Ísafold - 12.07.1902, Blaðsíða 2

170
til, því öll þessi orð eru útlistuð í
Frœðiorða-skíjringunum, sem koma á
eftir. þessar akýringar eru ágætar;
því auk þess að þær skýra nýyrðin
svo vel, fela þær í sér mjög mikinn
fróðleik um líf og skapnað jurtanna.
|>ær má því til að lesa rækilega.
Seinast í bókinni eru ýmsar aðrar
merkilegar skýringar og nafnalistar,
sem einnig er sjálfsagt að lesa.
Við íslenzku jurtanöfnin er það
helzt að athuga, að sum þeirra eru
alveg ný, en sum göraul, enlíttkunn.
Flest nöfnin eru þó alþekt. Stöku
gömlum fremur algengum grasanöfn-
um er slept, en önnur nöfn, og sum
þeirra líklega ný, sett í staðinn. Set
eg hór litla upptalning:
Gamla nafnið. Nýja nafnið.
Sældingur = Sauðlaukur
Vatnsax = Nykra
Refshali = Liðagras
Hvíngras = Língresi
Vallarsúra = Túnsúra
Sandjurt = Sandi
Gæsablóm = Vorblóm
Gæsamatur = Skriðnablóm
Strandbúi = Strandkál
Vatn8Stjarna =es Vatnabrúða
Lifrarjurt = Mýrasóley
þúsundblað = Mari
Hesthali = Lófótur
Andrómetuj. = Mosalyng
Æruprís = Bládepla
Lungajurt = Blálilja
Eilífðarblóm = Fjandafæla
Mörg nýju nöfnin eru ágæt, t. d.
língresi og skriðnablóm.
Og yfir höfuð: bókin er afbragð.
Og þar sem nú tveir aðrír beztu grasa-
fræðingar landsins hafa unnið með
Stefáni að bók þessari, þá er víst ó-
hætt að segja, að ekki er hægt að
semja fullkomnari lýsing á æðri jurt-
um landsins, sízt að svo stöddu. —
Óska eg þess svo innilega, að Stefáni
kennara megi endast heilsa og aldur til
að semja sem fiest rit um jurtaríki vort
og um gagnsmuni þess og fegurð.
Treysti eg því, að læknar vorir yrðu
honum hjálplegir í að semja rit um
lækningakraft íslenzkra jurta, því
þess gerist mikil þörf. — Margur hef-
ir verið heppinn að lækna með ís-
lenzkum grösum, og eftir því sem
þekkingin vex á þeim, eftir því mun
hepni þessi vaxa.
Annars er ekki hætt við því, að all-
ir, sem nokkra mentun hafa, kalli
ekki Stefáns grasafræði góða bók.
tín hitt er mikið fremur að óttast,
að margur hugsi og segi: Hvaða
gagn er nú annars í því að þekkja
þessi grös?
jpessari spurningu vil eg reyna að
svara.
|>að ér næsta mikið og margbreytt
gagn í því og miklu meira gagn en
fiestum dettur í hug.
Sá, sem er vel grasafróður, getur
haft jurtirnar til mikilla lækninga
bæði við menn og skepnur, og fundið
þannig margra meina bót í blóma-
geimnum.
Sá sem er vel grasafróður, fær enn
þá betra vit á að rækta og hirða fóð-
urjurtir handa mönnum og skepnum,
og eins að halda öllum fénaði þar til
haga, sem hentugast er fyrir hann.
Grasafræðin gerir því góðan búmann
enn þá betri og lakan búmann skárri,
geti hann annars nokkuð lagast.
Grasafræðin gerir manninn ánægð-
ari með lífið, fegrar tilfinningalíf hans,
kennir honum reglusemi og ættjarðar-
úst. Sá sem er vel grasafróður og
elskar blómin, hann hefir þau, eins og
Stefán segir, fyrir »béztu kunningja,
sem hann hefir hina mestu ánægju af
að umgangast daglega«. Hann tollir
því betur í einverunni og unir betur í
haganum hjá fénu. Nú þykir bænd-
um oft mestu vandræði að fá hjú sín
til einverustarfa; þau vilja ólmt í
sollinn og glauminn. Og bændum
leiðíst svo náttúrlega einvirkjalifið, og
margir þeirra flýja sveitirnar og fylla
kaupstaði og sjópláss.
»Of fátt er í sveitum, of margt í kaup-
stöðum# er nú að verða viðkvæði
margra.
Ef menn hefðu meiri unun af nátt-
úrunni, og þá t. d. grösunum, þá
þyldu þeir svo miklu betur einveruna
og gegndu betur skylduverkum sínum
í henni, feldu sig betur við sveitalífið.
Eg man eftir því, þegar eg ólst
upp í Borgarfirði, að fjármenn undu
oíurvel hjá fénu, af því þeir höfðu á-
nægju af náttúrunni, gaman að skepn-
um og grösum. Og sumir þeirra
höfðu bækur með sér, ef náttúran var
þeim ekki nóg. — jpetta hélt þeim glöð-
um og vakandi við verkið. En eg
man Iíka smala, sem alt af hélt fónu
vel til haga og misti ekki af því, á
meðan haDn gladdi sig við blóm og
bækur sínar. En eftir að hann var
búinn að bergja á óminnisöli fjölmenn-
isglaumsins í kaupstaðnura, hætti hann
að hugsa um blóm og bækur, þráði
sáran úr fjallinu og út í heiminn,
sofnaði og týndi fjórða parti af öllum
ánum rétt eftir fráfærur, og fundust
þær ekki fyr en seint um haustið.
þessi saga sýnir vel, hvernig fer, ef'
fólk hættir að hafa ánægju af nátt-
úrunni, sem það lifir af, hvort sem það
eru skepnur eða jurtir. því leiðist
sveitalífið og búskapurinn, jarðir fara
í eyði, kaupstaðir offyllast, iðjuleysi
og ýmsir aðrir lestir og eymd fara
vaxandi.
Kennum því æskulýðnum að unna
skepnum og jurtum.
Sá sem er vel grasafróður, venst á
að sjá og elska hið fagra bæði í stóru
og smáu. Hann sér fegurð hins tign-
arlega reynitrés og hins litla, fagra
ljónslappa. Hann sér, að sama lit-
prýði og snildarlag er á bláberjalyng-
inu eins og á mörgum heimsfrægum
stórskógatrjám. Hann öðlast smekk
fyrir að prýða heimilið með vænum
matjurtagörðum og fögrum blómreit-
um. Hann lærir svo að unna hrein-
læti og snyrtimensku. Sá sem er vel
grasafróður, venst á að hugsa og tala
skipulega, því jurtakerfið er mjög marg-
breytt og þó fjarskalega skipulegt og
reglubundið. Og fáar vísindagreinar
mynda eins fallega samsvarandi eining
eíns og grasafræðin. En sá sem venst
á að hugsa og tala með góðu skipu-
lagi og fallegri reglu, hann venst líka
á fallega reglusemi í ytri hegðun og
í viðskiftalífi við aðra menn.
Sá sem er vel grasafróður, hlýtur
smátt^bg smátt að elska gróðrarríkið,
fegurð þess og tign, fjölbreytni þess ,
og eining, og svo um leið hverja plöntu
út af fyrir sig, og þó einkum þær, sem
upplífga og uppljóma eyðimerkur vor-
ar, en margar þeirra jurta eru ein-
hverjar hinar fegurstu, svo sem holta-
sóley og lambagras.
J>essi elska vekur svo hjá honum
ást til ættjarðarinnar, til íslands, sem
elur þessa fegurð og dýrð í sínum
harða jökulfaðmi. Hún kennir honum
að þakka þeim, sem gaf oss jurtaríkið.
Hann veit manna bezt, að án jurt-
anna værum vér og dýrin ekkert.
Ekki þurfa jurtirnar mannsins við.
Ótal aldir stóð ísland alklætt blóm-
skrúði og skógardýrð, áður en nokkur
lifandi maður leit það.
Vér eigum okkar líkamlega líf und-
ir náð jurtaríkisins. Vér lifum ætíð
eius og þyrst og svöng börn á brjóst-
um þess. |>að fórnar sér ósjálfrátt
fyrir 03S. Vér iifum á fórnarblóði
þess; það er vor jarðneski fósturfaðir
og frelsari.
Virðum því og elskum jurtaríkið,
förum vel með það, veitum því skjól
og áburð, verjum það tortímingu og
ræktum auðnir vorar, svo »Eden mynd-
ist á mel og hrauni, mýri og sandi«.
G. Hjaltason.
Áfengisbölið í heiminum.
Getið er í norskum blöðum um nýja
bók, sem er doktorsdispútazía eftir
finskan magister, Matti Helen-
ius, um áfengi og áfengiseyðslu með-
al ýmissa þjóða að fornu og nýju.
Sömu kennmgu er þar haldið fram
vitanlega eins og bindindÍBliðið hefir
flutt lengi bæði hér og annarsstaðar.
En þó er mikill fengur í slíku riti og
því líkum vegna þess, að bindindis
fjendur láta jafnan við klingja, að svo
lítið sé að marka rit og ræður bind-
indismanna bæði fyrir sakir ofstæki
þeirra og ónógrar vísindalegrar þekk-
ingar. það eiga þeir miklu óhægra
með, er vísindamaður kemur fram á
sjónarsvið með árangur vísindalegra
rannsókna og flytur ekki annað en
hann veit sig geta varið fylhlega í
hóp sinna líka og fyrir árásum sér
jafnsnjallra fræðimanna.
Höf. segir, að Kínverjar hafi verið í
fyrndinni mesta drykkjuþjóð, en te-
drykkjan hafi meðal annars vanið þá
af áfengisnautninni og fyrir það hafi
þjóðin ekki tortímst. En þá uddu
Bretar það níðingsverk á þeim fyrir
60 árum, að þeir þröngvuðu þeira með
hervaldi til að hætta að amast við inn-
flutningi annars áfengiseitursina frá,
ópíums, frá Indlandi, þeim til fjár-
plógs, Bretum.
Kristninni hefir fremur lítið ágengt
orðið til útrýmingar áfengisnautninni.
En Múhameðstrú hefir áunnist að
venja margar míljónir manna af vín-
nautn.
Höf. kemur með yfirlit yfir áfengis-
nautn í ýmsum Norðurálfuríkjum, og
er Belgía þar efst á blaði, með sinn
mikla, illa haldna verkmannalýð.
»Af hverju 100 manna, er nú deyr
í sjúkrahúsum í Bryssel, eru 80 á-
fengissjúklingar. |>ar Iiggur brautin
niður í nýtt siðleysisástand. J>að er
voðatilhugsun, hve óskaplega áfengis-
elfan hefir vaxið síðari árin, en hún
rennur út í brennivínshaf, sem gleypt
hefir 20 árin síðustu 2300 miljónir
franka, en það er nákvæmlega sama
fjárhæðin eins og ríkisskuldir Belgíu.
þjóðin hefir með öðrum orðum drukk-
ið í iunlendu brennivíni eins mikið
eins og farið hefir til að grafa alla
skipaskurði, leggja alla vegi og járn-
brautir, gera allar hafnir og kastala-
virki, er landið hefir gera látið — með
lánúm — síðan það varð ríki«. |>etta
er haft eftir belgiskum þingmanni.
Hér er ágrip af skýrslu höf. um ár-
legan manndauða af völdum áfengis í
ýmsum löndum — af áfengissýki, ölæði
eða því, er menn verða bráðkvaddir af
ofdrykkju :
Bretland hið mikla og írland 40,000
Belgía og Holland .... 20,000
Bússland...................... 100,000
Frakkland...................... 40,000
Jpýzkaland..................... 40,000
Skandinavía og Sviss . . . 10,000
jþað er með öðrum orðum, að í þess-
um fáu löndum banar áfengi 250,000
manna á hverju ári, eða 7% miljón
manna á 30 árum, en það samsvarar
öllu mannfalli í hernaði í öllum styrj-
öldum á 19. öld.
Drykkjuskapurinn er því eins mikið
böl fyrir mannkynið eins og hernað-
arokið.
|>jóðverjar kostuðu árið 1898/99 til
landhers síns og herskipastóls 730
miljónum ríkismarka, en beint til á-
fengra drykkja 3000 miljónum.
Svíar verja til landvarna 35 milj.
kr. um árið, en til áfengis 80 milj.
Tæpum 18 milj. kr. kostuðu Danir
til hermála í fyrra, en 62| milj. til
áfengis.
í}ar fara þeir nú að
|>að er tæpast ofsagt um aðfarírnar
hans síra Jóhannesar L. L. Jóhanns*
sonar þessa síðustu mánuði í þjóðólfi,
— fyrst í blaðinu 16. maí og síðan
27. júní, »að þar fara þeir nú að, en
ekki lengra«.
I fyrra blaðinu hleypti hann af
stokkunum greininni: »Yfirburðir 10-
mannafrv. yfir frumv. Valtýinga*.
Eins og fyrirsögn greinarinnar bendir
á, er hún ítarleg tilraun til að sanna
það með samanburði á frumvörpunum
grein fyrir grein, að 10-mannafrv. sé í
mörgum og mikilvægum atriðum betra
en frumv. Valtýinga, þ. e. stjórnar-
skrárfrumvarp það, er hlaut samþykki
síðasta þings og ráðherra vor hafði
boðist til að veita konungsstað-
festingu á, ásamt viðaukatillögu eða inn-
skotsgrein frá sjálfum sér um búsetu Is-
landsráðherrans í Rvík og launagreiðslu
til hans af landsfé, og þá sjálfsagðri
niðurlagning landshöf ðingj adæmisins.
Hverjum skynbærum Tslendingi er það
Jöngu kunnugt orðið af hinni skýlausu
yfirlýsing ráðherrans í blaði hans
Dannebrog, sem tekin var orðrétt upp
í hérlend blöð, að oss hefir síðan stað-
ið og stendur enn til boða þ e 11 a
frumvarp og ekki annað, og með
þ e s s u m viðauka og ekki öðrum,
og ekki öðrum breytingum en þeim,
er af honum leiðir að sjálfsögðu.
|>etta sama frumvarp bar Jóh. sam-
an við 10-m.frv. grein fyrir grein,
fann því margt og mikið til foráttu,
en lofaði 10-m.frv. á hvert reipi, og
lagði það til, að þingið legði það til
grundvallar við meðferð stjórnarskrár-
málsins, gerði það að »undirstöðu
breytinganna á aukaþinginu í sumar«.
Átta dögum síðar (24. maí) kemur
svo Isafold með greinina »Hvað þeir
hugsa sér«, merkta N., og síra Jóh.
nefnir hana »ritdóm« um grein sína.
|>ar segir um nefnt ritverk hans: »Yf-
irburðir o. s. frv«., að það sé »mjög á-
leitin tilraun til að sýna fram á yfir-
burði 10-m.frv. fram yfir þ a ð, er oss
standi nú til boða«. (Einkenning
þessi er sjálfsagt rétt, það sem hún
nær; en tæmandi er hún ekki. 1 huga
mínum og penna hefði hún orðið fyllri.
Eg hefði sagt hana ennfremur: til-
raun til að vekja með kjósendum og
þingmönnum óbeit á því, er oss nú
stendur til boða, og tilhneiging til að
hafna því, en taka upp 10-m.frv., að
undanskildum umboðsráðgjafanum f
Kaupmannahöf n).
Hvað gerir síra Jóh. þá?
í svæsinni grein, er hann nefnir
•Valtýskar aðferðir« í |>jóðólfi 27. f.m.,
lýsir hann þessi sömu ummæli helber
ósannindi;—og þrátt fyrir það, að ljós
rök höfðu í nefndri Isafoldargrein ver-
ið að því leidd, að ákveðin atriði í
grein síra Jóh. væru vanhugsuð og
önnur hvorki rétt né sönn, og að það
væri mikið vanhyggjuráð (»glapræði«),
að hyggja nú á mikilvægar breyt-
ingartillögur við stjórnartilboðið, svo
að honum mátti vera vorkunnarlaust
að átta sig, þá slær hann í þess stað
höfðinu við steininn, og fullyrðir, að
ísafoldar-»greinin öll sé nú eigi annað
en lygar, útúrsnúningur og rangfærsl-
ur«. En þessi scóru orð afmá það nú
samt ekki, að síra Jóh. bar 10-m.frv.
saman einmitt við það, sem í boði
var og er og verður á aukaþinginu í
sumar, og að hann ritaði og undir-
skrifaði þessi orð: »innlend búseta