Ísafold - 07.06.1902, Blaðsíða 1

Kemur ut ýmist einu sinni eða
tvisv, i viku Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
t’/> doll.; borgist fyrir miðja*
júii (erlendis fyrir frant.)
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
XXIX. ársr.
Reykjavík laugardaginn 7. júni 1902.
35. blað.
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTED S
DANSKA SMJ0RLIKI, sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott eins og
smjör. Verksmiðjan er hin elzta og stærsta i Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
I. 0. 0 F. 846139. I.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
Landsbókasafn opið lirern virkau dag
k]. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
rnd., mvd. og ld. tíl útlána.
Ókeypis augnlækning á spítalannm
fyrst.a og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tannlækning í húsi Jóns Svems-
eonar hjú kirkjunni 1. og 3. mánud. hvers
mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl, 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landakotskirkja. G-uðsþjóuusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Ritdómur.
Einar Hjörleifsson:
Yestan hafs og austan.
Þrjár sögur. Rvík
1901.
_ :
Bg hefi heyrt þeirri skoðun hreyft,
að í íslenzku þjóðlífi beri nú fátt það
við, er vert væri að rita skáldsögur
um, eða setja í ljóð. Hitt mun þó
uær sanni, að söguefni mundi sízt
vanta, væru augun nógu skörp, ástin
á lífi þjóðarinnar sterk og áhuginn á
að grannskoða það vakandi. Og barna-
leg er sú skoðun, að sálir búi að eins
í glæstum höllum og í hringiðu stór-
borganna.
•Vestan hafs og austan«
er f mínum augum full sönnun þess,
að söguskáld vor þurfa ekki að sækja
efnið lengra en í brjóst landa sinna,
ef þeir leita þar nógu vel.
Eg skrifa þéssar línur, ef vera kynni
að þær fengju einhvern til að lesa
bókina, sem annars léti hana ólesna;
því eg tel það skaða, ef hún fer víða
fyrir ofan garð og neðan.
Penni Einars Hjörleifssonar er skor-
inn úr góðri íslenzkri fjöður. Hann
fer aldrei geystur eða rasandi, gerir
enga óþarfa útúrdúra með krókum og
kringilátum. Drættirnir eru hreinir,
mjúkir og glöggir og festa sig vel í
meðvitund lesandans.
Fyrsta sagan »Vonir« er þegar orð-
in víða kunn. Brandes hefir knésett
hana og kallað perlu, og eru það góð
meðmæli. En sagan mælir bezt með
sér sjálf; á svipstundu hugnemur hún
lesandann og kippir honum inn í inn-
flytjendavagninn, sem þýtur hvúsandi
og másandi yfir sléttuna, fullur af ís-
lenzkri örbirgð og þreytu, óskum, von-
um og lífslöngunum. f nýíslenzkum
bókmentum er leitun á lýsingu, er ber-
andi sé saman við myndina, sem höf.
bregður upp af komu innflytjendanna
til Winnipeg; svo handvissir og lifandi
eru drættirnir og litirnir ógleyman-
legir.
það er eins og maður sjái þessa frá-
^iltu kvísl íslenzku þjóðarinnar renna
^eð þungum straumi út í þjóðahaf-
sem hún á að blandast við og
hverfa í.
þessi lýsing er þó að eins um-
gjörð utan um aðalefni sögunnar, sem
er sálarástand lítilsiglds vinnumanns.
Höf. hefir staðnæmst hjá honum,
þar sem hann sat hræringarlaus við
einn gluggann á vagninum og horfði
í gaupnir sér. Með glöggu auga rek-
ur hann sundur þræðina í tilfinninga-
lífi þessarar einföldu, barnslegu sálar
ástina, afbrýðissemina, angistina, al-
gleymisfögnuðinn og nú hina sterku,
lémagnandi þrá eftir unnustunni, sem
hanu hafði lagt alt í sölurnar fyrir
og átti nú bráðum að fá að sjá aftur.
Vér sjáum svo, hvernig allar skýja-
borgirnar, allir framtíðardraumarnir,
sem líf hans loddi við, hrynja og
hverfa, þegar unnustan útskúfar hon-
um eins og hundi. Og um' leið og
höf. sýnir oss öldurót ástríðnanna í
sál hans, hefir hann fylgt honum út á
sléttuna fyrir vestan Winnipeg:
»Friður sléttunnar fekk vald yfir
honum. Astríðurnar leystust sundur
og runnu saman, líkt og slsýjabólstr-
arnir á suðurloftinu. Og við það
mistu þær broddana og stungu ekki
lengur. En í stað þess fanst honum
brjóst sitt þrútna, belgjast út, eins og
það ætlaði að springa.
Og svo fleygði hann sér niður á
sléttuna og grét, grét eins og barn;
fyrst með hörðum hviðum og háum
sogum, og svo stillilega, lágt og létti-
lega. |>að var ekki karlmannlegt, en
hann þurfti ekki að skammast BÍn.
f>að heyrði það engin nema sléttan —
slóttan, sem héðan af átti að verða
eina unnustan hans, og er flestum
unnustum betri. f>ví hún gerir menn
auðugri, þar sem margar unnustur
gera mann fátækari; því að hún snýr
aldrei við manni bakinu; því að hún
ar síung og síhraust, og deyr aldrei
burt frá manni, heldur tekur mann
þvert á móti í fang sér, þegar maður
er sjálfur dauður, og faðmar mann til
eilífðar. Sléttan ómælilega, endalausa,
sem er full af friði og minnir á hvíld-
ina eilífu*.
»L í 11 i - H v a m m u r« er sumar-
saga með sveitasælu og sólskini, en
líka skúrum úr heiðríku lofti. Ágæt-
lega er lýst heimkomu Sigurgeirs, ungs
og efnilegs bóndasonar, er framast hef-
ir erlendis, fyrsta morgninum heima,
þegar hann vaknar við söng, undur-
þýða og viðfeldna kvenmannsrödd.
f>að var Solveig, sem var að syngja.
Hún stýrði nú búi föður hans, gamals
héraðsbubba, er hefir föður hennar á
skuldaklafa. Samvera Solveigar og
Sigurgeirs fyrstu dagana er full af sól-
skini, vakuandi ást og fögrum fram-
tíðarvonum. En svo kemur skúrin.
Sveinbjörn gamli, faðir Sigurgeirs,
marghryggbrotinn karlhólkurinn, t9kur
það í sig, að vilja eiga Solveigu. Hann
virðir að vettugi, að hún og sonur
hans unnast, og svo fast sækir hann
þetta, að hanu ætlar að setja foreldra
Solveigar á sveitina, láti hún ekki að
vilja hans. Sníldarlega er lýst sálar-
stríði Sigurgeirs og Solveigar, þar sem
skyldan við foreldrana á í stríði við
ástina. Einar Hjörleifsson þekkir svo
vel sálir þær, sem hann lýsir og hefir
mikinn styrk í því að rekja hugsana-
vef þeirra og koma fram löngu gleymd
atvik, er bregða einkennilegu ljósi yf-
ir augnablikið.
Solveig ræður loks af að fórna sér
fyrir foreldrana og ganga að eiga
Sveinbjörn, og nú sýnist komið í óvænt
efni. En lesandinn á bágt með að
trúa því, að nokkuð verði úr þessu,
því Solveig er svo yndisleg, hvort
heldur hún hlær og hoppar úti í sól-
skininu eða stendur í tunglsgeislunum
inni í stofunni, há, grannvaxin og föl-
leit, eða hún titrar af sorg og örvænt-
ingu. Ósjálfrátt skimar maður eftir,
hvar fórnardýr hangi á hornunum, svo
að hægt 8é að kasta því á bálið í stað
þessarar elskulegu stúlku.
Til allrar hamingju er heylyktin
sterkasta hreyfiaflið í sál Sveinbjarnar
gamla. Um mörg ár hefir hann í hug-
anum verið að grafa sig inn í hey-
stabbana í Litla-Hvammi, sem honum
þó aldrei hefir tekist að eignast, og
ekki þó hann bæði Guðríðar gömlu,
ekkjunnar, sem átti þessa happadrjúgu
heyjajörð. Guðríður er bezta vinkona
Solveigar og Sigurgeirs, og nú fórnar
hún Litla-Hvammi og fellur þá alt í
ljúfa löð. En nú hefir hún látið af
hendi það, sem alt líf hennar, starf-
semi og andurminningar var tengt við,
og hún deyr skömmu síðar, vonandi
að einhver Litli-Hvammur sé á strönd-
inni fyrir handan. — f>að er hreinn
og fagur blær yfir æfi þessarar konu,
líkt og yfir Litla-Hvammi kvöldið sem
hún lagði hann í sölurnar fyrir ham-
ingju elskendanna ungu, sem erfðu
hana.
Síðasta sagan héítir: »Örðugasti
hjallinn*. Gömul kona lítur yfir
liðna æfi. Hún er komin upp að
hömrunum, sem liggja á landamærum
þessa lífs og annars, og hún rekur í
huganum erfiðustu sporin, sem hún
hefir stigið á leiðinni. f>au voru: a ð
láta sér lærast að þykja vænt
um manninn sinn. f>að hefir verið
lítið um fagnaðarnautn í hjónabandi
hennar. En þeirri skoðun, að ekkert
sé heilbrigt nema gleðin og íturhyggj-
an, svarar hún svo: »f>að er hlut-
tekningin með sorginni, lotningin fyrir
henni, skilningurinn á henni, sem hef-
ir forðað mér frá að verða vond kona,
og hleypt heilbrigði inn í mitt líf«.—
Hún hefir þolað mikið mótlæti, þessi
gamla kona. Hún hefir elskað og
vonað. Vonirnar hafa brugðist. Ás-
geir, unnusti hennar, siglir til háskól-
ans og lendir inn í hringiðu hins lokk-
andi straums ástríðnanna. Hún hefir
beðið og beðið eftir bréfum, sem al-
drei komu. Hún hefir grátið, kent í
brjósti um unnustann og loks hefir
hún fylgt öllum Vonum sínum tilgraf-
ar. f>á giftist hún öðrum manni,
manni sem hún ann ekki — giftist
fyrir fortölur föður síns, af éljanleysi
og þrekleysi. I huga hennar er öm-
urleg, ísgrá þoka. »En það hvesti
áður en varði og þá sveiflaðist þokan
burt«.
f>egar hún er búin að lifa eitt ár í
þessu ömurlega hjónabandi, kemur As-
geir heim, og er þá orðinn sýslumaður.
Endurminningin um unnustuna hefir
gefið honum styrk til að rétta við.
Hann fær bústað á heimili hennar,
því svo er vilji manns hennar, en
fornvinar hans. — Lengi situr hann
um að fá að tala við hana einslega.
En hún verst. Svo var það einn dag
um haustið í fyrstu snjóum, að hún
fór ein fram í stofuna til hans. Og
þegar hann hefir fengið skýrt henni
frá öllu sínu óláni og hún hefir skilið
hann til fulls, lýtur hann niður að
kinninni á henni og segir lágt og inni-
lega: »Kystu mig, f>órdís — rétt í
þetta eina skifti. Láttu það vera
merki þess, að þú fyrirgefir mér alt
og alt — og jafnframt kveðju. f>ú
manst, að við kvöddumst aldrei í
hvamminum forðum, gerðum ekki
nema heilsast. Við eigum eftir að
kveðjast — ekkert annað en kveðjast.
það getur ekki verið nein synd fyrir
þig að kveðja mig. Hugsaðu þér að
eg væri dáinn — það er sama sem,
þegar gleðin er dáin og vonin er dá-
in. — Ef eg lægi hér lík, þá myndirðu
laumast fram til mín, þegar enginn
sæi til, og kyssa mig, gamlan, breysk-
an, ólánsaman æskuvin þinn, sem
aldrei elskaði neitt nema þig. f>ú
gætir ekki stilt þig um það, og þú
vissir vel, að það væri engin synd.
Kystu mig — kystu mig. •
Og eg vafði hendurnar um hálsinn
á honum. f
Eg vaknaði eins og af draumi við
að sjá manninn minn standa á gólfinu
rétt fyrir innan dyrnar, snjóugan og
vosklæddan. — Eg hrökk úr faðmin-
um á sýslumanninum og staðnæmdist
á miðju gdlfinu, ráðalaus og hugsana-
laus.
Maðurinn minn mælti ekki orð frá
munni, eg veit ekki hvað Iengi — mér
fanst það vera eilífðartími — og blíndi
á okkur í sífellu. Eg fann kuldann
leggja af snjóugum fötunum og það
fór hrollur um mig. — Loksins varð
honum þetta að orði:
»Að þ ú skyldir geta gert þetta,
f>órdís!«
Svo skjögraði hann út um dyrnar,
eins og þung byrði væri á bakinu á
honum, sem hann fengi naumast risið
undir.
Já — að eg skyldi geta gert það.
Mér fanst eins og eg hefði misþyrmt
saklausu barni«.
Varla finst slíkur þursi, að hann
mundi vilja kasta steini á þessa konu
fyrir að kyssa gamlan unnusta sinn,
eins og ástatt var. Hún hlaut að
gera það, svo sannarlega sem hún var