Ísafold - 24.09.1902, Blaðsíða 2

250
skapi viðskifti þeirra, þar til er þau
hættu með öllu og Danir tóku að sér
stjórnina á verziun og samgöngum.
Bn þegar Norðmenn fengu sjálfs-
forræði 1814, og þeir fóru að ná sér
aftur eftir margra alda niðurlægingu,
þá blómguðust þeir skjótt svo, að þeir
urðu ein mesta siglinga- og verzlunar-
þjóð í heimi.
það var því ekkert eðlilegra en að
þeir, sem með frændsemi og sömu yf-
irráðum höfðu um mörg hundruð ár
verið tengdir landi voru, mundu eftir
því sem velmegun þeirra óx, snúa huga
sínum hingað, þegar þeir þar að auki
sáu, að hér var nóg verkefni fyrir
höndum og of fjár ónotað. f>á fóru
margir að dæmi O. Vathnes og námu
land; en flestir komu og koma enn að
óins með yfirskini að taka sér hér ból-
festu, þótt það sýni sig bezt í fram-
kvæmdinni, að það er eingöngu gert
til að fara í kringum lögin og geta
haft sömu réttindi og landsmenn til
að hagnýta sér auð landsins. f>að er
þetta nútíðar-Iandnám, sem eg vil í
fám orðum bugleiða, og biðja þjóð og
stjórn gjalda varhuga við.
f>að er auðskilið mái, að framför
hvers lands er mest undir því kom-
in, að auðsuppsprettur þess séu sem
mest notaðar í landinu sjálfu, eins og
hitt er til hnekkis hverju landi, að
vera notað til selstöðu; eins og Eng-
lendingar, f>jóðverjar, Bússar o. fl. eru
auðugri en nýlendur og skattlönd þeirra,
þá á það rót sína að rekja til þess,
að þeir draga undir sig sem mest þeir
geta af auð hjálenduanna til að eyða í
heimalandinu. Með líkum hætti er
ísland notað nú, bæði af Englending-
um, Frökktim o. fl., en þó sérstaklega
af Norðmönnum, sem óátaldir eins og
landsins eigin synir eru á landi uppi
og fiska á fjörðum inni án þess að á
minsta hátt sé amast við þeim; og þótt
löggjöfin geri ráð fyrir, að utanríkis-
menn séu búsettir hér, ef þeir vilja
hafa sama rétt sem landsmenn, og
nokkrir af Norðmönnum séu það líka,
þá er það samt fæstir af þeim fjölda,
sem eru við Norður- og Austurland.
f>eim fjölgar hér ár frá ári, er reka
hvalveiðar, síldar- og þorskveiðar í
miklum mæli og allir þessir fiskimenn
hafa hér aðsetur að einhverju leyti,
meir eða minna.
Nú í sumar hefir verið fjöldi norskra
síldarveiðaskipa við landið. f>au hafa
mörg legið alt sumarið inni á 'Eyjafirði
og fiskað þar síld á firðinum bæði í net
og nætur. f>rjú stór gufuskip voru
síðast í ágúst inni á Bíldudal og drógu
þar á land við bryggju Thorsteinsons
3400 tn. f>eir haía margir saman
legið inni á Siglufirði, og mörgum öðr-
um fjörðum við Norður- og Austurland
og veitt í lagnet og nætur; fyrir utan
það sem þeir hafa verið með reknet
sín í landhelgi, sem þeir hafa að miklu
leyti byrjað á í sumar; og enginn af
öllum þeim, sem hér eru tilnefndir,
eiga hér neitt lögheimili. f>eir vinna
með norsku fé, sigla undir norsku
flaggi með norskri skipshöfn.
Sumir eru þó svo kurteisir, að þeir
ganga ekki í berhögg við lög og lands-
rétt. f>eir fá sér einhvern íslending
að »lepp«, eins og t. d. gufuskipið
»Arctie«, sem lá á Eyjafirði við síldar-
veiði í sumar.
Danir hafa oft spurt mig að, þegar
séð hafa svona skip við veiðar sínar
upp við fjöruborð, hvort þetta væri
l6yfilegt, og hef eg þá sjaldnast getað
svarað því; enda hefir þeím jafnframt
orðið að orði:
»|>að er merkileg þjóð, Islendingar.
f>eir láta bæði Englendinga og Norð-
menn fiska upp við landsteina, en við
verðum að þola h«r kulda og vosbúð
í 7—8 mánuði til að verja fyrir þá
þeirra eigin landhelgi, en þeir gera
sjálfir það gagnstæða«.
Búseta Norðmanna h'ór er að miklu
leyti ekki nema nafnið tómt. Maður
sér það einna bezt á Eyjafirði. f>eir
reisa þar stórhýsi út með firðinum og
leggja þar skipum sínum fyrir framan
á sumrin, og þykjast hafa trygt sór
hér landsréttindi með húsinu; en þeg-
ar haustar að, þá hverfa þeir allir á
braut jafnt og veturinn gengur í garð
og síldin hverfur.
Yfir höfuð er búsetu flestra Norð-
manna hér líkt farið að sínu leyti og
búsetu Inn-nesinga var á Ströndinni
og suður með sjó, á meðan báta-útveg-
urinn var í blóma sínum, og sama
verður uppí á teningnum hér. Vér
getum spurt sunnanmennina, hvort
þeir töldu í þá daga nokkurn búbæti
að Seltirningunum suður í veiðistöðv-
ar sínar.
f>að er auðvitað löggjöfin, sem hér
á mikinn þátt í. f>eir sem bera fyrir
brjósti framtíð landsins og ekki sízt
þeir sem sitja á löggjafarþinginu, þurfa
að útbúa réttlát lög, sem hvetja menn
til að setjast hér að, ekki einhverja
ráðsmenn, heldur atvinnuveitendurna
sjálfa með sínum fjölskyldum.
f>á fyrst getur landið haft arð og
gagn af útlendu fó og vinnu við ís-
land. En meðan réttur hérlendra
manna er eins fyrir borð borinn og
hann er nú, að enskir auðkýfingar
reka botnvörpuveiði á fiskimiðum vor-
um bæði í Faxaflóa og annarsstaðar
við Suður- og Vesturland, en norskir
hvalarar og síldargróðakongar sópa
firði og fjöruborð við Norðnr- og Aust-
urland, þá getum vér ekki búist við
mjög miklum afgangi hauda sjálfum
OS8.
f>að er ýkjalaust, að á íslandi gætu
lifað eins mörg hundruð þúsund eins
og nú eru tugir þúsunda; og eftir því
sem menningin vex og fjölmennið að
samaskapi með nágrannaþjóðunum, þá
megum vér eiga það víst, að heldur
eykst hóppr þeirra, sem þurfa að sækja
brauð og fé í gullkistuna við strendur
landsina.
Hvalarana norsku verð eg sérstak-
lega að minnast á. Eg hef auðvitað
gert það lítils háttar áður, En það
hafði nauðalítinn árangur. f>ingið
skeggræddi um þá dálítið, og gaf þeim
svo dýrðina.
Eg er ekkert á móti því, að þeir
hafi stutt peningalegan hag sveitar-
félaga þeirra, sem þeir hafa átt heima
í, og eins landssjóðs. En þeir hafa
heldur mikil sérréttindi fram yfir aðra
menn, sem fiska hér við Island.
Eg veit ekki betur en að hjá öllum
þeim hvalaveiðafélögum, sem hór hafa
aðsetur sitt, sé undantekningarlaust
allur eða sama sem allur höfuðstóll-
inn norskt fé. En þó segja lögin sam-
tímis, að hvert það félag, sem sett er
hér á stofn til fiskiveiða, verði að
minsta kosti að hafa % íslenzkt inn-
stæðufé. Og þótt hvalveiðamennirnir,
Ellefsen, Berg, Uland og fl., séu tald-
ir eigendur að þessu öllu saman, þá
eru þeir að eins ráðsmenn, sem hafðir
eru hér til að gæta veiðanna, meðan
á þeim stendur. f>eir fara með arð-
inn heim til eigendanna að lokínni
vertfð; þeir eru því sem Iandsmenn
mjög lítils virði. f>eir hafa mest Norð-
menn í vinnu hjá sér, sem þó hverfa
flestallir heim að haustinu, og eru þar
að auki sjálfir farandþjóð, sem leitar
heimsálfna á milli og setjast þar að,
sem þeim lízt bezt í hvert skifti.
Vér íslendingar eigum lög um at-
viunu við siglingar og eru þau góð og
samboðin hverri þjóð. Um 20—30
skipstjóraefni koma út frá Stýrimanna-
skólanum árlega, og er svo mikil við-
koman, að á mörgum skipum við Faxa-
flóa eru 3 og 4 stýrimannaefni; en all-
ur sá sægur af hvalveiða-, síldar- og
fiskiskipum, sem Norðmenn gera út
hóðan, þau hafa jafnvel ekki nokkurn
einn íslenzkan mann innanborðs. f>að
getur verið, að öllum þessum mönnum
hafi verið veitt undanþága frá lögun-
um. En þá þykir mér vera full-frek-
lega farið í sakirnar. Meðan »Garð-
arsfélagið* á Seyðisfirði stóð í blóma
sínum undir yfirstjórn Hansens, fekk
»Heimdal«, sem þá var landvarnarskip,
skipun um, að athuga skírteini skip-
stjóranna, sem fléstir voru danskir eða
íslenzkir, og var einum vikið frá, sem
vantaði tæpan mánuð á löglegau ald-
ur. En á saraa tíma gengu 6 gufu-
skip til fiskiveiða frá Wathne og Ims-
land með norskum skipshöfnum og
skipstjórum. Heimilisnafn á skipun-
um var »Seydisfjord«. f>au lögðu afla
sinn þar á Iand. En það var hann
ekkert beðinn að athuga. Og þó voru
að minsta kosti 2 skipstjóranna, sem
ekkert stýrimannspróf höfðu og því
síður borgararétt.
Vér Isleudingar verðum að gæta
alvarlega réttar vors gagnvart útlend-
ingum. Vér megum ekki láta það
viðgangast, að Norðmenn beri oss of-
urliða eða misbjóði landsrétti vorum,
eins og þeir gera nú. Ekki höfðu
Forn-íslendingar látið Austrnennina
standa eins hátt yfir höfuðsvörðum
sínum eins og vér gerum nú.
Skipstjórafélagið sunnlenzka ætti
ekki hvað sízt að reyna að stemma
stigu fyrir, að Norðmenn hrifsi undir
sig þá atvinnugrein, sem þeir hafa
engan lagarétt til.
Framtíð Islands ermest undir sjón-
um komin; en þó erum vér enn svo
staddir, að oss skortir tilfinnanlega
mann eða menn, er taki að sér mál-
stað sjávarútvegsins í ræðum og rit-
um. Á þinginu eigum vér engan sjó-
mann og höfum aldrei átt. f>etta
þyrfti sannarlega að breytast.
Reykjavík, 21. sept. 1902.
MaTTH. f>ÓRÐAESON.
Mannalát.
Hinn 19. júlí þ. á. andaðist að
Kleifum í Gilsfirði merkis- og sæmd-
arbóndinn Eggert Jónsson, 73
ára að aldri; hafði hann búið þar
samfleytt 43 ár, og mátti að flestu
teljast með hinum helztu mönnum í
bandastétt.
Eggert heitinn var fæddur í Króks-
fjarðarnesi í Geiradal 31. jan. 1829,
og voru foreldrar hans Jón breppstjóri
Ormson og Kristín Eggertsdóttir Ó-
lafssonar f Hergilsey; voru þau þjóð-
kunn merkishjón. Börn þeirra voru,
auk Eggerts heitíns, sem var elztur;
Kristján hreppstjórií Hergilsey, Bene-
dikt hreppstjóri á Kirkjubóli á Stein-
grímsfirði, Magnús hreppstjóri í Tjalda-
nesi, og fraríður, tvígift ekkja í Brekku
í Gilsfirði; þau eru öll enn á lífi,
nema Benedikt. Eggert heitinn ólst
upp á foreldrahúsum í Króksfjarðar-
nesi, en fluttist 24 ára gamall með
foreldrum sínum að Kleifum, er faðir
hans keypti þá jörð, en var, eftir að
hann komst á legg, við og við skrif-
ari hjá Kristjáni sýslumanni Magnús-
sen í Skarði. Vorið 1856 reisti hann
bú á Brekku í Gilsfirði, og gekk þá
um vorið, hinn 16. maí, að eiga fyrri
konu sína ungfrú Onnu Einarsdóttur
Skúlasonar, stúdents á Stóru-Borg í
Vesturhópi, og f>órdísar Magnúsdóttur,
prests í Steinnesi Árnasonar biskups
f>órarinssonar. f>au eignuðust 4 dæt-
ur, er allar komust á legg: 1. Jónína
Steinvör, er giftist móðurbróður sín-
um, Lárusi óðalsbónda Einarssyni á
Stóru-Ásgeirsá, og aftur, eftir fráfall
hans, Gunnari bónda Ingvarssyni
Jónssonar prests Torfasonar; hún á
2 syni á lífi eftir fyrri mann sinn. 2.
Anna f>órdís, gift Jóni Erlendssyni
(Jóni Eldon) frá Garði í Kelduhverfi
Gottskálkssonar; eru þau búsett í
Winnipeg og eiga 4 börn. 3. Kristín
Soffía, ógift heima. 4. Margrét, sem
andaðist 1882, gift frænda sínum,
Theodóri gullsmiði Jónssyni prests
Halldórssonar í Stórholti; lózt hann
ári síðar. f>au létu eftir sig 2 syni. —
Árið 1859 fluttist Eggert heitinn
búferlum að Kleifum, við fráfall föður
síns, og bjó þar síðan til dauðadags.
Ári síðar misti hann Önnu konu sína,
og bjó síðan ekkjumaður þangað til
hann giftist aftur, hinn 7. ág. 1866,
og gekk að eiga ungfrú Ingveldi Sig-
urðardóttur prests að Stað í Stein-
grímsfirði Gíslasonar, sem nú lifir
mann sinn. f>au eignuðust 8 börn,
3 syni og 2 dætur, sem dóu í æsku,
og 3 dætur, sem lifa, allar giftar: 1.
Hildur, kona Eggerts gullsmiðs Magn-
ússonar hreppstjóra í Tjaldanesi; þau
búa á Tjaldanesi, og eiga 2 dætur. 2.
Ragnheiður, gift enskum manni, Fred-
erick James Parks. f>au eiga heima
í Vancouver, British Columbia, og
eiga einn son. 3. Anna, kona Stefáns
bónda Eyólfssonar, Bjarnasonar prests
í Garpsdal Eggertssonar; þau búa á
Kleifum, og eiga 5 börn.
Eggert heitinn Jónsson var sannur
merkismaður, og mátti að mörgu leyti
teljast fyrir flestum samtíðarmönnum
sínum í bændastétt; og bar margt til
þess. Bálargáfur hans voru liprar og
skarpar, en hann var jafnframt hygg-
inn maður, stiltur og gætinn; þess
vegna var hann og við margt riðinn,
mörg störf, sem á honurn hvíldu, en
hann leystí þau öll af hendi með
hyggindum, alúð og samvizkusemi..
Hann var um nokkurra ára tíma
hreppstjóri í Saurbæjarhreppi, í 12 ár
hreppsnefndarmaður og meir en 30 ár
sáttamaður; og er það allra kunuugra
mauna mál, að vart hafi nokkur mað-
ur verið betur laginn til þess að miðla
málum manna á milli en hann var,
því bæði hafði hann til að bera staka^
lempni og stillingu, og var maður
skarpskygn og fljótur til að sjá hið
rétta í hverju máli, og beita þeim
ráðum, sem bezt áttu við, til að greiða
úr vandamálum annarra. Hann var
vel mentaður maður, fróður og lesinn
og vel heima í mörgu; hann varði oft
og sótt mál 1 hóraði fyrit aðra, og
kom það ætíð að góðu liðí. Báð hans
og tillögur þóttu ætíð lýsa skynsemí
og hyggindum, en þau lýstu líka
drenglyndi og hreinskilni, því hann
var bæði hreinskilinn og ráðhollur
maður, og voru því margir, sem leit-
uðu hans í vandamálum sínum. Hann
íylgdi með áhuga hverju því máli,
sem hann taldi horfa til heilla þjóð-
inni í heild sinni og einstökum hér-
uðum, og það fram á elliár; því á-
huginn og fjörið var hið sama, þó
heilsa og líkamsburðir væru farnir að
hrörna. Hann var búhöldur góður,
stjórnsamur og útsjónarmaður, og bjó
rausnarbúi, meðan heilsa og krafoar
voru í fullu fjöri. Heimili hans var
í þjóðbraut, og var jafnan við brugðið
þeirri alúð og gestrisni, sem gestir
nutu á Kleifum; en það var líka griða
staður margra bágstaddra, þvi þar var
ætíð vísa bjálp að finna fyrir þá, sem.
við bág kjör áttu að búa. Konum
sínum var Eggert heitinn ástríkur
og umhyggjusamur, og börnum sínum
góður og akyldurækinn faðir og lét
sér mjög ant um að leita þeim ment-
unar. Hann átti því láni að fagna,
að báðar konur hans voru stakar á-
gætiskonur, enda var heimili hans
jafnan fyrirmynd annarra heimila að
guðsótta og 8iðgæði. Síðustu æfiár
hans var heilsa hans á veikum fæti.