Ísafold - 15.04.1903, Blaðsíða 2

70
Norðurlands. Svo glæsilega var af
stað farið; en endaslept varð það —
því er ver og miður. Ungir menu,
sem sóttu þennan skóla, drógust frá
honum og að Möðruvallaskólanum;
h a n n varð framtíðar-mentastofnun
Norðlinga.
Hvað varð skóla Guðmundar Hjalta-
sonar að fjörlesti?
Má vera, að það hafi margt verið;
eg er ekki svo kunnugur, að eg geti
um það dæmt. Sennilegt er það, að
lífi hefði mátt halda í þessum mjóa
lýðháskólavísi, hefði verið nægilega að
honum hlúð af þingi og stjórn. Vera
má og, að vantað hafi annaðhvort
fyrnefndra skilyrða. það er ekki
óhugsanlegt, að ungir menn, sem leit-
uðu til hans, hafi ekki þózt finna
það, sem þeir leituðu að.
Eg get svo vel hugsað mér, að
margir þeirra hafi farið í þenna skóla
til þess að leita sér að »vísindamo!um«
eða »fróðleikshrafli«, — farið til þess
að leita sér meiri þekkingar, og
að Möðruvallaskólinn hafi einmitt
þess vegna borið sigur úr býtum, líkt
Og amtsskólanir í Noregi drógu
lengi vel æskulýðinn að sér, en lýðhá-
■kólarnir áttu þar erfitt uppdráttar.
Í. Þ.
Sjónleikar.
Vikingarnir á Hálogaiandi.
Sjónleikur í 4 þáttum eftir
Henrik Ibsen.
Leikur þessi var eitt af hinum fyrstu
verkum höfundarins, sem bar nafn hans
út um öll Norðurlönd og þykir hvar-
vetna tilkomumikill. Efuið er tekið úr
fornbókmentum Norðurlanda hingað og
þangað, og munu þeir, er fornsögurnar
hafa lesið, kannast við, hvaðan hvað
eina er; og þótt ekki geðjist öllum vel
að slíkri samsteypu, kannast þó flestir
við, að leikurinn sé íburðarmikill að
efni til ,og allveigamikill. Höf. hefir
ekki hirt um í frumriti sínu að líkja
eftir sögumálinu; en þetta hefir þyð-
endum fundíst sjálfsagt, og geta verið
tvískiftar skoðanir um, hve vel það
eigi við á leiksviði.
Mikið virðist vanta á, að leikfélaginu
hafi tekist að syna þennan leik svo
vel, sem slíku ritverki sé samboðið; enda
er það varla von, því hann er annars
eðlis en leikar þeir, er það hefir haft
með höndum að undanförnu, og oft
tekist. vel að s/na.
Sú- persóna, sem naest ber á í leikn-
um, er Hjördís. Henrik Ibseti hefir
öðrum höfundum fremur getið sór mik-
inn orðstír fyrir að hafa leitt fraro á
leiksviðið kvenleg mikilmenni, og þyk-
ir Hjördís bera af þeim flestum. Höf-
undur virðist þar hafa látið renna sam-
an í eitt lyndiseinkenni tveggja hinna
mikilfenglegustu kvensköiunga, er ger-
manskar fornbókmentir geta um, Bryn-
hildar Buðladóttur og Guðrúnar Gjúka-
dóttur. Slíkt sarabland göftiglyndis og
stórlyndis er sjaldgæft, og verður Hjör-
dís fyrir það slíkt afburðarkvendi, sem
fáum leikendum er fært að sýna. Fyr-
ir þessa sök hafa leikhús Norðurlanda
fremur sneitt hjá að s/na leikinn; þau
hafa tæplega treyst hinum beztu leik-
kouum sínum til að inna af heudi svo
vandasamt hlutverk, enda eru dæmi
þess, að það hefir rnishepnast. í þetta
sinni hefir það einnig mishepnast.
Leikaudinn (frk. G. H.), sem annars er
kunn að því að leysa hlutverk sín all-
liðlega af hendí, er ekki því vaxin, að
s/na Hjördísi. Til þess brestur hana
margt, en þó ekki si'zt málróm. Að
vísu hljóta menn að ímynda sór Hjör-
dísi föngulega konu og fagra á velli;
en væri málrómurinn nógu tignarlegur
og nógu t.ilbreytingamikill, eftir því sem
á þarf að halda samkvæmt orðunum,
þá mundi það bæta nokkuð upp vöxt-
inn. Auk þess vantar hana mjög mik-
ið það fas, er samboðið só slíkri konu,
og þó einkum svip og svipbrigði.
Leikandinn á mjög örðugt með að breyta
andliti sínu, en Hjördís er stálhörð og
ógurleg aðra stundina, en hina ofur
blíð, svipmikil og tignarleg eða napur-
lega hæðin, eftir því hverju hún vill
fram koma; en ekkert af þessu tekst'
leikandanum vel að s/na. Höf. gerir
hana svo vel úr garði, að það er líkast
því að hún sé smátt og smátt eftir
því sem á leikinn líður, að breytast úr
menskri konu í valkyrju eða einhverja
slíka goðum líka veru. En hjá leik-
andanum virðist bún missa vitið af
geðofsa, og yfirleitt virðist bera óþarf-
lega mikið á þeim þætti í skaplyndi
Hjördísar, en minna á hinum miklu
kvenlegu yfirburðum hennar. Þó . er
ekki því að neita, að víða bregður fyr-
ir góðum leikmentarhæfileikum, enda
verður henni það vart til ámælis lagt,
þótt hún só ekki fær um að leika
Hjördísi.
En mikið síður hefir þó tekist að
velja leikanda í hlutverk Dagn/jar.
Leikandinn (frk. L. 1.) er of mikið barn
til þess, enda tekst henni mjög barna-
lega sá tilburður í leiknum, þar sem
mest ríður á leik hennar.
Karlmannahlutverkunum í leiknum er
einnig meira og minna ábótavant. Orn-
ólfur í Fjörðum (Kr. Þ.) er þeirra til-
komumestur, en gervi hans er ekki sem
allra bezt. Líklega færi betur á því,
að hann roælti Ijóðin ekki eins ört fram
eins og hans gerir, og að meira bæri
á því, að hann lifnaði við og að úr
honum réttist smátt og smátt, eftir því
sem fram í ljóðin drægi; annars hefir
þessum leikanda tekist oft betur.
Sigurður (H. H.) er prúðmannlegur á
leiksviðinu, en leikur hans fremur til-
komulítill, svipar mjög til fyrri hlut-
verka þess leikanda.
Hins vegar eru málsgreinar Gunnars
betur sagðar, en gervi hans slæmt, og
gerir hann of lítilmannlegan. Þórólfur
(Fr. G.) segir einnig sínar málsgreinar
yfirleitt vel, en að öðru leyti á hlut-
verkið ekki vel við hann, og lysing
Örnólfs á syni sínum kemur þar illa
heirn. -— En lakast er þó Kári bóndi
leikinn. Auðvitað á hann að vera
hvorttveggja í einu, lítilmenni og ill-
menni, en s v o tuddalegur, eins og
leikandinn (St. R.) gerir hann, á hann
fráleitt að vera. Þessi fáu orð, sem
hann segir, eru illa sogð, og þar við
bætist, að hann segir þau svo lágt, að
varla heyrist fram til áhorfendanna.
Sumir af aukaleikendunum bera sig
einnig miður hermanrilega á leiksviðinu.
Leikfélaginú hefir yfir það sést, að segja
þeim til syndanna 1 tíma.
Því er miður, að það verður ekki
sagt um leikfólagið, að því hafi hepn-
ast þessi leikur vel, og er það illa far-
ið, þar eð auðvitað hefir niiklu verið til
kostað að gera leikinn svo úr garði, að
sómi væri að.
N/ tjöld hefir Þórarinn B. Þorláksson
málað, fegurri en rnenn eru vanir hór.
Skógartjöldin beggja megin við leik-
sviðið eru ljómandi fögur, en fjalla-
myndirnar á baktjaldinu eru fremur
snauðar að tilbreytni. Öll tjöldin njóta
sín illa vegna slæmrar birtu. Lang-
skipssiglan, sem sór á upp yfir hæð-
irnar, hefir alveg óþolandi áhrif; svo
klaufalega tekst að láta skipið rugga.
Drífan tekst fremur vel, og eins veður-
þyturinn.
L^ikurinn hefir verið fremur vel
sóttur þau kvöldin, sem búið er að
leika hann.
G.
Yiðrótting landbúnaðarins.
Eftir
Vigfús Guðmundsson (Haga).
I.
í 6. tölubl. ísafoldar þ. á. er grein
með þessari fyrirsögn, eftir einhvern,
sem nefnir sig Ó.
þakklætisvert er það, þegar menn
vilja leggja hverju góðu málefni, sem
vera skal, liðsyrði og leiðbeiningar.
En satt að segja þykir mér bæði ill-
ur siður og óviðfeldinn hve oft menn
setja staf eða eitthvert dularnafn þar
sem fult nafn höfundarins ætti að
standa. Slíkt ber vott um heldur
mikið kjarkleysi, misskilda kurteisi
eða hæversku, og stundum ef til vill
skúmaskots- eða skálkaskjólshugsunar-
hátt.
Gleðilega von hlýtur það að vekja
í brjóstum íslenzkra bænda og allra
föðurlandsvina, hve margir af leiðtog-
um þjóðarinnar og ýmsir aðrir góðir
menn sýna nú orðið mikinn áhuga á
viðreisn og framförum landbúnaðarins.
Nú eru vissulega góð ráð dýr, og gott
að heyra sem flestar nýjar tillögur.
En eins rétt og sjálfsagt er einnig
hitt, að sérhver ný tillaga só rædd og
skoðuð, ekki að eins á þeirri hliðinni,
sem sýnd er og að manni rétt, heldur
einnig á hinum hliðunum, sem ekki
eru sýndar, eða óljósara blasa við.
þegar 2.—6. tölubl. Isaf. bárust í
mínar hendur, byrjaði eg undir eins að
lesa fyrnefnda grein með mikilli ánægju
og öruggri von; en ánægjan dofnaði
nokkuð og vonin blandaðist efa, þegar
fór að sfga á síðari hluta greinarinnar.
Skal eg þó þegar kannast fúslega við,
að mikill hluti greinarinnar er ljóst
og vel ritaður, og mikið vel lagaður til
að vekja eftirtekt á högúm bænda,
eins og nú munu þeir vera, og sleppi
eg því að athuga það frekara. En til
sönnunar því, að mér þótti nóg um,
hve ákaft var slegin barlómsbumban
okkar bændanna, og hve fljótt eg fór
yfir þá sögu, skal eg nefna það, að
eg í þessari setning: »Hvernig skyldu
aðrar stéttir þjóðfélagsins, t. d. lausa-
mennirnir bera sig, ef tekin væri af þeirn
helmingur launanna nokkur ár« las
launamennirnir fyrir lausamennirn
ir. Og um leið gat eg til, að viðbótin yrði
á þessa leið: og þó gerðar til þeirra,
alt að því hálfu meiri kröfur en áður,
til þeirra útgjalda er þá tíðkuðust, og
margar nýjar að auki. Mundi þá eng-
inn barlómur finnast meðal þeirra?
Mundu þeir standa hjá þegjandi og
aðgjörðalausir, ef bændur vildu láta
greipar sópa um landssjóðinn, að mörgu
og miklu leyti sór í hag, á þann hátt
og í þeim tilgangi, að létta erfiðinu á
sjálfum sór, en veita sem flestum pen-
ingalindum að botnlausum pytti eig-
in munaðar og metorðagirni?
þegar þá kemur að aðalefni grein-
arinnar, lánveitingunni til fátækra
sveitabænda, sem ætla má, eftir orð-
um höf., að honum sýnist hið eina
örugga og óbrigðula ráði til aó rétta
við íslenzkan landbúnað, þá sést undir
eins, að greinin endar í miðju umtals-
efninu. Hugsunin er rakin að eins
til hálfs, og lesandinn fær ekkert svar
við þeim spurningum, sem beinast
liggja við og flestum hljóta að koma
þegar í hug, svo sem :
1. Hve mikið fé þarf til að full-
nægja tillögu höf.?
2. Hvar fæst þetta fé?
3. Hverir bera ábyrgðina?
4. Hvers konar lán er þetta?
5. Hvernig mundi lánið verða notað?
Skal eg nú leyfa mér að sýna með
fám orðum, hvernig eg hef hugsað
mér svarið við þessum spurningum.
1. Höf. segir: »Ef meðalsveitarfé-
lag ætti t. d. kost á í 2 ár svo sem
4—5000 kr. á ári«.
Af þesaum orðum ræð eg það, að
höf. ætlast til, að 8—10 þús. kr. vérði
veittar hverjum hreppi á landinu til
jafnaðar. Hrepparnir á öllu landinu
eru nú, eða voru að minsta kosti árið
1900, að tölu 177, auk kaupstaðanna,
sem hér er slept. Lægri talan, 8000
kr. í hrepp, gerir því 1,416,000 kr.,
og hærri talan 1,770,000 kr., en með-
altalan verður rúm D/g miljón kr., eða
svo að kalla nákvæmlega eins og all*
ar tekjur landsjóðs eru áætlaðar um
2 ár, 1902—1903.
2. Hvar á svo að taka þetta fó?
Höf. segir, að fyrir sínum sjónura sé
þetta »eina ráðið og fyrir þing og
stjórn hið einfaldasta, fyrirhafnar-
minsta og tilkostnaðarminsta*. Sfðar
bendir höf. á, hvað þingið gerði 1883..
Af þessu má renna grun í, að höf.
ætlast til, að þingið veiti fé þetta úr
landssjóði. Lítur því út fyrir að hinn
heiðr. höf. viti ekki, eða hirði ekki
um að athuga það, að fjárhagsástæð-
ur landssjóðs eru nú nokkuð á annan
veg en fyrir 20 árum, og í öfugu hlut-
falli við tekjuaukann. Tekjur lands-
sjóðs hafa að vísu aukist mikið á
þessum 20 árum, en útgjöldin þó mun
meira ; en þó mun enn æði-langt þang-
að til tekjur landssjóðs verða svo
miklar, að miljón eða miljónir króna
geti ‘géngið til einstakra atvinnuvega
eða fyrirtækja á einu fjárhagstímabili.
Eg bý8t nú við, að höf. vilji segja,
og sjálfsagt margir fleiri, að landssjóð-
urinn sé þó fær um að taka lán svo
miljón eða jafnvel miljónum nemi, og
þar með sé þessi smásálar-vofa kveð-
in niður. Margir eru þó líka til, fleiri
en eg, sem mundu ekki verða ánægðir
með þetta svar, heldur telja slíka lán-
töku verulegt neyðar-úrræði, nema til
auðsærra gróðafyrirtækja væri að
ræða. Betra væri að minsta kosti,
að slíku láni yrði varið til annars arð-
samara en að éta það upp á fyrstu
árunum. Nægilegt sýniat mér líka, að
flestir bændur landsins séu tjóðraðir
við skuldaklafana í landinu, þó ekkí
sé einnig, meðan svo stendur, öll þjóð-
in múlbundin með hendi útlendra auð-
manna.
3. Hverir bæru ábyrgðina? jpessu
er fljótt svarað. Varla getur verið
öðrum til að dreifa en sýslusjóðunum
gagnvart landssjóði og sveitarsjóðum
gagnvart sýslusjóðunum.
Mundi nú t. d. sýslunefndin í sýsl-
unni með 15 hreppunum vilja taka
að sér sjálfskuldarábyrgð, með sínu
eindæmi, fyrir hönd sýslubúa, á alt að
150,000 kr. lání, í viðbót við þau lán
og þær ábyrgðir, sem nú eru og við
bætast væntanlega? Eg hygg, að hún
mundi segja nei hiklaust og einróma.
Annar en eg mætti líka öfunda hrepps-
nefndirnar af ábyrgð sinni, þegar þær
ættu að standa skil árlega á rentu
og afborgun af 8—12 þús. kr., sem
ætti eingöngu að heimta af fátækustu
bændum sveitarinnar. Hvaða trygg-
ingu ættu bændur að bjóða sveitar-
sjóði?
Höf. segir sjálfur, að æðimargir hafi
veðbundið flest, sem bundið verður, og
mun það satt vera um flesta bændur
í þeim flokki, sem hér um getur. Og
þó þessar 20—30 kindur, er höf. talar
um sem eign láuþeganna, væru nú
óveðsettar, þá er, eins og hann segir,
»valt á þeim völubeinið«, og auk þess
eru þær ekki nema lífcill hluti af vana-
legu veðfé fyrir láni, er höf. vill láta
vera alt að 1000 kr. til hvars, eða ef
til vill meira til sumra (8000—10,000
kr. meðal 10—12 bænda). Er því
sýnilegt, að ábyrgðin mundi lenda á
hinum efnaðri í sveitarfélögunum, og
sjálfsagt yrðu þeir oft varir við meira
en nafnið tómt af ábyrgðinni.
4. Hvers konar lán er þetta? Höf.
hefir nú sjálfur svarað þessari spurn-
ingu óbeinlínis, þar sem hann nefnir