Ísafold - 22.08.1903, Blaðsíða 2

218
Kirkjumálin á þingi.
|>e88 hefir áður verið getið hér í
blaðinu (53. bl.), að komið hafi fram
á þinginu (í efri deild) tillaga um að
skora á landsstjórnina, að skipa 5
manna nefnd milli þinga, til að taka
kirkjumál landsins til rækilegrar í-
hugunar í heild sinni, og koma fram
með ákveðnar tillögur um þau.
Flutningsmenn þessarar tillögu voru
þeir: biskup Hallgrímur Sveinsson,
yfirdómari Kristján Jónsson og pró-
faatur Sigurður Jensson.
Nefnd var sett í málið og hlutu
sæti í henni tveir hinir fyrstnefndu
ásamt þingm. Strandam. (Guðjóni
Guðl.).
Eftir tillögum nefndarinnar sam-
þykti deildin tillöguna eins og hún er
prentuð hér áSur í blaðinu (53. tbl.,
bls. 211).
1 neðri deild var einnig kosin nefnd
í þetta mál, þegar það kom til henn-
ar, og hlutu kosningu í nefndina:
prófastur Magnús Andrésson (form.),
lektor f>órh. Bjarnarson (skrifari),
sýslumaður Guðlaugur Guðmundsson
(framsm.), sýslum. Lárus H. Bjarna-
son og Stefán kennari Stefánsson.
Nefndin Iýsir áliti sínu á málinu á
þessa leið:
Tillaga þessi er komin frá h. efri
deild, og er hinni fyrirhuguðu milli-
þinganefnd ætlað að taka kirkjumál
landsins til rækilegrar íhugunar í heild
sinni og koma fram með ákveðnar
tillögur um meira sjálfstæði og meiri
sjálfstjórn fyrir kirkjuna, og enda taka
fyrir sjálft grundvallaratriðið, um að-
skilnað ríkis og kirkju, en svo í annan
stað og samhliða þessu íhuga og gera
tillögur um hagfeldari skipun presta-
kalla og nauðsynlegar umbætur á
launakjörum presta.
Oss nefndarmönnum getur eigi dul-
ist, að þessi tvö meginatriði í tillög-
unni eru mjög svo sundurleit og horfa
til tveggja skauta. Eigi að því ráði
að hverfa að veita kirkjunni verulega
sjálfstjórn í sínum eigin málum, inn-
an þeirra takmarka, sem alþingi aetur
— en það getum vér hugsað oss gjör-
Iegt án algjörðs skilnaðar og stjórnar-
skrárbreytingar —, þá er það fjarstæða,
að ætla þinginu í sömu andránni að
smíða lög um skipun prestakalla og
launakjör presta. Löggjafarvaldið
mundi þá gera upp fjárhagslega, hvað
kirkjunni ber, og liti þar að vonum
bæði á réttarkröfur kirkjunnar, helg-
aðar af sögu landsins, og eigi síður á
hitt, að kirkjan er og verður þýðing-
armesti félagsskapurinn við hlið þjóð-
félagsins, og þá yrði það kirkjan sjálf,
sem á sínu eigin þingi gerði nýja
skipun sinna mála, og bætti kjör
8tarfsmanna sinna, að því er hún hefði
föngin til. Yerði aftur á móti hin
leiðin farin, að alþingi setji og semji
skipun þessara mála, og skipi starfs-
mönnum kirkjunnar á bekk með öðrum
embættismönnum, þá er hert enn
frekar á þjóðkirkjuböndunum og sjálfs-
stjórnin og sjálfstæðið orðið nafnið
eitt.
Báðar stefnurnar eru í hugum manna,
en hitt mun mörgum miður Ijóst, að
sín fer í hvora áttina, og að þær eru
með engu móti samrýmanlegar. Hér
á þingi er hvorki tími til þess né
réttur staður til að gera upp á milli
þeirra; það verður að hugsa þær og
ræða ámálþingum kirkjunnar sjálfrar,
og það sem fyrst og rækilegast, því
að um það munu allir sammála, að
kirkjumál vor eru í óefni komin og
þurfa bráðra umbóta við. |>að er
sama hvor leiðin sem farin er, að til
lagasetningar þingsins verður að koma,
og þingsályktunartillaga efri deildar
mun eiga að hrinda áfram þessu
nauðsynjamáli þjóðarinnar, og er það
að vorum dómi vel ráðið.
f>essi almenni skoðanamunur á
kirkjumálinu hefir þannig berlega
komið fram í þessum 4 liðum tillög-
unnar, og eigi hafa síður verið skiftar
skoðanir í þessu efni hjá nefndinni,
sem málið hefir fengið til meðferðar í
neðri deild. En einmitt þetta, hvað
skiftar eru skoðanir í þessu þýðingar-
mikla máli, gjörir það að verkum, að
nefndin getur fallist á að allir liðirnir,
þótt sundurleitir séu, verði teknir til
íhugunar. jpví að kirkjumálið þarf að
íhugast í heild sinni frá báðum hlið-
unum.
Aftur á móti getur meiri hluti
nefndarinnar eigi fylgst með h. e. d.
í því, að nauðsyn sé að setja milli-
þinganefnd til að undirbúa þetta mál
fyrir löggjafarvaldið, heldur hallast
meiri hlutinn að þeirri skoðun, sem
þegar hefir verið látin uppi í deildinni
af fjárlaganefndinni, í einu prestakalla-
málinu, að það verði að vera hlutverk
hinnar nýju stjórnar að rannsaka og
undirbúa kirkjumálið sem rækilegast
fyrir næsta þing.
Minni hlutmn kannast við, að sé
eigi um frekara að ræða en hagfeldari
skipun prestakalla og bætt launakjör
presta, þá séu nóg gögn fyrir hendi
til þess hér á skrifstofunum, og eigi
ofætlun fyrir hina nýju stjórn að gjöra
tillögur um það; en eigi samhliða að
gefa löggjafarvaldinu kost á að geta
með fullum gögnum og röksemdum
valið um hina leiðina, sjálfstæði ogsjálf-
stjórn kirkjunnar, þá sé það svo um-
fangsmikið vandamál, að eigi veiti af
milliþinganefnd, þar sem treysta megi
því, að kirkjan hafi sína fulltrúa, sem
skoði málið sem rækilegast frá báðum
hliðum.
Allir erum vér samdóma um það,
að bæta þurfi launakjör presta, hvor
leiðin sem farin verður, og það verði
aðallega með því að fækka prestum
að mun, líkt og átti sér stað, er piesta-
kallalögin voru samin. jpað er fyrir-
sjáanlegt, að prestaekla fer að verða
í landinu, og viljum vér gefa lands-
stjórninni þá bending, og þykjumst þar
geta flutt samhuga óskir þingdeildar-
innar, að eigi skuli um sinn veitt þau
hin minni prestaköll, sem hægt er að
þjóna frá nágrannaprestakalli eðapresta-
köllum, og einhver vegur er til að
sameina síðar. —
Nefndin vill svo láta þing og þjóð
varpa allri sinni áhyggju upp á lands-
stjórnina (nýju) að því er þetta mál
snertir, láta hana »safna ölium Dauð-
synlegum skýrslum, er snerta bag
kirkjunnar, taka kirkjumál landsins
til rækilegrar íhugunar í heild sinni,
og koma fram með ákveðnar tillögurt
um þau 4 atriði, er tillaga efri deild-
ar hljóðar um (sjá bls. 211).
Fridag
höfðu verzlunarmenn á Akureyri
mánudaginn 3. ágúst með skrúðgöngu,
ræðuhöldum, söng, hljóðfæraslætti og
dansi.
Þar toluðu meðal annara: Páll amtm.
Briem, Guðm. læknir Hannesson, síra
Matthías Jochumsson, prófessor Finnur
Jónsson o. m. fl.
Fór gleði þessi fram fyrst úti á Odd-
eyri en síðari hluta dags á Hotel Akur-
eyri« og þótti alt takast pryðisvel.
Oss kemur til hugar í sambandi við
þetta að spyrja um, hvað líði frídegi
verzlunarmanna hér í höfuðstaðnum.
Þess dags hefir ekki heyrst getið nú um
nokkurár, en þótti bezta skemtun með’
an hann var haldinn.
Er það leti eða samtakaleysi verzlun-
armanna að kenua, að þeir og aðrir
fara á mis við þá skemtun, eða finst
kaupmönnum eða verzlunarstjórum það
of mikið frelsi að gefa þjónum sínum
lausn frá störfum einn virkan dag á
sumri auk þjóðminningardagsins?
Því eigum vér bágt með að trúa.
Dalayaldsniaðurinii
Og
bjargvættur hans
Ollum breyskum eg býð það,
eitthvert »misgát* sem að gerðu,
yfir þeim halda hlífiskildi,
hræra lagavörð til mildi.
ión Ólafsson.
Ekki veit eg hvernig á því stendur,
að mér duttu undir eins þessar hend-
iugar í hug, er eg sá höfund þeirra
nýlega bregða hlífiskildi sínum yfir
vestfirzku yfirvöldin 3 í senn, í kaup-
mannablaðinu hér f bænum. En hitt
veit eg, að aldrei hefir mér fundist
eins mikið til um kvæðið og einmitt
þá. Mér fanst það blátt áfrara vera
merkilegur spádómur. Eg fann það
Iíka á fleiru, að maðurinn er frábær-
lega orðheppinn og skarpskygn, meðal
annars á því, að hann finnur það
sjálfur, að bezta heitið, sem hann gat
valið þessari valdsmanna varnarræðu
sinni, er *ósómi«.
Mér er sagt, að sumum verði það á,
að taka orð mannsins í alvöru, enda
segi hann ekki annað en það, sem sé
hjartans alvara hans sjálfs. Sé það
satt, þá er ekki rétt að Iáta orð hans
alveg afskiftalaus, enda þótt tvísýnt
sé um, hvort h a n n Iætur sig það
nokkru skifta.
Mergurinn málsins í »Ósómanum«
hjá J. Ól. er það, að alt það, sem
fundið hefir verið að framkomu vest-
firzku sýslumannanna þriggja, sé á
engum rökum bygt, og að eins sprottið
af pólitisku ofstæki og »samvizkuleysis-
frekju«.
þeir sem kunnugri eru en J. Ól.
heima í héruðum þessara yfirvalda og
vita fult eins vel og hann um það, á
hvaða rökum eru bygðar aðfinslurnar
víð framkomu þeirra, geta naumast
varist þeirri hugsun, að það vægasta,
sem unt er að segja um vörn hans,
sé það, að hann viti ekkí hvað hann
gerir, er hann reynir að hefja valds-
mennina til skýjanna, en merkja þá
sem ódrengi, er dirfst hafa að halda
uppi vörn fyrir réttlætistilfinningu al-
mennings, þegar yfirvöldin sjálf hafa
mÍ8boðið henni.
Eg mun fyrstur manna hafa hreyft
opinberlega við ýmsu miður viðfeldnu
í embættisrekstri Björns sýslumanns
Bjarnarson. Mér hefir oftar en einu
sinDÍ verið borið það á brýn, að það
hafi eg gert af pólitisku ofstæki, og
kippi eg mér ekki lengur neitt upp
við að heyra það. Eg vil sem minst
eiga orðastað um þetta við menn,
sem hvorki geta skilið né vilja skilja
það, að það geti veriö mönnum nóg
hvöt, til að finna að því, sem aflaga
fer, er þeir sjá, að alþýðu er bakað
tjón með vanrækslu og forsjáleysi
þeirra, er framkvæmdunum ráða á
hennar ábyrgð.
Engu því, sem eg hefi skýrt frá í
ísafold um Björn sýslumann, hefir
nokkur maður borið við að mótmæla,
ekki einu sinni Björn sjálfur, enda
vita allir kunnugir og viðurkenna, að
það var alt satt.
En síðan hefir ýmislegt miður við-
feldið í framferði hans komist í há-
mæli, þótt honum hafi enn sem kom-
ið er verið hlíft við að skýra greini-
lega frá því öllu, meðan ekkert fæst
rannsakað og engin endileg úrslit eru
fengin. Allir kannast við kæruna út
af Laxárbrúarreikningunum. — Hver
sem endalok þeirra mála verða, þá
er það þó áreiðanlegt og fullkunnugt
mörgum, þar á meðal amtmanninum,.
að sýslumaðurinn gefur landshöfðingja
þá skýrslu í embættisnafni, að hann
hafi »að öllu borgaði hverja.
sementstunnu með 14 kr., enda þótt
honum væri reiknuð tunnan að eins
á 13 kr., og hann borgaði mest alt
sementið með einum 11 kr. tunnuna.
Enda þótt þetta virðist vera á æðri
stöðum talið í alla staði sæmilegt og
samboðið góðum og samvizkusömunv
embættismanni, þá er það þó víst, að
fjöldi alþýðumanna lítur öðru vísi á,
að minsta kosti meðan ekki er gerð
nein grein fyrir, hvernig á því stendur,.
að svona löguð ósannindi séu sæmir-
legri en hver önnur ósannindi.
Annars skal eg ekki að þessu sinni
gera Laxárbrúarmálið frekar að um-
talsefni. En það vita allir kunnugir,
að þeir, sem kvartað hafa yfir Laxár-
brúarráðsmensku Björns, eru miklu
heiðvirðari menn en svo, að þeim.
detti í hug að bera sakir á nokkurn
mann að ástæðulausu, eða að eins af
pólitísku ofstæki. það mun koma í
ljós á sínum tíma, hvort kæra þeirra
er á rökum bygð, verði hún ekki al-
veg forsmáð af þeim, sem laganna
eiga að gæta. Og það hefir nú þegar
komið í ljós, að ekki er reiknings-
færslan við Laxárbrúna alveg slétt og
feld, er ekki fekst eitt einasta at-
kvæði fyrir því í amtsráðinu, að taka-
reikningsskil sýslumannsins gild að
svo stöddu. Eða var það máske
sprottið af pólitísku ofstæki líka?
Nei, það þarf ekki pólitískt ofstæki
til þess að þreytast á valdstjórninni
í Dalasýslu. En það getur verið erf-
itt að verjast þeirri hugsun, að eitt-
hvað, sem ekki er betra en pólitískt
ofstæki, þurfi til þess, að nokkrum
manni geti dottið í hug, að lofa Björn
sýslumann fyrir samvizkusemi í öllum
aínum störfum. Til þess þarf að
minsta kosti frámunalega vanþekkingu
á embættisrekstri hans. Óhugsandi
er að amtmaðurinn hans fengist til*
að gefa honum vottorð um það, þvf
svo mikið veit hann með rökum um
manninn, að honum væri það ómögu-
legt. Hann veit það meðal annars*
svo greinilega sem þörf er á, að sýslu-
maðurinn hefir í embættisbréfi til
hreppsnefndaroddvita haft ósönn um-
mæli eftir amtmanninum sjálfum, —
snúið orðum hans alveg við. Vill
J. Ói. halda því fram í alvöru, að-
hann hafi gert það af samvizkusemi ?'
Annað gott dæmi upp á samvizku-
semi hans, eða hitt þó heldur, erfram-
koma hans gagnvart dánarbúi síra
Jóns heitins Guttormssonar í Hjarðar-
holti. Hann heimtar af ekkjunni
tveggja ára þinggjald eftir að búið átti
að vera komið í hans umsjón sem
skiftaráðanda; hann neitar að gefa
8undurliðaðan reikning yfir gjöldin og
lætur síðan taka þau lögtaki í búinu
varnarlausu, eins það af gjöldunum,
sem eÍDgin heimild var lengur til að
taka lögtaki. Og samt átti dánar-
búið hjá sýslumanninum
meira en þinggjöldunum nam, á sama
tíma og hann lætur framkvæma lög-
takið.
f>að kölluðu gæðingar sýslumanns-
ins pólitiskt ofstæki og ójöfnuð, er að-
standendur búsins mótmæltu slíkum
aðförum og leituðuat við að ná rétti
sínum. Og heldur nú ekki Jón Olafs-
son, að það hafi verið rétt álitið, og
að Björn sýslumaður hafi gert þetta
eftir beztu samvizku?
Eg fullyrði ekkert um, hvernig litið
er á þetta á æðri stöðum. Eg veit,