Ísafold - 01.10.1902, Side 3

259
mest áherzla lögð á þau fræði, sem
eru af þjóðlegri rót runnin, t. d. sögu
landsins, innlendar bókraentir og lýsing
landsins, og svo móðurmálið, — það
er kent vel.
Danskir alþýðumenn leggja einnig
mikla stund á að fullkomna BÍg í
þeim fræðum, sem koma beinlínis við
stöðu þeirra. Bændur t. d. kaupa og
Iesa fremur búnaðarblöð en önnur, al-
menn blöð. Bn um menningu annarra
þjóða eða vísindi hirðir þorri danskra
alþýðumanna lítið.
Alþýðumenn hafa fæstir tíma til að
lesa mikið. Er því áríðandi, að þeir
lesi það eitt, sem kemur þeim að veru-
legu gagni í lífinu, og í svo nefndum
fögrum bókmentum það eitt, sem er
holt og spillir skki siðferði og lífsskoð-
unum manna. Til þess að lesa sér
að gagni sumar bækur, þekkja gull-
kornin frá saurnum, þarf meiri and-
legan þroska og sjálfstæði en allur
þorri alþýðumanna hefir.
þetta hafa lýðháskólarnir bak við
eyrað. J>eir leggja á það mikla stund,
að vekja með ungum mönnum þekk-
ingu á bókmentum þjóðanna, kenna
þeim að meta þær, meta það sem gott
erogómengað.leiða hugi æskulýðsins að
hinum göfugustu hugsjónum skáld-
anna. J>eim er kent að unna þeirri
bókmentastefnu, sem er holl fyrir Iífs-
skoðanir manna, og kent að auðga sitt
andlega líf á því.
Nokkrir hafa fundið það lýðháskól-
unum til foráttu, að þeir vildu beina
athygli nemendanna einhliða að til-
teknum bókmentum, úthýsa t. d.
bræðrunum Brandes og þeim bók-
mentum, sem væru í þeirra anda.
Enginn maður með óspiltum til-
finningum, heilbrigðri lífsskoðunardóm-
greind getur álitið annað en að affara-
sælla só alþýðumönnum, að lesa aðra
eins höfunda og Leo Tolstoj og Jonas
Lie, en hina, sem fyr voru nefndir.
f>að er því fagurt og þarft verk, sem
dönsku lýðháskólarnir hafa gert meðal
annarsaðmarkmiðisínu, að kennaalþýð-
unni að lesa sér til gagns, bægja huga
hennar frá siðspillandi lestri, sem
kitlar tilfinningalífið og spillir því, en
beina honum að þeim bókment-
um, sem hafa göfgandi og lyítandi á-
hrif á andann, — sem flytja siðment-
andi lífsskoðanir.
5. Þ.
Frá útlöndum
engin söguleg tíðindin með Ceres,
önnur en lausafregn um, að G. Sverd-
rup, er lagði á stað fyrir 4 árum í norð-
slóðir, norður fyrir Grænland, í rann-
sóknarerindum, sé nú heim kominn
aftur heilu og höldnu. f>að var far-
ið að undrast um hann til muna.
Hann var skipstjóri hjá Fr. Nansen á
hans frægu norðurför fyrir mörgum ár-
um, og stýrði nú sama skipinu í þess-
ari ferð, »Fram«.
Af ísfirzku málunum
skrifað þar vestan að 29. f. m.:
»Lítið sögulegt enn í kosningamálunum.
Bannsóknirnar mest í Sléttuhreppi, og
eru víst á leiðinni með að verða stór
endileysa, nema ef vera skyldi að ein-
hverir kæmi sér í bölvun, yrðu tvísaga
o. b. frv. f>eir kváðu ekki vilja kann-
ast við sumt, er Hafst. hafði bókað,
og þorbergur hreppstjóri Jónsson í Mið-
vík kvað segja kærendurna (Sigurð fakt-
or Pálsson og Brynjólf hreppstjóra á
Sléttu) skrökva ýmsu, sem þeir bera
hann fyrir í kærunni«.
ITólar komu 28. þ. m. og með þeim á
5. hundraö manna. Yar það naest verka-
fólk af Austfjörðum og hrafl af s.kólapilt-
um. Norðan af Akureyri korn Halldór
Jonsson hankagjaldkeri og af Húsavik frök-
en Guðrún öuðjohnsen.
Tvo hvali rak í Yestmanneyjum um
síðastliðin mánaðamót. Höfðu hvalveiða-
menn stjórað þá niður á víkinni fyrir sunn-
an Yztaklett. En þá sleit upp í austan-
veðri. Voru þeir seldir við opinbert upp-
boð og fór spik- og rengisvættin á 70 aura
og upp í 1 krónu.
Sýslumaður gaf Ejallamönnum og Land-
eyingum vísbendingu með brennu; en engir
komu af landi ofan á uppboðið.
Sigurður Sigurðsson ráðunautur
Landsbúnaðarfélagsins kom hingað í gær.
Hafði farið viða um Arness- og Rangár-
vallasýslur til að líta eftir og taka út ýms
mannvirki, sem Landsbúnaðarfélagið hafði
heitið styrk tii. Fundur var haldinn undir
Vestur-Eyjafjöllum til að stofna rjómabú;
stofnuninni samt frestað til næsta árs. Af-
ráðið að koma á fót næsta ár íjómabúum
í Biskupstungum og Sandvikurlireppi.
Læknar eru skipaðir frá 1. nóv. næst-
komandi: Andrés Féldsted læknaskólakandi-
dat í Lýrafjarðarhéraði og Magnús As-
geirsson á Dýrafirði skipaður læknir á
Flatey.
Fórn Abrahams.
(Frh.).
það lát þeim vel í eyrum, hennar
hátignar írsku riddurum, að virtur var
við þá viljinn fyrir verkið. Herfylkið
lagði aftur á stað; og þegar það var
koraið yfir hálsinn, það er að segja
úr augsýn hinum hernum, nam það
staðar vegna þess, að hestarnir feug-
ust blátt áfram ekki úr sporum. Hér
um bil 30 af þeim voru alveg frá, og
sjálfsagt 100 aðrir mundu ekki hafa
getað hreyft sig úr sporum marga
daga.
Fyrirliðarnir fölnuðu upp, riddararn-
ir óbreyttu stokkroðnuðu, og hersir-
inn varð dauflegur á svip. En ekki
stoðaði að mælast undan mjög svo
kurteislega fluttri skipun, þótt góðar
og gíldar ástseður væri til. Uppgefnu
hestnnum var skipað í eftirleguhðið,
eftir því sem bezt vildi verkast; um
mannfólkið var ekki hugsað. Hinir
sóttu fram — að sinni.
Og áfram sóttu þeir. Tvær vikur
fullar voru hennar hátignar drotning-
arinnar írsku riddarar á erli fram og
aftur um vatnslausa flatneskjuna.
Sæmdin sú, að vera í fararbroddi fyr-
ir hernum, kostaði þá 50 menn, er
bana biðu eða sárir urðu, og svo og svo
marga að auki, er »vantaði«, eins og
vandi var til, og viðlíka marga hesta.
þegar þau tíðindi bárust, að unninn
væri höfuðstaður óvinanna, voru varla
eftir 300 hestar ferðafærir; en þá skildu
líka allir, að þeir höfðu mikið þrek-
virkí unnið. f>að kveld voru hrópuð
mörg húrra í herbúðunum; og þó að
enginn nema írsku riddararnir gætu
stært sig af því, að hafa litið fjand-
mennina augum, og þó ekki nema í
fjarska, þá vissu allir, að nú var þó
af lokið töluverðu af því, sem herinn
átti að vinna. þ>að var ekki laust við,
að þeim væri forvitni á að vita, hvern-
ig þeir mundu verða útlits, þegar því
væri lokið, sem enn var ógert.
En hvað sem því leið, þá komu
tíð skeyti frá riddaraherfylkinu um
njósnir af fjandmannaliðinu, og stund-
um fekk það að kenna á návist þess.
En að horfast í augu við fjandmenn
sína, það lánaðist þeim aldrei, hennar
hátignar drotningarinnar írsku riddur-
urum, þótt þeir ákölluðu forsjónina
fagurt og innilega um það á hverju
kvöldi og hin og þessi heimsregin önn-
ur um leið. Og er ekki var öðru til
að dreifa, var um kent loftslaginu, er
gerði hestana lémagna, og var sú af-
sökun tekin gild, með því að öll hin
riddaraherfylkin voru jafn-báglega
stödd.
Loftslagið? umlaði Patrik O’Toole
efinn, er hann heyrði það nefnt fyrst
Já, einmitt loftslagið! svaraði yfir-
liðsþjálfinn við sveitina þá.
þá sver Patti þess dýran eið, að
hve nær sem hann rekist á þann
þorpara, þá skuli hann flá hann kvik-
an. Patti var meðal annars kunnur
að því, að vera grannvitrasti dátinn í
öllu herfylkinu, og það er vel gert í
hóp átta hundruð Ira; — það voru þeir
í upphafi. En veslings Patti átti aldrei
kost á að efna þá heitstrenging, með
því að einu sinni, er hann var send-
ur á njósn ásamt fleirum félögum sín-
um, varð hann fyrir kúluskeyti frá ó-
sýnilegum fjandmönnum sínum, og
fylgdi því þau hlunnindi til handa her-
fylkinu, að þar losnaði einn gæða-reið-
skjóti. En lengi varð lagsmönnum
hans tíðrætt um þjóðráð það, er hon-
um hafði hugkvæmst til að breyta lofts-
laginu. þeir bættu því jafnan við, að
þeir vildu óska, að honum hefði lán-
ast það; því hefði eflaust fylgt breyt-
ing til batnaðar.
En svo fór sem jafnan gerist í hern-
aði nú á tímum. Hundrað þúsundir
unnu smám saman bug á tíu þúsund-
um, og einn góðan veðurdag var alt
kyrt og spakt kringum herinn, sem
þokaðist sunnan að smám saman nær
og nær höfuðborgiuni herteknu. |>að
varð allra mesti friður og spekt á 5
mílna svæði krÍDgum höfuðstöðvarnar.
Nu mátti koma sæmílega óttalaust
nærri leyningi, og það var ekki nauð-
synlegt að skjóta jafnau af fallbyssu á
hverja mishæð og niður í hverja laut,
áður en lengra væri haldið. Yfirhers-
höfðinginn lét lýsa landið fyrir sunn-
an Bloemfontein alt unnið, eða hvern-
ig sem það var nú orðað í boðskap
hans — það var ekki verið að skifta
sér mikið af búningnum framan af —,
og var jafnframt skorað á landsmenn
að hverfa heim til búa sinna. fborri
þeirra gerði það lika. Ed ekki var
blítt augnaráðið, er þeir rendu til brezka
hersins, þar sem leið hans lá fram
hjá.
Herinn þessi, sem hennar hátignar
írsku riddarar voru engan veginn ó-
merkur hluti af, kunnu mjög illa við
fjandsamlegt viðmót landsfólksins.
Einkum espaði þá logandi heiftaraugna-
ráð kvenþjóðarinnar. Svo sem sigur-
vegarar þóttust þeir eiga tilkall til, að
sér væri betur fagnað. En er allrar
virðingar verð viðleitni þeirra að láta
ofurlítið vel að ungum stúlkum þar-
lendum hafði engan árangur, og þær
tóku durgslega landa sína fram yfir þá,
en gerðu ekki nema hræktu á eftir
saurlitum einkennisbúningi ensku dát-
anna og hárauðum frökkum fyrirlið-
anna, fanst hermönnunumsem þeim væri
skylt að kenna þeim meiri smekkvísi.
Fyrir því tóku þeir til að kveikja í
húsakynnum Búa hingað og þangað,
er þeim þótti sem tillit húsráðanda og
kvenna hans væri þungbúnara en þörf
gerðist. Meðan því að landið var unn-
ið herskildi eða lagt á það eignarhald
eða það var friðað — það var enginn
hægðarleikur að vita glögt, hvað það
hafði verið kallað síðast, svo ótt sem
rigndi niður ávörpum frá yfirherstjórn-
inni, — þá var þetta þeirra eign, og
enginn hlutur í víðri veröld getur mein-
að enskum hermanni að gera það sem
honum sýnist við það sem hann á.
þessari hernaðaraðferð fylgðu ýmsir
kostir, en um leið nokkrir annmarkar,
þar á meðal sá, að þeir, sem sviftir
voru því, er þeir kölluðu löglega eign
sína, hættu að véra spakír og friðsam-
ir. Fyrirsátir fóru að tíðkast drjúg-
um aftur, og var nú riddaraliðinu ekki
til setu boðið; það var ætlast til, að
það væri alstaðarnálægt.
Af alþingistiðindum eru út komin,
auk skjalapartsins, 3 hefti eða 30 arkir af
umræðum neðri deildar, og 1 af umr. efri
deildar. Uin næstu helgi kemur 4. het'ti af
umr. neðri d. eða 31.—40. örk; alls verður
hún svo sem 49 arkir. Hin verður rúra-
ar 20.
þrjár sögur eftir
Einar Hjörleifsson.
Rvík 1901. Heft 1 */2 kr., í skraut-
bandi 21/* kr.
»Persónur þær, er nefndar eru í sögum
þessum, eru ekki margar. En þær eru all-
ar eins greinilegar og skýrar í huga manns
og fólk, sem maður hefir umgengist um
lengri eða skemmri tima, Fyrir að hafa rit-
að þessar þrjár sögur er Einar Hjörleifs-
son óneitanlega kominn feti fram úr öllum
þeim, er íitað hafa skáldsögur á islenzku.
Öllum skilst, hvilikur gróði það væri, að
eiga margt af svona sögum á voru máli,
hvílikan þroska það mundi hafa í för með
sér fyrir þjóðina, hvilikur menningarmiðill
skáldskapurinn er, þegar hann er látinn
standa í þjónustu hins sanna, góða og fagra.
Einar Hjörleifsson á vissulega miklar þakk-
ir skilið af þjóð sinni fyrir þessar sögur.
Og eg þykist sannfærður um, að hana
þyrstir eftir fleirum*. (Aldamót, XI. 144).
• Vestan hafs og austan* er í min-
um augum fnll sönmtn þess, að söguskáld
vor þnrfa ekki að sækja efnið lengra en
á hrjóst landa sinna, ef þeir leita nógn vel.
Penni Einars Hjörleifssonar er skorinn
úr góðri íslenzkri fjöðnr. Hann fer aldrei
geystur eða rasandi, gerir enga óþarfa út-
úrdúra með krókum og kringilátum. Drætt-
irnir eru hreinir, mjúkir og glöggir og festa
sig vel í meðvitund lesandans«. (Guðm.
Einnbogason i ísafold XXIX, 35. tbl. 1902).
Uin RV onir:« »Hún er svo snildar-
leg, að um hana hefirhinn mestigagnrýnings-
höfundur á Norðurlöndum, dr. Georg Brand-
es, sagt, að betur yrði ekki frá henni geng-
ið. Þessi saga hefir sem sé verið prentuð
áður og verið þýdd hæði á dönskn og
þýzku, og öllum þótt mikið til hennar
koma«.
Um >LitIa-Hvamm:< »Sag-
an er ljómandi vel rituð og lýsingarnar á
sálarstríði og hugsunarfari hinna einstökn
persóna frábærlega góðar«.
UnnÖrðugasta h jailannt
»í henni er dýpi mannlegrar sálar kannað
getur en menn hafa nokkur dæmi til fyr á
íslenzku. Og allnr frágangur á henni er
svo afbragðslegur, að vér hikurn oss ekki
við að segja, að á hærra stig hefir islenzk-
ur sagnaskáldskapur ekki komist hingað
til, og vér efnmst um, að fram úr þessn
geti farið. (Eimr. VII, 147—151)'
Ísland m aldamdtin.
Ferðasaga um árið 1899. Eftir
Fr. J. Bergraann.
Heft 2 kr., í skrautb. kr.
»Eg fæ eigi betur séð en að höf. þess-
arar ferðasögu hafi dregið upp fremur bjarta
mynd af Islandi. Honum virðist hafa ver-
ið fult eins kært að lýsa framförunum, er
orðið hafa á síðustu timnm, eins og hinu,
sem honum finst áhótavant.
Það er annars mesta furða, hve vel höf.
hefir tekið eftir öllu hér. Og þótt hann
sé prestur, og kristindómsástand þjóðar
vorrar sé hans mesta áhngamál, þá her
ferðasaga þessi glögg merki þess, að hann
hugsar mikið um verklegar framfarir lands-
manna og öll áhngamál vor; enda virðist
skilningnr hans á þeim einkar-ljós. Og um
búskapinn talar hann svq, að maður fer að
halda, að hann sé engu lakara að sér í
þeirri grein en prestarnir hér, og eru þó
margir þeirra húhöldar góðir«. (H. N.).
ísafold XXVIII, 73. thl. 1901).
GALOSCHER
Fjölbreytt úrval
Aðalstræti 10.