Ísafold - 06.05.1903, Blaðsíða 2

94
Eitt af því, sem mér sýnist standa
mjög fyrir sönnum framförum land-
búnaðarins, er leiguábúðin.
það er býsna-lítil hvöt, sem leigulið-
inn hefir til að gera dýrar og umfangs-
miklar jarðabætur, eins og ábúðarlög-
in eru nú, og margir jarðeigendur láta
sig það htlu skifta, hvort leiguliðinn
situr jörð hans vel eða illa, fái hann leig-
urnar vel vegnar og landskuldarkind
urnar í góðu lagi. En beri eitthvað
á milli, er leiguliðinn mintur á, að
hann verði að fara burt af jörðinni.
f>að gleymist því ekki, að fallvölt geta
jarðabótanotin orðið honum.
Hafi nú leiguiiðar lífstíðarábúð og
bæti svo jörðina, að hún verður út-
gengilegri eftir en áður, og börn þeirra
vilji gjarnan búa á henni, þá verða
þau annaðhvort að verða af ábúðinni
eða taka við upphækkuðum leigumála.
þann veg hefir þá faðirinn búið í
haginn fyrir barn sitt, að það verður
að kaupa dýrum dómum þá peninga,
sem faðirinn hefir í jörðina lagt, eða að
flæmast burt frá henni að öðrum kosti.
Eru nú engin ráð til að færa þetta
í lag?
Líklega verður þess langt að bíða,
að hver bóndi eigi sjálfur ábýli sitt.
En að því takmarki ætti þó að stefna,
og víst er veðdeild landsbankans spor
í þá átt, það sem hún nær. Og ekki
þarf að efa það, að margir eignast
jörð sína fyrir þá hjálp, sem bún veitir.
En gætu nú ekki hrepparnir eða þá
félög betri bænda innan hrepps keypt
þær jarðir, sem ekki ná því að verða
í sjálfsábúð, svo að enginn utansveit-
armaður ætti nokkra jörð? Hver
hreppur ætti sig sjálfur.
Sjálfsagt yrði langur aðdragandi að
því, að þetta kæmist í kring, og er
þar margt að athuga. En út í þá
sálma skal ekki fara í þetta sinn.
jpessi spurning er borin upp til þess,
ef vera mætti, að hún kæmi á stað
umræðum í blöðunum. Eg hygg þau
ræði margt óþarfara.
K.
llyalveiðamálið.
Eftir
Bjarna Sœmundsson.
II.
Af þessu tel eg mjög efasamt, hvort
nokkur hagur sé að því, að hvalir
séu mikiðmeð síld inni í fjörðum, þegará
alt er litið, og að menn skuli álfta að-
stoð hvalanna nauðsynlega við síldar-
veiðina, ef sfldin gengur ekki fast upp
að löndum, sýnir bezt, hve veiðiað-
ferðirnar eru ófullkomnar enn. O.
Wathne sálugi mintist á þetta við mig
og stakk upp á því, að láta gufuskip
fara um firðina, þegar svo stæði á, og
draga á eftir sér stóran háf, sem gerði
bæði að veiða síldina og styggja hana
upp að löndum. Hann var vanur að
líta á hlutina frá »praktiskri« hlið.
Eg býst annars við, að mönnum
hætti stundum við að gera nokkuð
míkið úr þeirri síld, sem haldi sig
úti í fjarðardjúpinu, samkvæmt þeirri
reglu, að menn:
hyggja oft það hnossið mest,
sem höndlað þeir eí geta.
Af hvölum þeim, er þeir telja gagn-
legasta fyrir síldarveiðar hér, eru 2,
háhyrna og hrefna (hnýfill, B a 1 æ n-
optera rostrata) alls ekki
veiddar, svo að ekki getur þeim fækk-
að af völdum hvalveiðenda. (J>að
getur ekki verið rétt að hrefna (hnýf-
ill) sé veidd gegndarlaust í hafinu
NA. af Islandi saman með andarnefju,
eins og Sv. Ólafsson segir í Bjarka,
Hún er fjarðahvalur (Vaagehval á
norsku), sem mér vitanlega er hvergi
veiddur, nema lítið eitt við Noreg,
vestanverðan). Af þeim 4 hvalateg-
undum, sem hér eru nær eingöngu
veiddar, nærast tvær, Blaahval (Bal.
sibbaldi) og Sejhval (B a 1. bore-
a 1 i s), eingöngu á smóátu (eins og síld-
in), Knölhval (M egaptera) mest-
megms á smáátu og nokkuð á loðnu,
hinn fjórði, Einhval (B a 1. m u s c u-
1 u s) lifir bæði á smáátu og smáfiski,
síld, loðnu o. fl. Um Blaabval,
Sejhval og Knölhval segir Dr. Hjort
(bls. 206), að öll reynsla vísindamanna,
fiskimaDna, hvalveiðenda og annarra
virðist benda á það með fifllri vissu,
að þeir hafi hvorki nein áhrif á göngur
fiska, né á aflabrögð. Finhval verður
minst á betur síðar.
Ekki fæ eg séð, að hvalveiðar spilli
síldarveiði með reknetum, eins og
haldið var fram á Eskifjarðarfundinum.
Bæði segir Austri, að reknetaveiðar
fyrir Austfjörðum séu í mikilli fram-
för, einmitt í sumar, þegar mest var
veitt þar af hvölum, og eins hafarek-
netaveiðar staðið með miklum blóma
í Englandshafi um langan aldur, ó-
háðar hvölum (sbr. grein Ben. Guð-
brandssonar í Vestra), endaværuhval
ir ekki góðir gestir fyrir reknetatross-
urnar, ef þeir rynnu á þær. Til
dæmis fór reyðarhvalur eitt sinn með
eitt netið innan úr teininum fyrir rek-
netaskútunni hér frá Reykjavík.
Stundum íara og hvalir í síldarnætur
inni í fjörðum og gera þar lítið gagn.
Sagt hefir verió (og haft eftir Norð-
mönnum hér), að hvalveiðar spilli
alstaðar síldarveiðum, þar sem þær
eru reknar á sama svæði. En hvorki
hefir það heyrst frá Færeyjum, Múr-
manns-strönd, þar sem Rússar reka
hvalveiðar, né frá Bandaríkjum N.
Am., Kanada og New-foundlandi. Og
hér við Vestmanneyjar hafa sjaldan
verið betri aflaár en 4—5 árin síðustu,
enda þótt Finhval og Knölhval hafi
verið skotnir þar að mun kringum eyj-
amar hin sömu ár.
Eg hefi nú fjölyrt nokkuð um gagn
það, er hvalirnir eiga að gera við síld-
arveiðar, og sýnt fram á, að m j ö g
verða skiftar skoðanir um, hve mikið
það er, þegar á alt er litið.
Er þá næst að íhuga, hve mikil á-
stæða sé til að fullyrða, að allur fisk-
ur hljóti að flýja úr fjörðum þeim, er
bvalveiðastöðvar eru við, og að engin
síldarveiði verði stunduð þar, af því
að net og nætur fyllist af óþverra frá
stöðvunum.
Á ferð minni um Vestfirði 1901
kom eg í 4 af fjörðum þeim, er. hval-
veiðastöðvar eru í: Álttafjörð, On-
undarfjörð, Dýrafjörð og Tálknafjörð.
í Álftafirði eru 2 stöðvar. |>ar var
bezti þorskafli í júní og fram í júlí, og
var ekki þrotinu, þegar eg kom þar
seint í júlí, svo að eg fekk tækifæri
til að skoða innan í nokkuð af þorski
og stútungi. Maginn í þeim öllum
var troðinn af hvalleifum, og svo kvað
oft vera annars. Sfldarveiði var þar
og góð í júlí skamt frá annari stöð-
inni og var nýbúið að sleppa 200 tn.
af síld úr lási, af því að ekkert varð
gert við hana. I sumar er leið var
þar aftur góður síldarafli. í Dýrafirði
sá eg innýfli úr þorski og ska'rkola,
nýveiddum rétt fyrir utan stöðina;
magar hvorutveggja voru fullir af
hvalleifum. í alla þessa firði gengur
mikið af skarkola, einkum í Onundar-
fjörð, og hefir þar verið aðalstöð hinna
dönsku kolaveiðiskipa uú um 12 ár;
svo veiða þeir og nokkuð í Tálkna-
firði og Álftafirði. í Dýrafirði er einn-
ig töluverð kolaveiði. Síld gengur oft
einnig mikil í alla þessa firði og þorsk-
ur og ýmis konar fiskur, emkum þyrskl-
ingur og koli, sækja einmitt í ætið við
stöðvarnar. JaÍDvel hákarlinn lætur
sig ebki vanta. þetta álít eg fulla
sönnun þess, að fiskur fiýi alls ekki
þá firði, sem hvalveiðastöðvar eru í.
Hvort fita og óhreinindi frá hvalveiði-
stöðvunum skemmi síldarnet og nætur,
veit eg ekki; en víst er um það, að
síld er veidd meir og minna í öllum
þessum fjörðum í net og sumstaðar í
nætur, og engan heyrði eg kvarta yfir
Deinum skemdum. Yfirleitt varð eg
lítið var við af hinum mikla óþverra,
er talað er svo mjög um, að fylgi
þessum stöðvum, að undanteknum ein-
staka hvalþjósufliksum, er sáust í fjör-
unum, mest í Álftafirði; enþarer og eng-
íd áburðarmylna í annari stöðinni.
Enda eru og til lög, er fyrirskipa
stranglegar hreinsanir. Sjórinn í fjörð
um þessum er hér um bil jafn-tær
og annarsstaðar, nema allra næst
stöðvunum, og hve eitraður hann muni
vera fyrir fisk, sést bezt á því, er þeg-
ar er sagt. Fiskar eru oft heldur
ekki nærri eins vandir að vatni og
fiskimenn ímynda sér. f>að má sjá á
laxi og silungi í mórauðum jökulám,
á síld, sem leitar inn að ósunum á
Blöndu, Héraðsvötnunum og Olfusá
í leirgruggugan sjóinn, á nfsaseiðunum
er sveima við bryggjurnar í Reykja-
vík, jafn-óhreinn og sjórinn er þar, og
kolanum, sem grefur sig í leirinn á
sjávarbotni.
Ísíirzk stjörngæzla og réttarvernd.
Eftir
Samson Eyólfsson frá ísafirði.
þ>að hefir lengi vakað fyrir mér og
fleiri, að eítthvað sérstakt hljóti a?
liggja til grundvallar fyrir því réttar-
ástandi, sem nú er á ísafirði og þar
umhverfis.
Flestir hafa viðurkent, að hegðun
almennings fari að miklu leyti eftir
því, hvernig yfirvöld rækja skyldu sína
og stjórn, með öðrum orðum : hvernig
þau beita lögunum. |>að er bæði mjög
sanngjörn og eðlileg ályktun, að ef
strangt og nákvæmt eftirlit er haft
með því, að lögunum sé fylgt, þá er
áreiðanlega stórt spor stigið í fram-
faraáttina, — stig, sem leiðir til feg-
urri og betri reglu.
f>að vitum vér, að margt er hér í
ólagi, sem kippa þyrfti í lag,—margra
ára illri venju þyrfti að breyta til
batnaðar.
En það er nú að segja um það lög-
saguarumdæmi, sem mér er kunnugast,
Isafjarðarsýslu og -kaupstað, að fjarri
fer því, að slíkt hafi lagast í tíð sýslu-
manns þess og bæjarfógeta, sem þar
er nú. Ýmsar aðfarir úr þeiui garði
eru svo vaxnar, að þótt vér, sem ó-
lögfróðir erum, getum ekki sagt beint
um.hvort þær varða við lög eða ekki,
þá ætlum vér að þar kynni nærri að
stappa. Og illa kunnum vér þeim.
Vér vitum til þess meðai annars, að
norskir hvalveiðamenn þar hafa ekki
lögskráð háseta sína fyr en á miðju
sumri, þótt komið hafi snemma vors
eða fyr. Af því mætti ætla, að lög-
skráning í skiprúm og úr mætti fara
fram sama daginn, svo framarlega
sem þetta er rétt. En þar sem yfir-
valdið sér svo laglega gegnum fingur
við Norðmennina, þá nota þeir sér
það auðvitað. En allilt þykir sum-
um að melta þetta góða réttarfar; því
alkunna er það, að ef íslenzkir skip-
stjórar ráða ekki háseta sína að lög-
um þegar í stað, varðar það þungum
sektum.
Eðlilegt er, að úr því að þetta hef-
ir viðgengist oftsinnÍ3, þá noti aðrir
útgerðarmenn sér hið sama við ýms
tækifæri, þegar yfirvaldið fer um þá
svo mjúkum mundum. Stærsti út-
gerðarmaðurinn á ísafirði lét sækja
sér gamlan skipstjóra vestan úr fjörð-
um, Jón nokkurn Ólafsson, til
þess að fá lögskráða hásetana á
Nordkaperen, eign verzlunar Á.
Ásg., og þar með leppa fyrir G u ð-
m u n d nokkurn Á g ú s t, er var lát-
inn stjórna skipinu um sumarið við
fiskveiðar. Jón þessi kom aldrei á
nefnt skip og fór vestur heim til sínr
er athöfninni var lokið.
Ráðningin fór fram nokkuð mörgum
dögum áður en skipið var sett á flot,
og var þá skipstjóri allur horfinn sýn-
um, enda er sagt, að hann hafi ekki
verið lengi að binda skóþvengi sína,
þegar hann var tilbúinn; og ekki er ó-
sennilegt, að hann hafi tekist ferð þessa
á hendur fyrir umsamda þóknun.
þessi Jón Ólafsson kom að vorri
vitund aldrei aftur til tsafjarðar um
haustið eftir þessa ráðningu.
En hvað er orðið um þessa háseta
hans ?
Vór neyðumst til að trúa því, að
þeir hafi verið allir upp etnir, nema
þeir hafi orðið fyrir sama happinu og
Jónas sál. spámaður forðum, sá er
hvalurinn spjó á land.
Svipað hlýtur að hafa átt sér stað
um Fiskeren, eign sömu útgerðar; þar
hefir verið leppað með líkurn hætti.
Til þess var notaður Torfi nokkur
Markússou, en ekki var hann
heldur 1 dag á skipiuu. En sá heitir
S i g u r v i n, er skipinu stjórnaði um
sumarið.
Hér virðist áreiðanlega vera gengið
á snið við lögin :
1., að ráða þann mann á skípið fyr-
ir skipstjóra, sem ekki kemur á það
alian tímann;
2., prettir hafðir í frammi gagnvart
skipshöfnÍDni sjálfri, því hún virðist
ekki vera skyld að lúta stjórn ein-
hverra og einhverra, heldur að eins
þess manns, sem hefir ráðið hana að
lögum og að réttu lagi á yfir henni.
að ráða.
Til þess að leppa á slíkan hátt,
virðist ekki vera nein ástæða. því að
fjöldi er til af ungum skipstjóraefnum
frá stýrimannaskólanum í Reykjavík,
sem bæði hafa reynslu og góðan vitn-
isburð frá skólanum. f>á væri enginm
örðugleiki að fá.
Hins vegar sýndi yfirvaldið stóra
rögg af sér, þegar kært var fyrir því,
að J ó n gamli V e d h o 1 m hefði selt
1 rommflösku á helgum degi. Nú,
auðvitað var gauili maðurinn dæmdur
frá atvinnu sinni, veitingaleyfinu. þetta
var fallega gert og hefði getað vakið
samvizku flestra sem lög brjóta, —
og jafnvel þeirra sem eru breyskir og
beita þeim fast. En gamli maðurinn,
kominn á tíræðisaldur, — hann skeyt-
ir lítið um úrskurðinn, hlær í elli
sinni og selur sitt rommtoddy, og það
veit hvert mannsbarn á Isafirði, nema
ef vera skyldi bæjarfógetinn, því að
þangað leggur hann eðlilega ekki leíð-
ir sínar. En víst er um það, að elli-
móðí öldungurinn stendur föstum
fótum, hvað sem styður hann. Heilsu-
lausri konu sinui og tengdadóttur með
þremur börnum sér hann fyrir eigna
laus og gerir það á fylsta hátt.
Hvað segir nú bæjarfógetinn um
öll þessi boðorð ?
Í8Íirzku kosningakærurnar frá því í
fyrra er hér ekki staður til að tala
um, — til þess þarf hærri staði —;
6D að spinna þann lagavitsþráð, sem
gengur gegnum þær, er engum fært
nema þeim, sem góðan hefir rokkinn
og spinnur sama toga og þann sem
réttarþráður ísfirzkrar réttvísi er snú-
inn úr.
J>á eru svo nefnd skinnbróka-
m á 1. J>au gerðust 1899. Árni
J ó n s s o n fekk sýslumann þá til að
fara inn um alt ísafjarðardjúp, og var
það Ásgeir 1 i 11 i, sem flutti þá, og
þótti vel sama. Veður var gott og flestir
á sjó. J>eir sýslumaður létu róa sig á
land og höfðu cal af konum, þáðu þar
beina, og gjarnan sögðust þeir vilja hafa
tal af möunum þeirra, þegar þeir kæmu
að landi. J>eir létu mjög friðlega.
Nú fóru fiskibátarnir að koma hver
á fætur öðrum, en þá vildu þeir sýslu-
maður og Árni ekki tefja, létu kaila
mennina á sinn fund, og fengu þeir