Ísafold - 22.04.1903, Qupperneq 2

78
að jprédika móti gaspri Jpjóðólfs sjálfs
á árunum 1897—1901, þegar hann
einmitt vildi gera stjórnarskrármálið
að »tilfinninga og æsingamáli« og »með
eiutómum þráa og fastheldni rígbinda
sig við aukaatriði, sem ekki fekst til-
slökun á (t. d. banni gegn ríkisráðs-
setunni), og láta þau standa veruleg-
um umbótum í vegi«.
Til samanburðar má hér tilfæra lýs-
ingu dr. Valtýs sjálfs á stefnu sinni í
Eimr. IX, 1 (og hann ætti þó líklega
að þekkja hana bezt, því »hver er sín-
um hnvitum kunnugastur«). þar seg-
ir svo:
»S tjórnarbótarflo k kurinn hélt fram
þeirri stefnu, sem kölluð er á útlend-
um tungum opportúnismi, en skírð
hefir verið á íslenzku »valtýska«, eftir
þeim manni, sem fyrst beittist fyrir
þeirri stefnu hér á landi. Einkenni
þeirrar stefnu er í öllum löndum—og
í hverju máli sem er —, að rígbinda
ekki kröfur sínar við neitt fastákveðið,
einskorðað fyrirkomulag, sem aldreí
beri frá að þoka, heldur haga sérjafn-
an eftir kringumstœðunum og lúta held-
ur að hinu minna, heldur en að fara
allra umbóta á mis. Samkvæmt þess-
ari stefnu vildi stjórnarbótarflokkurinn
ráða stjórnarskrármálinu til lykta á
þeim grundvelli, að þingið tæki í hvert
sinn pað bezta, sem fáanlegt vœri í
svipinn, léti sór nægja þær umbætur,
sem á hverjum einstökum tíma reynd-
ist mögulegt að sameina hina tvo máls-
aðila um: stjórnina og þingið, jafnvel
þótt þjóðin á þann hátt fengi ekki all-
ar kröfur uppfyltar, heldur yrði að
sætta sig við vonina um, að fá þd,
sem á vantaði, framgengt síðar. Hins
vegar vildi flokkurinn ekki fara fram
á neitt það, sem fyrirsjáanlegt var, að
verða mundi málinu að falli*.
|>að var mér sem gömlum Valtýing
sannarlegt gleðiefni, þegar eg Ias þessa
ótvíræðu yfirlýsing í þjóðólfi um, að
hann væri nú loksins kominn til sann-
leikans viðurkenningar um það, hve
valtýska stefnan væri holl landinu.
f>ví allir, sem bera þessar tvær greinar
saman, hljóta að sjá, að hér munar
engu, enda lítur næstum því svo út,
sem ritstjóri þjóðólfs hafi haft Eim-
reiðargreinina fyrir sér, þegar hann var
að semja grein sína.
f>að er ætíð gleðilegt, þegar menn
hverfa frá villu síns vegar og játa sín
ar fyrri ávirðingar.
Eg hlýt að gera ráð fyrir, að hér sé
um sannarlegt afturhvarf að tefla og
að ritstjórinn sé sér þess Bjálfur með-
vitandi.
Hinu get eg ekki gert ráð fyrir, að
ritstjórinn hafi skrifað þetta í blindni,
ekki sóð sjálfur hringsnúninginn, af
því að hann hafi aldrei skilið eða vit-
að, hvað »valtýskan« var, verið jafn-
ófróður um það eins og um umráð
Dana yfir hinum sameiginlegu málum
vorum. f>ví þó að hann hafi sýnt fá-
dæma vanþekking í einu atriði í stjórn-
málabaráttu vorri, er ekki sjálfsagt,
að hann sé jafnilla að sér í þeim öllum.
Eg hefi til þessa ekki viljað sjá
f>jóðólf, sökum hans staðlausu æsinga-
og rógsgreina. En ef hann fer að
flytja margar greinar í þessum anda,
þá held eg að eg fari nú að skrifa
mig fyrir honum.
Gamall Valtýingur
Veðrátta.
Vetur kveðurí dag hvergi nærri eins
blíðlega og undanfarin ár. Atrennur
til bata verða endasleppar hvað eftir
annað. Gjafatími orðinn langur víða,
jafnvel alt frá jólum, og margir bæud-
ur mjög nærri þrotum hér sunnanlands
allvíða, ef eigi alveg í þrotum.
A'iðrétting landbúnaðarins.
Eftir
Vigfús Guðmundsson (Haga).
II.
Fjárveitingavaldið ætti ekki að veita
stórkostleg hallærislán, nema í brýn
ustu nauðsyn, sízt sem ölmusugjöf,
heldur ætíð sem viðurkenning eða
styrk til fastákveðinna atvinnubóta.
f>ví síður má fjárveitingavaldið ausa
út almannafé, fram yfir brýnar þarfir,
til einstakra manna, sem ekki skortir
fé, og allra sízt til þess, að hylja með
því »eyður verðleikanna*. Hins veg-
ar má fjárveitingavaldið ekki nema
við neglur sér, sýta út í eða telja
eftir fjárframlög, meiri en nafnið tómt,
til eflingar atvinnuvegunum, og nú
auðvitað allra helzt landbúnaðinum,
á allan arðvissan og áreiðanlegan hátt.
Framleiðslan byggist á atvinnuvegun-
um, og því verða þeir að ganga fyrir
öllu öðru. Séu þeir vanræktir og yfir-
gefnir, þá er gjaldþol þjóðarinnar
þrotið. f>á verður mentun og frelsi,
embætti og stjórn, listir og vísindi
eins og fögur blóm á fallandi tré.
f>egar embættismenn eða aðrir þjón-
ar eða leiðtogar þjóðarinnar viíja ekk-
ert sinna atvinnuvegunum, og fremur
veita fé þjóðarinnar til alls annars en
þeirra, þá fara þeir ámóta skynsam-
lega að ráði sínu, eins og bóndinn,
sem ekkert vildi spara, til þess að
s ý n a s t vera með heldri mönnum,
hafa hægt fyrir og eiga góða daga, en
ekki gat eða vildi kaupa Ijáina, þegar
sláttufólkið kvað sig vanta þá, heldur
sagði því, að það gæti farið og reytt
grasið með höndunum. En sé hlúð
að helztu atvinnuvegunum, og þeir
slundaðir með krafti og kunnáttu,
kappi og forsjá, þá er lagður öruggur
grundvöllur; og á þeim grundvelli má
byggja öflugar hallir mentunar og
stjórnar, lista og vísinda.
Til þess að verði eftirleiðis gert
eitthvað verulegt til atvinnubóta, sýn-
ist mér óhjékvæmilegt, að hækka tolla,
t. d. á áfengum drykkjum (um helm-
ing, eða meir), á tóbaki, kaffi og má-
ske fleiri vörum eitthvað dálítið.
Sömuleiðis að leggja lágan toll á að-
flutt smjörlíki, jarðepli og alls konar
kjötmeti, bæði reykt og uiðursoðið.
— Sumir fárast mikið um, að þetta
séu verndartollar, og telja þá því ó-
alandi og óferjandi. En eru það
þeir, sem láta sér mjög ant um land-
búnaðinn, eða hag þjóðarinnar í heild
sinm? Eg skal fúslega játa, að vemd-
artollar séu illir og óeðlilegir. En
verða menn ekki einatt að aka segl-
um eftir vindi, og halda aðrar leiðir
en hinar beztu og beinustu? f>egar
stóru þjóðunum þóknast að girða sig
með verndartollamúr, höfum vér þá
eíni á því, fyrst, að láta þær draga í
sinn vasa talsverðan hluta af sann-
virði vorrar lífsnauðsynjavöru, og síð-
an láta þær féfletta okkur smælingj-
ana og fátæklingana, ekki að eins með
þeim nauðsynjavörum, sem vér getum
og eigum sjálfir’að afla oss og fram-
leiða í landinu, heldur einnig með
alls konar prjáli og hégóma, og auk
þess með dauðanum og djöflunum,
sem þær senda okkur í brennivíns-
ámunum?
Mér finst að vér höfum ekki efni á
þessu, og að mínu áliti er það því
mikið mein, ef það er rétt ályktað,
sem ýmsir meðal alþingismannanna
hafa haldið fram, að ekki sé unt að
leggja toll á óþarfan glysvarning,
dýrar vefnaðarvörur o. fl., án þess að
setja á stofn umfangsmikla og dýra
tollstjórn. Ef tollheimtumennirnir
hirtu mestallan tollinn í laun handa
sjálfum sór, þá væri ver farið en
heima setið. Betra held eg væri hálf-
ur skaði en allur, þó nokkuð kynni
að tapast fyrir eftirlitsleysi við toll-
tekjuna. í stað dýrrar tollstjórnar
hygg er að mikið mætti draga úr toll-
svikum og undanbrögðum með nógu
háum sektum, er að miklum hluta
gengju til þeirra, sem brotunum ljóst-
uðu upp. Eg játa að vísu, að þetta
sé ekki hin æskilegasta eða bezta
stefna. En hvaða ráð á þá að hafa?
Hvaðan fæst féð, sem nú vantar til
almennra þarfa, án skyldu, erfiðis og
áhættu, eða á þann hátt, að allir séu
ánægðir — þegar ekki getur verið um
gjafir eða samskot að tefla?
Eg sé það ekki, og þekki ekkert ráð
nær því takmarki en hyggilega tolla.
Ætti tollurinn að vera langhæstur á
mesta skaðræðisgripnum, áfenginu, og
svo á hinum næsta, tóbakinu. f>ar
næst á meinlitlum og gagnslitlum
munaðarvörum, svo sem kaffi, te,
gosdrykkjum, meltingarlyfjum o. s. frv.
(Meltingarlyfin — bitter, elixir — er
hið eina, sem nú er hátt tollað, tel
eg þann toll hyggilegan; en sízt finst
mér þó eiga við, að hafa áfengistoll-
inn margfalt lægri). Hér með má
einnig telja ónýtt glingur,! sem dregur
út ærna peninga. En því miður
muu fátt erfiðra viðfangs en þess kon-
ar smádót. f>ar næst tel eg þær vör-
ur, þó gagnlegar séu, sem eru svo
dýrar, að verðið er margfalt meir en
notagildið. þar eftir kemur nytsöm
vara, bæði matvara og annað, sem
spillir fyrir sölu á helztu afurðum
landsins og framleiða má hér á landi
nægilega mikla, jafngóða eða betri,
eða kann að vera mikilli vanbrúkun
undirorpin.
Hins vegar er ekki betra að leggja
toll á aðra nauðsynjavöru, þó aðflutt
sé, heldur en á útflutta vöru. Slíkir
tollar eru neyðarúrræði, þó aldrei
verði þeir eins illa þokkaðir eða til-
finnanlegir fyrir gjaldendur eins og
beinu skattarnir, — sem oftast eru
verðlaunin fyrir ráðdeild og spar-
neytni.
þegar meðlimir þjóðfélagsins eyða
fé sínu fyrir lítt nýta, óþarfa eða ó-
nýta rnuni, einkum þó þegar munirnir
eða varan er jafnframt hættuleg og
getur valdið margföldu tjóni, þá svifta
þeir og mér liggur við að segja
r æ n a þjóðfélagið notum þeim, sem
það hefði getað haft af tflíku fé. þeg-
ar þess er svo jafnframt gætt, að þeir
menn, sem mest reyta pjóðina og
rýja á þennan hátt, geta sjaldan bor-
ið mikið af byrðum mannfélagsins,
heldur verða einatt þyngsta byrðin
fyrir aðra, og hika sér ekki við að
stinga hönduuum í annarra vasa, þá fæ
eg ekki betur séð en að rótt sé
og hyggilegt, að láta slíka menn greiða
að miusta kosti drjúga vexti af fénu,
um leið og þeir leggja það í lófa út-
lendra auðkýfinga.
Með þessu móti mætti ná miklu fé
í landssjóð, og gjaldþol hans ykist til
muna. Væri hann þá og færari um
stóra lántöku, sém eg tel ekki frá-
gangssök, sé fénu eingöngu varið
til arðsamra fyrirtækja, sem jafnframt
væri hyggilega stofnuð.
III.
Ný toll-lög eru óumflýjanleg, því að
fé þarf til margra hluta. Aldrei hef-
ir þörfin til að rétta við landbúnað-
inn knúið fastara á líknardyr lands-
sjóðs, og þarfirnar, sem knýja á, þurfa
að vera bæði margar og stórar, ef
duga skal. Ekkert e i 11 ráð, hversu
gott og glæsilegt sem sýnast kann,
mun alstaðar eiga við eða öllum
hjálpa. þ>ess vegna þarf margt að
fylgjast að og ganga jöfnura höndum.
Grundvallarreglan verður þó að vera
sú: að hjálpa þeim, sem
sjálfir vilja hafa eitthað
fyrir því, að hjálpa sér. Sá,
sem ekki v i 11 hjálpa sér sjálfur, á
ekki skilið að aðrir hjálpi honum.
Aðalhjálpin verður að koma frá oss
8jálfum. Vér verðum að leitast sjálf-
ir við að kynna oss hjálparráðin, afla
þeirra og hagnyta þau á róttan hátt
eftir tilætlun gjafarans, sem hefir á
svo dásamlegan og dularfullan hátt
tengt þau og tvinnað við hina sýni-
legu náttúru, svo að engan þarf að
bresta lífsnauðsynjar eða vanta starfs-
svið til að styrkja kraftana, skerpa
skilninginn og fullkomna alla góða
hæfileika. Hér á landi er ekki síður en
annarstaðar auður og alls nægtir í
forðabúri náttúrunnar, og ánægjulegra
og farsælla er það, að lúka sjálfur
upp búrinu og leita að björginni, held-
ur en að bíða við dyrnar efcir náðar-
molunum, sem aðrir kunna að kasta
til manns.
Vér viljum Iíka hagnýta oss gæði
náttúrunnar og rækta jörðina eftir
mætti, en þekking vor er lítil, og
kraftarnir af skornum skamti. Vegna
þess er það, að vér leitum hjálpar hjá
fjárveitingavaldinu. Með almannafé
má auka þekkinguna, vekja áhugann,
sameina kraftana og margfalda fram-
leiðsluna. Hér þarf þá þekking, vit
og vilji að haldast í hendur, og því
er það eitt fyrsta og helzta skilyrðið,
að féð komist í þeirra hendur og
undir þeirra yfirráð, sem með það
kunna að fara.
Alt, sem nýtt er og komið getur að
góðum notum, þarf og fremur að gera
algengt, viðurkenna og verðlauna, en
hitt, sem alment er og alkunnugt
oríið.
IV.
Að lokum vil eg benda á, hvort
ekki væri ráðlegra að verja ríflegri
fjárhæð — þó að minna væri en mil-
jón kr. — á annan hátt en að lána
það efnalausum mönnum svo sem
hallærisláu, þó svo, að efnalitlir menn
gætu haft styrk af því, ef þeir viija
nokkuð til þess vinna.
Mór hefir komið til hugar, hvort
ekki væri hyggilegra, bæði að 1 á n a
féð sýslufélögum, sveitarfélögum eða
jarðyrkjufólögum, og veita það sem
s t y r k til stórra jarðabótafyrirtækja,
slíkra t. d. sem vatnsveitinga úr
jþjórsá yfir Skeið og Flóa (er eg hefi
uýlega minst á í Fjalikon.). Væri
fyrirtækjum eitthvað í líkingu við
þetta komið til framkvæmda í svo
mörgum sýslum og sveitum og svo
fljótt, sem framast væri unt, auðvitað
í þeirri grein jarðyrkjunnar, sem telja
mætti arðsamasta og framkvæmanleg-
asta á hverjum stað, þá trúi eg ekki
öðru en að slíkt fé kæmi að betri
notum í framtíðinni, og yrði heilla-
vænlegra fyrir þjóðina, en hallærislán.
Efnalitlir bændur ættu svo fremur
en aðrir að fá atvinnu við slík fyrir-
tæki, eftir tillögum hreppsnefnda og
með ráði verkstjóra eða verkstjórnar.
Ef til vill gæti verið rótt, að minsta
kosti á stundum, að láta hina fátæk-
ustu vera undauþegna skylduvinnu,
og svo yrðu þeir að fá ríflegt kaup
borgað jafnóðum í peningum.
Ef fátækir einyrkjar fengju t. d.
2,50—3 kr. í kaup og fæði á dag
(aðrir eins og bezt gengi), mundu íæst-
ir liggja á hði sínu. Og ef þeir gætu
mist sig frá heimilisönnum, t. d. 1 mán-
uð fyrir slátt og \ mánuð eftir slátt, og
ættu þá jafnframt kost á slíkri at-
vinnu, þá hygg eg, að þær nál. 100
kr., er þeir gætu aflað sér þann veg
á ári, ef til vill um nokkur ár, til
fullkominnar eignar og umráða, yrði
þeim meiri blessun í búi en um 1000
kr. lán á einu eða tveimum árum.
Landbúnaðarráðunautarnir og bú-
fræðingar landsins yfir höfuð ættu að
geta freraur en fiestir aðrir bent á,
hvað helzt ætti að gera í hverju hér-