Ísafold - 27.07.1901, Blaðsíða 2

202
í rnálinu, reka kaþólskir menn trúboð
sitt hvarvetna þann veg, að reisa fyrst
kirkju og því næst spítala.
þe8si leið er því ófarandi. Hún
væri roluháttur að öðru leytinu, og upp-
gjöf að hinu leytinu af hálfu fulltrúa,
sem mótmælendaþjóð sendir á löggjafar-
þing sitt.
Leiðin er ekki nema ein og getur
ekki verið nema ein — sú, að landið
komi sér sjálft upp spítala. Spítala-
lausir getum vér ekki verið áfram, svo
framarlega sem læknaskólinn á að
halda áfram, eftir eindregnu áliti
kennaranna þar.
Til eru þeir menn að vísu, utan
þings og innan, sem telja það ráðið
vænlegast, að læknaskólinn verði lagð-
ur niður, og. að vér setjum alt vort
traust til Kaupmannahafnar-háskólans,
að því, er læknaefni vor snertir. En
fyrst og fremst verður aldrei úr því.
Svo er fyrir þakkandi, að þjóðin hefir
aldrei lund til að senda mikilsverða
méntastofnun út úr landinu, menta-
stofnun, sem er vísir til innlendra vís-
inda. Og það væri líka einkar-óhyggi-
legt, auk þess, hve kotungslegt það
væri; það eitt ætti að nægja til þess
að afstýra slíku háttalagi, að engin
líkíndi, enn miklu síður trygging, er
fyrir því, að vér fengjum nógu marga
lækna með því móti. Auk þess sem
fjöldi íslendinga heltíst úr lestinni á
námsbrautinni við Kaupmannahafnar-
háskóla, er reynslan sú, að ekki nema
helmingur þeirra Islendinga, sem tek-
ið hafa læknispróf þar á síðustu öld,
hefir horfið hingað heim aftur. Hinir
hafa ílenzt erlendÍ3, og gera það eft-
irleiðis, meðan ekki er unt að bjóða
þeiin hetri kjör en læknar eiga hér að
að hverfa.
Fjarri fer því, að vér gerum lítið
úr rökfærslu þeirra manna, sem láta
sér vaxa í augum, hve kostnaðurinn
er að verða mikill til heilbrigðismál-
anna. En við þeim kostnaði verður
ékki gert. f>að er kostnaðarsamt að
vera menningarþjóð, og ekkert svarar
lakara kostnaði, þegar alls er gætt,
en menningarleysið. Bjargráðið er
hvorki í þessu efni né öðum að stifla
menningarstrauminn, heldur hitt, að
efla atvinnuvegina svo, að vór fáum
risið undir þunganum.
Yindhögg vasmiðuri n n.
Miklir menn
erum við
Hrólfur minn!
I 23. tölubl. fjóðólfs hefir hinn al-
þekti Lárus H. Bjarnason, sýslumað-
ur og alþingismaður Snæfellinga, látið
ritstjóra þess blaðs birta greín, er
hann kallar svar til mín út af einkar-
hógværum athugasemdum, er eg hafði
gjört við kjörfundarfréttir úr Snæfells-
nessýslu í vetur. í grein þessari sýn-
ir L. Bj., hvílíkur listamaður hann er,
hve hagur hann er á—ljót orð. Hon-
um hefir tekist óviðjafnanlega vel að
sannfæra almenning um, að hann er
miklu meiri en meðalmaður í þeirri
list. Að þessu leyti er stórmikið í
manninn spunnið. En ekki þykir mór
listin svo fögur eða girnileg, að mig
iangi til að reyna mig við hann í
henni. Eg ætla að láta hann eiuan
um þessa list sína, en að eins benda
á nokkur af ósannindum þeim, er
hann kryddar greinina með, þótt þau
séu raunar flest svo auðsæ hverjum
meðalathugulum blaðlesanda, að óþarfi
er að villast á.
Pyrst gefur L. Bj. ótvíræðlega í 1
skyn, að eg hafi verið að ofsækja hann
síðan við komum hingað báðir og
jafnvel áður, og það á laun. Hvort-
tveggja er vitanlega tilhæfulaust. þeg-
ar okkur L. Bj. hefir lent saman,
hefir hann ávalc átt upptökin. Og
að því er þáð snertir, að eg hafi átt
að sækja að honum með leynd, má
benda á skiftafundinn sæla, Helgafells-
fundinn og blaðið ísafold. þetta sýn-
ir alt, að eg hefi komið beint framan-
að hinum mikla manni og ekki nent
að láta hann troða ofan á mér, enda
verður honum það óvart á einum stað
í grein sinni, að kvarta sárlega yfir
því, hvað eg hafi verið óhæfilega tann-
hvass við sig oftar en einu sinni.
Öll þvæla hans um það, að glíma við
bakið, er því fávíslegt bull.
Alt það, sem eg sagði í vetur ura
viðskifti okkar á Helgafelli, er sact.
Alt það, sem eg hermdi þar eftir hon-
um og sjálfum mér, er rétt, og tjáir
honum eigi að eyða heiium dálkum í
blöðunum til að breiða yfir það og
snúa út úr því. f>að var hann sem
átti upptökin þar, eins og endranær.
Orð míc til kjósenda, er eg bauð
mig fram, voru á engan hátt löguð til
að vekja deilu — það munu þeir
kannast við — og gáfu sízt tilefni til
nokkurra stóryrða, nema fyrir þanu,
sem endilega vildi troða illsakir að
ástæðulausu og sletta sér fram í það
sem honum kom alls ekkert við.
Að Helgfellingar hafi farið að kvarta
yfir framkomu minni á Helgafelli við
sýslumanninn sinn, trúi eg ekki, þó
hann segi það, og mun enginn lá mér
það, eftir annari sannsögli velnefnds
yfirvalds að dæma í jpjóðólfsgreininni
gagnvart mér. En hinu gæti eg vel
trúað, að það hrygði hann ekki, þótt
spillast mætti sambúð mín og safnað-
armanna minna.
L. Bj. gjörir mér þann heiður, að
líta náðugum auigum yfir þingstörf
mín. þingsafreksverk mín eru tvö, að
hans dómi — henn hefir lengi verið
sleipur dómari — og er hinu fyrra
lýst þannig: »Hann (síra Sig.) var
einna fremstur í þeim flokki, sem sló
stóra vindhöggið í Skúlamálinu hérna
um árið«. Svo Lárus H. Bjarnason,
forðum rannsóknardómari af náð, talar
um vindhögg f Skúlamálinu! Heyr
endemi! Hefir þá vitsmunamaðurinn
og lærdómsmaðurinn mikli ekkert veð-
ur af því, að enginn dómari íslenzkur
hvorki í fortíð né nútíð hefir sleyið
hroðalegra vindhögg % nokkru máli en
sjdlfur hann einmitt í Skúlamálinu\
L. Bj. má reiða sig á það, að þótt
hann sjálfur sé máske búinn að gleyma
hæstaréttardómnum með öllu tilheyr-
andi í því máli, þá muna einhverjir
þann dóm fleiri en eg, og mun hann
lengi í minnum hafður í sögu þessa
lands.
Hinu þingsafreksverki mínu lýsir L.
Bj. þannig: »Og svo mun það ekki
sízt vera honum (síra Sig.) að þakka,
að við eigum von á nýrri þýðingu af
biblíunni«.
þarna náði pilturinn sér niðri!
En, því miður, er þetta ekki mér að
þakka, og alþingi íslendinga ekki
heldur.
Alþingi eða landssjóður hefir enn
ekki lagt einn einasta eyri fram til
biblíuþýðingarinnar.
það er til sjóður, sem heitir biblíu-
félagssjóður, er ekki stendur í hinu
minsta sambandi við landssjóð. Fyr-
ir fó úr þeim sjóði eingöngu er að
biblíuþýðingunni unnið. Og til er
stjórn, sem heitir biblíufélagstjórn.
það er hún, sem hrundið hefir biblíu-
þýðingarstarfinu á stað og vinnur að
því með dugnaði og áhuga. Eg er
ekki í þeirri stjórn, og hlutverk þeirr-
ar stjórnar á ekkert skylt við þing-
mensku.
Hart er það, það segi eg satt, fyrir
mann, og það alþingismann, sem hefir
jafn-hlægilega háar hugmyndir um eigin
vitsmuni og eigin mikilleik, sem L. Bj.,
að verða uppvís að annari eins dóma-
dags lokleysu, og hér kemur fram.
Eða heldur maðurinn þessu fram gegn
betri vitund, til þess að reyna að láta
líta svo út sem eg hafi sýnt hlut-
drægni á þinginu, verið að útvega
tengdasyni mínum atvinnu? Hver veit?
En hvort sem heldur er, þá hefir L.
Bj. einnig með þessu biblíuþýðingar-
máli sýnt svo átakanlega, að hann
er frægasti vindhöggvasmiður nútíðari nn-
ar.
þar sem L. Bj. er að lýsa fyrir al-
menningi embættisfærslu minni, segir
bann meðal annars:
»Hann (síra Big.) hefir einu sinni, í
hæsta lagi tvisvar, komið á héraðsfundi,
og hefir hann þá alla-jafna (sic!) hnýtt
þeim aftan í fundi sem eg« eg taki
menn eftir því — »hefi boðað, enda
dugði það einu sinni«.
Yarla þarf að taka það fram, eftir
öðru sem á undan er komið, að þetta
er tilhæfulaust, eins og sanna má af
héraðsfundabók prófastsdæmisins.
Að eg hafi hnýtt héraðsfundum aft-
an í fundi, er hann hefir boðað, er og
tilhæfulaust, en þótt svo hafi verið,
sé eg ekki, að slíkt hefði sakað eða
verið nein vansæmd í. AIls einu sinni
ætlaði eg að halda héraðsfund degi
fyrir fund, er L. Bj. boðaði til, þ. e.
kjörfundinn í fyrra haust, en það mis-
tókst sakir þess, að daginn fyrir var
bráðófært veður.
Hér hafa menn þá sýnishorn af sann-
sögli híns virðulega dómara logreglt-
stjóra og alþingismanns Snæfellinga.
Að öðru leyti er greinin í »|>jóðólfi«
ágætt sýnishorn af rithætti þess manns,
sem ekki að eins mun telja sig hátt
hafinn yfir okkur hina aumingjaua í
Snæfellsnessýslu, heldur hygst og að
hafa í hendi sér alþingi íslendinga og
stjórn landsins, ef marka má af því,
hvernig hann »breiðir út halann« hér
heima fyrir.
Líklega ættum vér allir — eg veit
það — í hvert sinni er við lítum aUg-
' um hinn mikla manninn, að hrópa
fullir undrunar og aðdáunar: Islands
Chamberlain! íslands Bismarck!
En eg fyrir mitt leyti get þó ekki
verið að þvi. Eg held eg láti mér
nægja að segja bara þetta: »Miklir
menn erum við, Hrólfur minn«!
Að endingu vona eg, að menn virði
mér til vorkunnar, þó eg fari ekki að
gera að blaðamáli tóbaksbrúkun sýslu-
mannsins í Snæfellsnessýslu, búða-
göngur hans, sljóleik við lestur bóka,
svo sem alþingistíðindanna o. s. frv.
Eg ætla, eins og eg sagði í upphafi,
að Iáta hann einan um slík ritgerðar-
efni.
Vonandi er og, að L. Bj. verði ekki
mjög vondur við mig, þótt greinar-
stúfur þessi komi seinna en honum má-
ske þætti bezt við eiga, heldur verði
mér samdóma, ekki að eins um það
að »einu gildir hvaðan gott kemur«,
heldur og, eftir atvikum, um hitt, að
»einu gildir, hve ncer gott kemur«.
Sigurður Gunnarsson.
Póstgufusk. Laura, kapt. Aasberg,
lagði á stað til útl. 1 fyrra kveld. Þeir
fóru aftur, ferðamennirnir útlendu, sem
komu um daginn, þar á meðal biskup Joh.
v. Euoh, Ari Johnson sönglistarmaður,
Christensen stórkaupm. frá Arósum; enn-
fremur aðjunkt Þorleifur J. Bjarnason,
prestaskólastúdentarnir Ásgeir Ásgeirsson
og Jón Brandsson á kristil. stúdentafund í
Sviþjóð, Pétur Brynjólfsson ljósmyndari o.fl.
Gjafsóknir embættismanna.
Ágrip af kafla úr ræðu frv.-flutningsmanns,
Skúla Thoroddsen.
Gjafsóknin er fólgin í því, að em-
bættismaður, sem fyrir móðgun verður
á prenti eða ann&n hátt, getur fengið
sér skipaðan málfærslumann og borg-
aðan fyrir fram úr landssjóði allan þann
kostnað, sem af málinu leiðir fyrir
hann. þegar svo er litið á það, að
oftast nær verður að skipa setudóm-
ara, sem þarf að ferðast lengri eða
skemmri veg, þá verður kostnaðurinn
gífurlegur og margfalt hærri en kostn-
aður við önnur mál. |>ennan kostnað
verður sá að greiða, sem málið er
höfðað móti, ef hann tapar því. þess-
ar gjafsóknir embættismanna koma
því þungt niður á einstökum mönn-
um.
Hér kemur fram misrétti, er litið er
á, hvernig sá er settur, sem fyrir
móðgun verður af embættismanni.
Hann fær sjaldnast gjafsókn, verður
að kosta til að fá setudómara og reka-
málið á eigin spýtur.
Gjafsóknir embættismanna eru for-
réttindi, sem þeir njóta og naumast
eru samrýmilegvið 60. gr. stjórnarskrár-
innar. |>ær eru leifar af fornri venju,
sem ætti að leggjast niður.
þegar litið er á, hvernig gjafsóknar-
réttinum er beitt, sjáum vér enn bet-
ur, hve illa hann er til fallinn. Dæm-
in eru mörg. Eg ætla ekki að nefna
þau nú. Nóg tækifæri verða til þess
síðar.
Algengt er, að þó að yfirboðarar em-
bættismanna finni ekki ástæðu til að
skipa þeim að höfða mál, þá íara þeir
sjálfir þess á leit, að þeim sé sú skip-
un gefin, af því að hún er skilyrði
fyrir að gjafsókn fáist.
þess eru mörg dæmi, að þótt þær
misfellur, sem um er kvartað, t. d. í
blöðum, sannist, þegar mál hefir verið
höfðað út af umkvörtuninni, þá skifta
yfirboðararnir sér ekkert af því. þeir
eru harðánægðir, ef hægt er að klína
sekt á blaðið, þó að sektin sé ekki á
lögð fyrir það, að neitt hafi verið sagt
ósatt, heldur eingöngu fyrir hitt, að
ekki hafi verið ástæða til að fara alveg
jafn-hörðum orðum um misfelluna eins
og viðhöfð hafa verið.
þegar þessa er gætt, sjáum vér, hví-
líkur hógómi þessar gjafsókir eru. Til-
gangur þeirra er enginn annar en sá,
að fá blaðstjóra dæmda til lítilfjörlegra
fjárútláta. Vór vitum lika, að þessí
gjafsóknarréttur hangir eins og sverð
yfir höfði þjóðarinnar, ekki einungis
blaðstjóranna, sem hafa þá skyldu að
finna að því, sem miður fer, heldur og
yfir höfuð annarra borgarajþví enginn
þorir að senda kæru gegn yfirvaldi sinu,
þar sem hann má búast við, að sá veg-
ur verði valinn, að láta embættismanni
í té eftirrit af kærunni, og honum svo
skipað að höfða mál.
jpannig gírða gjafsóknirnar fyrir, að
hægt sé að kæra embættísmennina, og
gera þeim kosc á að klekkja á mót-
stöðumönnum sínum.
Eg veit, að gjafsóknirnar fara mjög
eftir því, hvernig embættismaðurinn
er kyntur hjá yfirboðurum sínum.
þessari aðferð er einkum beitt, ef
embættismaður nýtur náðar yfirboðara
síns, og þó einkum, ef hlutaðeigandi
blaðstjóri er í ónáð fyrir þær skoðanir,
sem komið hafa fram í blaði hans.
Tilgangur þessara lagfyrirmæla er sá,
að gera embættismönnum auðvelt að
hrinda af sér röngum sakargiftum; en
það fer svo, að í stað þess að þeim
á að beita í þjónustu réttlætisins, er
þeim beitt í þjónustu ranglætisins.
Árangurinn verður svo sá, að þjóðin
fær fyrirlitDÍng fyrir lögum og rétti;.