Ísafold - 10.06.1903, Blaðsíða 3

135
|>að er víst, að síldin er mjög stygg,
og til eru mörg dæmi lík af ýmsum
öðrum fiskitegundum, enda sérhverri
lifandi veru meðskapað að forðast
hættu.
Vér vitum um l_ax og silung í ám
og vötnum, hvað þeim er gjarnt á að
fara langa leið til þess að leita að
fylgsnum til að skýla sér í bæði und-
ir bökkum, steinum, í djúpum hyljum
o. s. frv.
Vér vitum það líka, að hægt er að
reka marsvíu á land með því að gera
þau hrædd af grjótkasti og ólátum,
og að allir fuglar og ferfætlingar, sem
á landi eru, leita sér griðastaðar fyrir
óvinunum og hættunni; hvað er þá
náttúrlegra en að síldin geri slíkt hið
sama?
þ>ess vegna verður það eðlileg álykt-
un, að úr því að hvalir lifa mest-
megnis á síldarátu og síld, og úr því
að hún er mjög hræðslugjörn og stygg,
og af því að hvalir eru fyrirferðar-
miklar skepnur, sem skjóta minni
fiskum skelk í bringu, að þeirþáoft og
tíðum hreki og styggi sfldina inn á
flóa og firði, og að hún leiti sór skjóls
upp undir landi.
Eg hefi verið sjónarvottur að því
og heyrt marga menn segja það sama,
að þar sem hvalur hefir komið upp í
síldarbreiðu, að hún hefir þotið í all-
ar áttir, og oft áleiðis til lands, og
eftir því sem hræðslan og stygðin
hefir mætt henni meiri, eftir því hef-
ir hún haldið sig þéttar saman.
Og það sem hr. B. S. segir um
síldina við Vestmanneyjar, að hún sé
þar miklu spakari síðan farið var að
skjóta hvalina, þá leiðir það af sjálfu
sér, samkværat því sem eg hefi áður
sagt. Hún heldur sig nú á víð og
dreif í kringum eyjar og annes, þeg-
ar ekkert er sem hræðir bana til að
leita skjóls í víkum eða fjarðarbotn-
um.
0. Wathne sál. sá líka, að þegar
hún lá í djúpum fjarðarálum og kom
ekki upp undir löndin, að eitthvað
þyrfti til að hrekja hana þaðan, í stað-
inn fyrir hvalinn, þegar hann væri
ekki lengur til þess; en það verður
að líkindum mjög dýrt, að halda gufu-
skip til þess, að reka síldina upp und-
ir land, og óvíst hvernig það gengur.
Sú setning hjá B. S., að hvalurinn
geti stygt síldina eins út aftur, eius
og inn, er mjög rétt; en gæta verð
ur jafnframt að því, að betra er að
hún komi inn, en að hún geri það
ekki, og veiðimennirnir ættu að vera
fljótari að taka hana í net áður hún
fer út aftur; svo að sú kenníng fellur af
sjálfri sér.
þegar vér komumst nú að þeirri
niðurstöðu, að þessi konungur sjávar-
dýranna, hvalurinn, sé bráðum algjör-
lega búinn að vera, bæði drepinn og
flæmdur í burtu frá landínu, hvað á
þá að gera? Og þegar hitt er einnig
víst, að með bonum hverfur að mestu
síldarnótfiski í fjörðum, er þá rétt að
standa þegjandi hjá og gera ekkert
til þess að kippa þessu í lag aftur, ef
hægt væri?
Algert hvalveiðabann er ógerningur
og ranglæti. En hinu vil eg halda
fastlega fram, að réttast sé, eins og
nú stendur, að leggja tiltekið gjald á
hvern hval, sem skotinn er og fluttur
hér á land; og í öðru lagi að hafa
það jafnt af öllum hvölum, smáum
sem stórum, að minsta kosti 50—100
kr. af hverjum.
Að eg vil hafa það tiltekið gjald af
hverjum hval, er af því, að eg tel það
liggja beinast við, þegar menu vilja
takmarka drápið. Svo er farið með
rándýr, úlfa og refi, að þar fær skot-
maður tiltekið gjald fyrir hvert dýr.
Jafnt vil eg hafa gjaldið vegna þess,
að eg tel jafnmikinn skaða fyrir landið,
að eyða smáhvelinu eins og stórhvel-
inu, og það herðir betur á hvölur-
unum að skjóta þá stóru, en lofa
hinum yngri að stækka, og þannig
tryggja hvalveiðinni einhverja framtíð
fyrir landið, efmönnum fynd-
ist hún æskileg; að hinu leyti
yrði misjafnt gjald til að valda óþarfa
ruglingi og umstangi. Og sama má
segja um það, að friða eina hvalateg-
und, en láta skjóta hina.
Að hvalararnir mundu fara í burtu
og byrja á veiði í rúmsjó á stórum
gufuskipum, getur auðvitað verið. En
þá mundu þeir ekki vera fremur hér
við land en við Grænland, Finnmörk
eða fyrir norðan Asíu, og ólíklegt er,
að sú veiði mundi svara kostnaði, því
að svo mikið er víst, að sjór er hér
við land mestan hluta árs svo ókyr,
að ekki eru líkindi til, að þeir mundu
verða hér að staðaldri og veiða hér
eins eftir sem áður, oss til einskís
hagnaðar.
Stixrud, sem setti hvalastofnun á
Tálknafirði, byrjaði líka fyrsta sumar
ið á þannig lagaðri veiði, en stórskað-
aðist og hætti svo.
Eg býst líka við, að hvalararnir
hugsi sig vel um, áður en þeir selja á-
höld sín og báta, jafnvel fyrir lítið
verð, og kaupi sér dýru verði annan
útbúnað upp á von og óvon að beii
sig.
jpað er mikill munur að veiða smá-
hveli frá litlum skipum með litlum út-
búnaði heldur en að reka svona veiði
í stórum stíl.
En þegar hvalararnir eru nú nokk-
urs konar »lausamenn í landí« og hafa
haft lítil útgjöld að tiltölu, en miklar
tekjur, og þegar að hinu leyti sjást
spjöllin, sem þeir valda, hvaða ástæða
er þá til að hlífa þeim lengur? |>ar að
auki hafa þeir flestir orð á því, að
eftir stuttan tíma sé ekki meira verk-
efni fyrir þá hór, og þeir leiti sér ann-
arra stöðva.
Eg talaði einmitt í dag við verk-
stjóra Bergs á Framnesi, sem hefir
stjórnað vinnunni þar 11 ár, og segir
hann, að eftir 5—6 ár beri veiðin sig
ekki lengur, og að varla líði meir en
10 ár þangað til að engin hvalastofn-
un sé á íslandi, þó að engin gjöld
verði hækkuð, því drápið sé tifa.lt
meira en viðkoman, og að líkindum
mundi þá vera stórfyrirburður, að sjá
hval við landið.
Og Ellefsen sagði hann að hefði í
hyggju að flytja sig til Grænlands, og
koma upp stofnun þar, eingöngu af
því, að hann sæi þurð á veiðinni hér.
Betur væri að þeir færu sem flestir til
Grænlands, því þá mundi hvalurinn
flýja þaðan og til íslands, eftir kenn-
ingu hr. B. S.
Að ísland tapi svo miklu bæði til
landssjóðs og sveita, ef hvalararnir fari,
þá er það satt; en eg hygg, að ef
síldarveiðin gæti aukist fyrir það, að
þeir færu, þá væri tilganginum náð;
og þegar vér virðum fyrir oss hinn
beina hagnað, sem landið hefir haft
af báðum þessum atvinnuvegum, þá
verður síldarveiðin ofan á.
Síldarveiðendurnir O. Wathne, Tulini-
us o. fl. hafa unnið Austfirðingum og
Norðlendingum meira gagn en hvalar-
arnir Vestfirðingum. þéir W. og T.
hafa rutt samgöngum braut, og aflað
landinu þar með óbeinlí'nis mikils fjár,
en hvalararnir gert mjög lítið í þá
átt. Og þó að Ellefsen sé stórhöfðingi
og góðgerðasamur, þá finst mér að
ekki geti komið til mála, að hlífa
honum fyrir það, og eitt verði því að
ganga yfir alla.
Af því eg veit, að almenningur
mun telja ritgerð hr. B. S. svo sem
nokkurs konar gerðardóm i hvaladeil-
unni, en eg sá, að það þurfti að skoða
málið frá fleiri hliðum en hann, gerir og
það var svo nauðalítið, sem hann
leiðbeinti mönnum með það, hvað
ætti að gera, þá fanst mér það vera
skylda mín, að skrifa þessar línur; og
þeir menn, sem eitthvað skyn bera á
málið, verða að ráða þingmönnum það,
sem þeir geta bezt, svo að þeir þreifi
ekki algerlega fyrir sér í blindni, um
hvað gera skuli.
Og hvað sem nú þingið kann að
gera í þessu hvalamáli, þá er eitt
nauðsynlegt, og það er, að landssjóður
veiti svo mikinn styrk eins og hægt
er, til íslendinga, til að veiða síld með
reknetum.
(Ritað á Heklu á Dýrafirði hvíta-
sunnu 1903).
Skilgetin börn og óskilgetin.
Um tölu óskilgetinna barna hér á
landi byrja ekki skýrslur fyr en 1827.
það sem þá er eftir af öldinni hefir
6. hvert barn verið óskilgetið og þó vel
það, segir í margnefndri aldarskýrslu
Indr. Einarssonar. |>að er meira
en gerist víðast annarsstaðar. f>au eru
í Danmörku 10. hvert, og þykir mikið.
Vaxandi hefir talan farið hér alt
fram undir aldarlok. Henni þokar
nokkuð niður á við aftur síðustu 5
árin. Var komin áður upp í full 200
af hverri þúsund fæddra barna. Höf.
eignar fækkunina því, hve búskapur
til sveita hafi verið erfiður og arðlítill
síðustu árin. f>ví svo er að sjá, sem
varla bregðist það, að næsta ár eftir
hvert veltiár fæðist óvenjurflikið af
óskilgetnum börnum, en að því skapi
fátt eftir harðæri og sóttarár.
Hór var afbragðs-fiskiár 1880 og
raunar góðæri til lands og sjávar.
Næsta ár, 1881, komst tala óskilget-
inna barna upp í frek 500 á landinu.
f>að er hér um bil 4. hvert fæddra
barna þá.
Annað fyrirtaks-fiskiár var 1884.
Næsta ár fæðast hér 526 börn óskil-
getin.
f>riðja skiftið, sem vér rekum oss á
geysiháa tölu óskilgetinna barna, er
1875, eftir þjóðhátíðarárið. Talan
er 514.
Milli 1880 og 1890 er tala óskilget-
inna barna langlægst 1888, ekki nema
389. Enda var árið fyrir langharð-
asta árið á því tímabili. f>ar næst er
1883, eftir mislingasumarið, með 420.
f>að sem mestu veldur um óskil-
getnað aó öðru leyti er að skoðun
höf. ógreiður vegur í hjónaband og
úr því aftur: haft á öreigagiftingum,
vald hreppsnefnda til að skilja hjón,
er þarfnast sveitarBtyrks, og sundra
fátækum heimilum; hins vegar hjóua-
skilnaðarfrestur 3 ár eða meir.
f>að er þjóðarmein, ef mikið er um
óskilgetin börn, segir höf. f>au fæð-
ast fleiri andvana af því, að móðirin
hefir ekki getað hlíft sér um með-
göngutímann og tína miklu fremur
tölu kornung heldur en skilgetin börn,
með því að þeim er tíðum komið fyr-
ir hjá vandalausum og fara á mis við
móðurlega umhyggju. Hér á landi fer
þó vissulega alt eins vel um börn
hjá vandalausum. f>að dregur þó
nokkuð úr þessu meini hér, að býsna-
algengt er hér um foreldra óskilget-
inna barna, að þau búa saman eins
og hjón væri, og fer þá um börn þeirra
eins og skilgetin væri. Niðurstaðan
verðufl sú frá þjóðmegunar-sjónarmiði,
að óhyggilegt sé að amast mikið við
giftingum. Viðkoman verður söm hér
um bil hvort sem er, og jafnt er henni
ætlað að veita landinu vinnandi hend-
ur, og yfir höfuð hvað sem líður hjú-
skap foreldranna. En þjóðinni mein
unnið með hverju því, er rýrir nota-
gildi viðkomunnar, — kemur kyrking
í hina uppvaxandi kynslóð.
Þingmálafundargerð
á Akranesj.
Ár 1903, 28. maí var þingmálafund-
ur haldinn á Akranesi eftir fundar-
boði lektors f>órh. Bjarnarsonar.
Fundarstjóri var kosinn hreppstjóri
Jón Sigurðsson á Akranesi; mættir
voru um 30 kjósendur.
Á fundinum lýsti lektor þórhallur
Bjarnarson yfir því, að hann byði sig
fram til þingmanns Borgfirðinga við
næstu þingkosningu, og að hann væri
eindreginn með því, að samþykkja
stjórnarskrárfrv. síðasta þings óbreytt.
Á fundinum voru þessi mál tekin
til umræðu og samþyktar:
1. S t j órnarskrármálið: Fund-
urinu samþykti með 20 samhljóða at-
kvæðum, að skora á alþingi 1903, að
samþykkja stjórnarskrárfrv. síðasta
þings óbreytt.
2. Bankamál: Fundurinn lét
þann vilja í ljósi, að bankamál lands-
ins standi óhögguð, eins og þingið
hefir þegar gengið frá þeim.
3. Atvinnumál: Fundurinn
lýsir yfir því trausti, að alþingi og
væntanleg ný stjórn brúki fó og láns-
traust landsins til þess stórum meir
en verið hefir, að efla atvinnuvegi
landsins, og að sjómenn, sem í fé-
lagi vilja eignast þilskip, sé styrktir
til þess með því að veita þeim lán til
þess með sérstökum vildarkjörum.
Skorað var á væntanlegan þingmann
Borgfirðinga, að styðja að því á næsta
þingi, ef unt væri, að breyting sé gjör
á botnvörpulögunum frá 1898 í þá
átt, er komm. Hammer hefirbenttil í
ritgerð sinni í ísafold síðastl. vetur.
4. Mentamál: Fundurinnálykt-
aði að skora á alþingi að veita aukið
fé til mentunar alþýðu og kennara og
að stofnsetja sérstaka kenslumálastjórn.
5. Viti á Akranesi: Fundur*
inn ályktaði að skora á alþingi, að
veita fé til fullkomins vita á Akranesi.
Fundi slitið.
Jón Sigurðsson. Jón Sveinsson.
■ I 1 ----
Höndlaður botnvörpungur.
Herskipið Hekla handsamaði í fyrra
dag enskan botnvörpung nærri Vest
manneyjum, eftir mikinn eltingaleik
og langa viðureign — varð að skjóta
á hann lengi og beita fylstu ferð, áð-
ur hann hafðist. Hann heitir The
Sirdar, frá Hull, og hafði verið 5 daga
samfleytt að veiðum í landhelgi við
eyjarnar. f>að var sannað fyrir fram
af sýslumanni með vitnaleiöslu. Enda
fekk hann hæstu sekt, sem dæmi eru
til, 150 pd. 8terling = 2700 kr., og
afli og veiðarfæri upptækt að auki.
Aflinn var geysimikill — á við 3 væna
hvalreka, segja Vestmanneyingar.
AmtM'áösfundur ónýttist.
Amtmaður vor sunnan og vestan
hafði sýnt þá ráðdeild af sér, að hafa
amtsráðsfund hér í alþingiskosninga-
vikunni, 6. þ. m. Afleiðingin varð sú,
að of fáir sóttu fundinn til þess, að
fundarfært yijði. En auðvitað verða
amtsráðsmenn þeir, er fundarboðinu
gegndu, að fá sér greiddan ferðakostn-
að m. m. eins fyrir því. Jafnaðar-
sjóður borgar, þ. e. bændur, alþýða.
Nú á að gera nýja tilraun til fund-
arhalds 25. júlí.
Frá útlöndum
hafa fréttir borist til 4. þ. m. (ensk
blöð).
f>ar er getið um ákaflega mikinn
vatnagang í Ameríku, úr Missisippi,
er valdið hefir miklum spellum.
Sömuleiðís um skógarelda óvenju
mikla í Quebec-fylki í Canada.
Loks um mikið skipatjón og manna