hlutabréfin
kosta 50 kr.
Vonandi er, að fundurinn 8. júní
verði hin mikilsverðasta aldamóta-
minning, sem hingað til hefir verið
haldin hér í héraðinu, og að fleiri
slíkar fari á eftir víðs vegar um land.
Nóg er búið að tala; nú er að fara
að vinna og framkvæma«.
Reikningur landsbankans
1900.
Eftir Indriða Einarsson.
I.
Arið 1900 hefir verið feitt ár fyrir
landsbankann á ýmsan hátt. Bank-
anum hafa bæzt:
í nýjum seðlum . . 215 þús. kr.
í sparisjóðsinnlögum . 150------
fyrir seld bankavaxtabréf 123-----
Eða samtals liðugar 488 þús. kr.
Eftir reikningnum hefir hann feng-
ið 250 þús. kr. í nýjum seðlum sam-
kvæmt lögunum frá þinginu 1899, en
skilað laudssjóði afcur 35 þús. kr. í
gömlum seðlum, ism bankinn var ekki
búinn að fá aftur við árslokin. Seðla-
aukningin 1900 hefir því verið sú, er
að ofan er sagt.
II.
Með veðdeildinni var ætlast til að
landsbankinn losnaði við sem mest af
fasteignarveðslánum, — losnaði við þau
sem fyrir voru áður, og þyrfti sem
sjaldnast að veita þau eftirleiðis. Fyr-
ir skuldabréf veðdeildarinnar átti bank-
inn að fá peninga, til þess að hafa í
veltunni við önnur bankastörf.
jpegar litið er á 8 síðustu ársfjórð-
ungsreikninga landsbankans, hafa fast-
eignaveðslánin aldrei venð meiri en
þau voru 30. júní 1900, rétt áður en
veðdeildin tók til starfa, en þá voru
þau 971 þús. kr. Við árslok 1900 eru
þau 714 þús. kr. og hafa því lækkað
um 257 þús kr. Veltufé bankans hefir
samt ekki hækkað að því skapi, og
stafar það af því, að bankavaxtabréf-
in hafa ekki selst.
Liðuga 5 mánuði hefir veðdeildin
gefið út 463 þús. kr. í vaxtabréfum
og það þarf víst ekki að bíða marga
mánuðina eftir því, að hér um bil
340 þús. kr. komi út áeftir, og þetta
verður þrátt fyrir alt íhald bankastjórn-
arinnar.
Af því að landsbankinn á að kaupa
veðdeildarskuldabréfin, þá hafa margir
verið hræddir um, að veðdaildin mundi
verða til þess að koma bankanum í
vandræði eða setja hann á höfuðið.
Af þessum mánuðum, sem reikning-
urinn nær yfir, verður nú ekki mikið
ráðið. Svo er að sjá, sem landsbank-